Pytanie nadesłane do redakcji
Lekarz pediatra polecił mi podawanie 2-letniemu dziecku preparatu zawierającego witaminę D i kwas DHA. Gdy zapytałam, czy podawanie samej wit. D nie wystarczy, bo dziecko lubi ryby i jada je raz w tygodniu, usłyszałam, że nie, bo w pożywieniu jest tego kwasu za mało. Czy faktycznie tak jest? Pytam, bo te złożone preparaty są dosyć drogie i chciałabym mieć pewność, że nie wyrzucam niepotrzebnie pieniędzy.
Odpowiedział
dr n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii i Chorób Zakaźnych
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
Niezbędne kwasy tłuszczowe (NNKT), zwane dawniej witaminą F, są to wielonienasycone kwasy tłuszczowe, składniki pożywienia, których organizm nie potrafi samodzielnie wytwarzać i musi otrzymywać w diecie. Żywienie dzieci pokarmami ubogimi w niezbędne kwasy tłuszczowe może prowadzić do zaburzeń widzenia i gorszego rozwoju umysłowego.
Ze względu na budowę chemiczną niezbędne kwasy tłuszczowe dzielą się na kwasy omega-3 i omega-6. Powszechnie wiadomo, że ryby są głównym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 (zwłaszcza DHA i EPA), ważnych dla rozwoju mózgu i oka dziecka. Ryby są także cennym źródłem białka, witaminy D i innych ważnych składników odżywczych. Z drugiej strony, niektóre rodzaje ryb mogą zawierać groźne zanieczyszczenia pochodzące ze środowiska, takie jak np. rtęć czy dioksyny.
Skąd pochodzi rtęć w rybach? Głównym źródłem rtęci w środowisku jest spalanie węgla. Kiedy rtęć dostanie się do wody, bakterie mogą przekształcić ją w groźną, praktycznie nieusuwalną z organizmu postać metylortęci. Ryby wchłaniają metylortęć z wody. Metylortęć wiąże się ściśle z białkami mięśni ryb i pozostaje tam pomimo gotowania czy smażenia. W efekcie prawie wszystkie ryby i skorupiaki zawierają niewielkie ilości rtęci, a ryby drapieżne gromadzą jej najwięcej.
Jak wspomniałem kwasy omega-3, do których należy kwas DHA są niezbędne do prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Udowodniono np., że dzieci karmione mieszankami mlekozastępczymi wzbogacanymi w kwasy omega-3 lepiej widzą niż ich rówieśnicy karmieni mieszankami niewzbogacanymi. Kwasy omega-3 należą do niezbędnych składników diety, czyli nie można ich niczym zastąpić. Zapotrzebowanie na kwasy omega-3 wynosi dla dzieci od 3. do 12. roku życia około 550 mg na dobę, dla dzieci powyżej 12. roku życia i dorosłych około 1000–1500 mg/dobę.
Bogatym źródłem kwasów omega-3 są ryby morskie (np. dorsz, łosoś), ale już nie karp, tilapia czy panga. Wyniki badań wskazują, że w Polsce ich spożycie jest niedostateczne. Jak wspomniałem problemem związanym z rybami są zanieczyszczenia bardzo toksycznymi organicznymi związkami rtęci, czy dioksyny, dlatego nie poleca się ich zbyt częstego spożywania przez małe dzieci. Innym źródłem kwasów omega-3 jest tran, orzechy włoskie i niektóre oleje roślinne, np. olej lniany. Jedząc ryby, trzeba uważać, które ryby są bezpieczne. Poniżej cytuję kilka wskazówek FDA oraz EPA (amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków oraz Agencja Ochrony Środowiska), które pomogą ograniczyć narażenie na rtęć, nie rezygnując jednocześnie ze spożywania ryb.
Ważne!
- Unikaj spożywania rekina, miecznika, makreli*. Ryby te zawierają najwięcej rtęci.
- Kobiety karmiące i dzieci mogą jeść do 2 średnich porcji ryb i skorupiaków o najniższych stężeniach rtęci tygodniowo. Należą do nich: krewetki, śledź, tuńczyk, pstrąg, sardynka, łosoś, dorsz i sum. Konserwy rybne należy spożywać najwyżej raz w tygodniu.
*UWAGA: zawartość rtęci może bardzo różnić się zależności od pochodzenia ryby. Warto skontaktować się z miejscowymi władzami sanitarnymi. Zasadniczo bezpieczniejsze są ryby hodowlane.
Podsumowując, Pani dziecko powinno spożywać dziennie około 500 mg kwasów omega-3 (150–200 mg DHA). Jeżeli codzienna dieta dostarcza wymagane ilości omega-3, to nie ma potrzeby suplementacji, jeżeli natomiast dieta Pani dziecka jest zbyt uboga w omega-3, to powinno się ją zmodyfikować lub uzupełnić np. przez podawanie tranu lub innych suplementów.
Piśmiennictwo:
ESPGHAN Committee on Nutrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroeterol. Nutr., 2008; 46: 99–110.Patient information: Maternal health and nutrition during breastfeeding (Beyond the Basics) UpToDate.
Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplemenatcji kwasu dekozageksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatr. Pol., 2010; 85: 597–603
UpToDate. Fish oil and marine omega-3 fatty acids
UpToDate. n-3 Long chain polyunsaturated fatty acids (LCPUFA) for preterm and term infants.
Wikipedia. Kwasy tłuszczowe omega-3.