Żółtaczka noworodków

Żółtaczką nazywamy objaw polegający na żółtawym zabarwieniu skóry, błon śluzowych i białkówki oka (najłatwiej jest ją zauważyć na białej części oka). Rozwija się ona w wyniku nagromadzenia dużej ilości żółtego barwnika (bilirubiny), który powstaje z rozpadu hemoglobiny (barwnika czerwonych krwinek – erytrocytów).

Bilirubina jest wydalana przez wątrobę i drogi żółciowe do przewodu pokarmowego. Charakterystyczne zabarwienie stolca jest wynikiem obecności w nim bilirubiny przetworzonej przez bakterie przewodu pokarmowego.

W uproszczeniu można stwierdzić, że żółtaczka pojawia się, gdy:

• nagle rozpada się dużo czerwonych krwinek i hemoglobiny
• dochodzi do zaburzenia czynności wątroby albo dróg żółciowych

Co to jest żółtaczka fizjologiczna noworodków?

U większości zdrowych noworodków stężenie żółtego barwnika (bilirubiny) we krwi zwiększa się od 2.—3. dnia po urodzeniu, a u 30% z nich widoczna jest nawet wyraźna żółtaczka. W życiu wewnątrzmacicznym dziecko potrzebuje znacznie więcej krwinek czerwonych niż po urodzeniu, inny jest też rodzaj zawartej w nich hemoglobiny. Tak więc po porodzie wiele erytrocytów rozpada się i dochodzi do wymiany rodzaju hemoglobiny. W stosunkowo krótkim czasie powstaje tak dużo żółtego barwnika, że jeszcze niedojrzała wątroba dziecka nie potrafi go sprawnie wychwycić i wydalić. Jest to główna przyczyna żółtaczki fzjologicznej noworodków.

Żółtaczka fizjologiczna u noworodków urodzonych o czasie:

• rozpoczyna się nie wcześniej niż w 2.—3. dobie życia (dokładnie po ukończeniu 36. godziny życia),
• ustępuje samoistnie zwykle do 10. dnia życia,
• stężenie bilirubiny nie przekracza górnej granicy normy dla wieku dziecka

U wcześniaków zaczyna się nieco później i trwa dłużej (do 14. doby życia).

Żółtaczka fzjologiczna noworodków ustępuje sama i nie wymaga leczenia.

Kiedy żółtaczka u noworodka wymaga wykonania dodatkowych badań?

Niekiedy przyczyną żółtaczki u noworodka są czynniki inne niż fizjologiczne. Dodatkowe badania są konieczne, jeśli:

• żółtaczka pojawiła się już w 1. dobie życia lub po okresie żółtaczki fizjologicznej
• stężenie bilirubiny we krwi jest zbyt duże
• żółtaczka utrzymuje się zbyt długo (po ukończeniu 10—14 dni życia)
• żółtaczce towarzyszą szarobiałe stolce i ciemny mocz

Przyczyną takiej żółtaczki może być co najmniej jeden z poniższych czynników:

• pokarm kobiecy (tzw. żółtaczka spowodowana pokarmem kobiecym) – najczęstsza przyczyna przedłużania się żółtaczki u noworodków karmionych piersią
• konflikt serologiczny – niezgodność grupy krwi matki i dziecka (w zakresie grup AB0, czynnika Rh lub innych) – w wyniku czego krwinki dziecka są niszczone przez przeciwciała matki przekazane przez łożysko podczas ciąży
• zakażenia
• choroby wątroby
• zarośnięcie dróg żółciowych (zobacz: Niedrożność dróg żółciowych) – bardzo intensywnej żółtaczce, nasilającej się w pierwszych tygodniach życia, towarzyszą szarobiałe, odbarwione stolce i ciemny mocz, a skóra nabiera żółtooliwkowej barwy

Decyzję o wykonaniu badań (i ewentualnie leczeniu) zawsze podejmuje lekarz. Zatem po pojawieniu się żółtaczki powinien zbadać dziecko przy najmniej raz, choć zwykle konieczne jest także co najmniej jedno badanie kontrolne.

Zgłoś się do lekarza, jeżeli po wypisie ze szpitala zaobserwujesz u swojego dziecka:

• pojawienie się żółtaczki lub jej nasilanie się
• zmianę koloru skóry z żółtopomarańczowego na żółto oliwkowy
• szarobiałe stolce lub bardzo ciemny, żółtobrązowy kolor moczu
• wyraźne zaburzenia zachowania dziecka (brak aktywności, drgawki, dziwne ruchy, wiotkość mięśni lub piskliwy, głośny krzyk).

