Zatrucie tlenkiem węgla (zaczadzenie) występuje najczęściej u osób posiadających w łazienkach piecyki gazowe, zwłaszcza przy nieprawidłowo działającej wentylacji łazienkowej. Objawy zatrucia obejmują ból głowy, nudności, osłabienie aż do utraty przytomności i zgonu. Pierwsza pomoc polega na natychmiastowym przerwaniu narażenia (np. wyłączenie dopływu gazu do piecyka) i intensywnym wietrzeniu pomieszczenia, a także przeniesieniu osoby poszkodowanej w bezpieczne miejsce i wezwaniu pogotowia ratunkowego.
Co to jest tlenek węgla?
Tlenek węgla (CO), czyli czad, powstaje w wyniku niepełnego spalania gazu (gazu ziemnego, butanu lub propanu z butli) w wadliwych palnikach (głównie w piecykach gazowych) lub źle wietrzonych pomieszczeniach, a także spalania węgla, koksu lub nafty w piecach (a także drewna w kominkach) z niesprawnymi przewodami kominowymi. Wchodzi też w skład dymów pożarowych (wraz z innymi gazami – cyjankami, tlenkami siarki i azotu). W czasie pożaru ludzie giną częściej od zatrucia dymami pożarowymi będącymi mieszaniną różnych gazów (tlenek węgla, cyjanki, tlenki siarki, azotu) niż od płomieni. Do zatrucia może także dojść podczas np. naprawiania w garażu samochodu z włączonym silnikiem.
Należy pamiętać, że tlenek węgla (czad) jest gazem bezwonnym i bezbarwnym, dlatego nie widać go ani nie czuć.
Co to jest zaczadzenie (zatrucie czadem)?
Tlenek węgla wiąże się z hemoglobiną 250 razy łatwiej niż tlen. W warunkach prawidłowych hemoglobina przyłącza tlen, który organizm pobiera podczas oddychania i z płuc przenosi go to tkanek. Tlenek węgla uniemożliwia ten proces i zamiast tlenu, hemoglobina transportuje właśnie go. Wskutek wiązania się tlenku węgla z hemoglobiną powstaje karboksyhemoglobina (HbCO), która jest niezdolna do przenoszenia tlenu, co prowadzi do niedotlenienia tkanek (hipoksji), a także z tzw. oksydazą cytochromową, co prowadzi m.in. do powstawania niekorzystnych wolnych rodników i uszkodzenia struktur błonowych komórek. Dawka śmiertelna zależy od stężenia czadu (CO) w powietrzu wdychanym, czasu narażenia i aktywności oddechowej (pobieranie trucizny). Zagrożenie dla życia stanowi stężenie 1000 ppm (0,1%), stężenie 1500 ppm (0,15%) szybko powoduje zgon.
Zatrucie czadem – objawy
Objawy zatrucia to:
- ból głowy (najczęstszy objaw) i zawroty głowy,
- nudności, wymioty,
- zaburzenia równowagi i orientacji,
- osłabienie, znużenie,
- przyspieszone bicie serca (tachykardia), zaburzenia rytmu serca,
- spadek ciśnienia tętniczego,
- zaburzenia świadomości aż do śpiączki,
- drgawki.
Skóra osoby zatrutej czadem jest zwykle sinoblada. Żywoczerwone zabarwienie widoczne jest rzadko w najcięższych zatruciach (także u osób zmarłych w wyniku zatrucia czadem). U osób z chorobą wieńcową zatrucie czadem może prowadzić do jej zaostrzenia, a czasem zaczadzenie powoduje zawał serca.
Niekiedy pierwszym objawem zatrucia tlenkiem węgla obserwowanym przez otoczenie może być nagła utrata przytomności osoby przebywającej np. w łazience, w której zwiększyło się stężenie tlenku węgla.
Zatrucie czadem – badania
Zazwyczaj wywiad wskazuje na zatrucie czadem (np. omdlenie w łazience podczas kąpieli), więc w pierwszej kolejności lekarz skupia się na leczeniu i zabezpieczeniu osoby poszkodowanej.
W diagnostyce wykonuje się badania krwi, takie jak stężenie karboksyhemoglobiny, stężenia elektrolitów, mocznika i kreatyniny oraz glukozy.
Ponadto lekarz może zlecić EKG oraz oznaczenie stężenia markerów uszkodzenia mięśnia sercowego, ocenę stanu neurologicznego, badanie neuropsychologiczne.
Leczenie zatrucia czadem
W pierwszej kolejności należy przerwać narażenie na czad (CO) i zapewnić osobie poszkodowanej bezpieczeństwo. Obejmuje to:
- przewietrzenie pomieszczeń i wyłączenie dopływu gazu do palnika (piecyka),
- wyniesienie zatrutego ze skażonej atmosfery,
- ułożenie oddychającego spontanicznie nieprzytomnego w pozycji bezpiecznej i ochrona przed wychłodzeniem.
Należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe!
Bardzo ważne jest także zadbanie o bezpieczeństwo osoby udzielającej pomocy, ponieważ stężenie czadu w pomieszczeniu może być duże i w krótkim czasie spowodować zatrucie. Należy bardzo intensywnie wietrzyć (np. zrobić przeciąg) i zlikwidować źródło czadu (np. wyłączyć piecyk).
Podstawowym leczeniem jest podawanie osobie poszkodowanej tlenu (przez maskę), co może zrobić już zespół ratownictwa medycznego (w karetce jest tlen). Leczenie to jest kontynuowane w szpitali. Tlen jest odtrutką na zaczadzenie. W niektórych przypadkach konieczna jest terapia w komorze hiperbarycznej.
Ponadto stosuje się leczenie objawowe, czyli podtrzymywanie podstawowych czynności organizmu i korygowanie występujących zaburzeń.
Zaczadzenie – powikłania
Powikłaniem zaczadzenia może być opóźnione uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, które (OUN) występuje u mniej niż połowy osób, które uległy zatruciu czadem. Do objawów należą zaburzenia funkcji poznawczych (np. problemy z zapamiętywaniem, kojarzeniem, koncentracją), zmiany osobowości, zaburzenia sprawności ruchowej i inne objawy neurologiczne. Pojawiają się one po upływie 3–240 dni (zazwyczaj około 20 dni) od zatrucia. Ich wystąpienie może mieć niewielki związek ze stężeniem HbCO, choć zazwyczaj dotyczy chorych z utratą przytomności w przebiegu zatrucia.
Innym powikłaniem jest niedokrwienie mięśnia sercowego, które występuje nawet u osób bez choroby wieńcowej z umiarkowanym lub ciężkim zatruciem (częstość występowania około 30%). U osób starszych i/lub obciążonych zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym może wystąpić zawał serca.
Jak uniknąć zatrucia czadem?
Należy przestrzegać bezpieczeństwa korzystania z urządzeń, które mogą emitować tlenek węgla, poddawać się okresowym kontrolom, sprawdzać instalacje, pilnować przeglądów technicznych, odpowiednio wietrzyć pomieszczenia i zapewniać dopływ świeżego powietrza i oraz swobodny odpływ spalin. Istotne jest także montowanie czujników, które monitorują stężenie tlenku węgla w pomieszczeniu, a kiedy przekroczony zostanie dopuszczalny poziom, włącza się optyczna i akustyczna sygnalizacja alarmowa.
Należy stosować się także to zaleceń osób wykonujących przeglądy (np. nie zasłaniać kratek wentylacyjnych).
