Wolne rodniki (reaktywne formy tlenu)

Reaktywne formy tlenu (wolne rodniki tlenowe) są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Z kolei ich nadmierne ilości zaburzają równowagę metaboliczną organizmu i prowadzą do niekorzystnego zjawiska zwanego stresem oksydacyjnym

Fot. Karolina Grabowska/ pexels.com

Co to są reaktywne formy tlenu (wolne rodniki tlenowe)?

Reaktywne formy tlenu (RFT) to wysoce reaktywne niestabilne cząsteczki tlenu. Inaczej można powiedzieć, że są to produkty niecałkowitej redukcji cząsteczki tlenu.

Zalicza się do nich:

• anionorodnik ponadtlenkowy
• rodnik hydroksylowy
• rodnik wodoronadtlenkowy
• rodnik nadtlenkowy
• rodnik alkoksylowy

Do innych wolnych rodników (reaktywnych form tlenu) zalicza się także:

• nadtlenek wodoru
• kwas podchlorawy
• kwas podbromawy

Wolne rodniki (reaktywne formy tlenu) pełnią w organizmie szereg korzystnych funkcji, ale ich nadmiar może zapoczątkować pewne procesy patologiczne.

Tak więc fizjologicznie reaktywne formy tlenu stymulują transport glukozy do komórek oraz serotoniny do płytek krwi. Wpływają także korzystnie na funkcję śródbłonka naczyniowego. Pośredniczą także w przekazywaniu sygnałów do komórek i wewnątrz nich.

Toksyczne działanie nadmiernych ilości wolnych rodników (reaktywnych form tlenu)

Nadmierna produkcja wolnych rodników (reaktywnych form tlenu) w organizmie lub wyczerpanie przez organizm rezerw antyoksydacyjnych prowadzi do zjawiska zwanego stresem oksydacyjnym. To z kolei do utleniania ważnych struktur komórkowych (białek, lipidów, kwasów nukleinowych), powodując zmiany w ich strukturze. Do chorób, w przypadku których jako jedną z przyczyn wymienia się stres oksydacyjny zalicza się m.in. miażdżycę, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, choroby nowotworowe, choroby neurodegeneracyjne oraz choroby o podłożu zapalnym.

Jak się chronić przed niekorzystnym działaniem nadmiernych ilości wolnych rodników (reaktywnych form tlenu)?

Organizm człowieka dysponuje wieloma skutecznymi mechanizmami, które chronią go przed nadmiernym działaniem wolnych rodników. Pierwszą linię obrony stanowią przeciwutleniacze endogenne, do których zalicza się następujące enzymy: dysmutazę ponadtlenkową, katalazę i peroksydazę glutationową.

Podkreśla się także, że skuteczną ochronę przed niekorzystnym działaniem nadmiernych ilości reaktywnych form tlenu mogą stanowić dodatkowo antyoksydanty zawarte w żywności. Są to tzw. przeciwutleniacze egzogenne i zalicza się do nich:

• witaminy (witamina A, C i E)
• składniki mineralne (cynk, selen, miedź, mangan, żelazo)
• karotenoidy (α i β-karoten, zeaksantyna, luteina, likopen, β-kryptoksantyna)
• polifenole (flawonoidy, kwasy fenolowe, lignany, stilbeny)

Zawartość wszystkich wymienionych powyżej substancji charakteryzuje przed wszystkim produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz orzechy.