Jak zapobiegać nasilonej żółtaczce noworodków?

W ciągu kilku pierwszych dni po urodzeniu karm swoje dziecko piersią 8—12 razy na dobę.

Jedną z przyczyn nasilonej żółtaczki noworodków jest niewystarczająca ilość kalorii spożywanych przez dziecko i/lub odwodnienie, dlatego częstsze karmienia piersią zmniejszają ryzyko wystąpienia takiego problemu.

Jeśli karmisz piersią, nie podawaj swojemu dziecku do picia wody ani roztworu glukozy.

Postępowanie takie nie zapobiega żółtaczce ani nie zmniejsza stężenia żółtego barwnika (bilirubiny) we krwi, natomiast zmniejsza ilość wartościowego mleka (i kalorii) zjadanego przez Twoje dziecko.

Dodatkowe płyny należy podawać tylko odwodnionemu noworodkowi lub niemowlęciu. Decyzje w tej kwestii podejmuje lekarz.

Przy wypisie z oddziału noworodkowego zapytaj lekarza, jak przebiegała żółtaczka u Twojego dziecka i jak powinnaś postępować w domu (zapytaj, czy konieczne jest kontrolne badanie lekarskie i ocena stężenia bilirubiny).

Jeśli żółtaczka u Twojego dziecka była bardzo nasilona i z tego powodu przeszło ono cykl naświetlań specjalną lampą lub występują u niego czynniki ryzyka nasilonej albo przedłużającej się żółtaczki (zapytaj o nie lekarza), konieczne będzie kontrolne badanie bilirubiny we krwi oraz badanie lekarskie, aby sprawdzić, czy objaw ustępuje.

Gdy żółtaczka nie spełnia kryteriów żółtaczki fzjologicznej (p. wyżej), konieczne będzie także wykonanie innych badań laboratoryjnych.

Co to jest żółtaczka spowodowana pokarmem kobiecym?

Żółtaczka spowodowana pokarmem kobiecym jest najczęstszą postacią przedłużającej się żółtaczki u noworodków karmionych piersią. Mleko matki zawiera substancje, które hamują wychwyt bilirubiny z krwi dziecka i jej wydalanie.

Zwykle pojawia się ona po ukończeniu 3.—4. dnia życia i może się utrzymywać przez kilka tygodni (nawet do 3 miesięcy). Nie towarzyszą jej inne niepokojące objawy chorobowe, a kolor moczu i stolca jest prawidłowy.

Czy żółtaczka może być niebezpieczna?

Żółtaczka u noworodka zwykle nie wywołuje negatywnych następstw, jednak w wyjątkowo rzadkich przypadkach – gdy leczenie rozpoczęto z opóźnieniem i stężenie bilirubiny we krwi znacznie się zwiększyło – może dojść do uszkodzenia mózgu. Praktycznie nigdy się to nie zdarza u zdrowych, donoszonych noworodków.

Jak się leczy żółtaczkę?

Żółtaczka fizjologiczna noworodków nie wymaga żadnego leczenia.

Żółtaczka spowodowana pokarmem kobiecym także nie wymaga leczenia, bo ustępuje sama, a dziecko należy normalnie karmić piersią. W wyjątkowych sytuacjach, gdy stężenie bilirubiny jest duże lub jesteś niespokojna, lekarz może zdecydować o przerwaniu karmienia piersią na 1—2 dni. 4 W tym czasie stężenie bilirubiny powinno się wyraźnie zmniejszyć, co potwierdzi rozpoznanie.

Jeżeli stężenie bilirubiny u noworodka jest bardzo duże lub zbyt szybko się zwiększa, stosuje się ciągłe (przez całą dobę) naświetlanie jak największej powierzchni skóry dziecka promieniami ultrafioletowymi (UV) emitowanymi przez specjalną lampę (tzw. fototerapia). Promienie UV rozkładają bilirubinę w skórze, co zmniejsza jej poziom we krwi.

Bardzo rzadko, gdy fototerapia nie pomaga, konieczne jest wymienne przetoczenie krwi (wymiana części krwi dziecka).

Artykuł pochodzi z przewodnika dla rodziców Pierwsze 2 lata życia dziecka wydanego przez Medycynę Praktyczną, Kraków 2012