Wczesne zatamowanie masywnego krwotoku ma krytyczne znaczenie dla przeżycia poszkodowanego. Do tamowania służą opaski uciskowe i opatrunki hemostatyczne
Opaski uciskowe (opaski zaciskowe, stazy taktyczne) ratują życie
Opaski uciskowe służą do tamowania masywnych krwotoków z kończyn. Wczesne zatamowanie masywnego krwotoku ma krytyczne znaczenie dla przeżycia poszkodowanego.
Opaski uciskowe przejęte zostały przez ratownictwo przedszpitalne od wojska, gdzie ich stosowanie w znaczący sposób ograniczyło śmiertelność na polu walki. Podczas wojny w Wietnamie 2,5 tys. żołnierzy armii USA zmarło z powodu wstrząsu krwotocznego. Szacuje się, że w 2008 roku podczas konfliktu w Iraku ok. 1 tys. poszkodowanych przeżyło dzięki odpowiedniemu użyciu opasek uciskowych (dane pochodzą z badania przeprowadzonego na zlecenie komitetu naukowego Tactical Combat Casualty Care – TCCC).
Załóż opaskę uciskową tylko wtedy, gdy krwawienie z kończyn zagraża życiu
Opaski uciskowej należy użyć natychmiast, gdy wymaga tego sytuacja, to znaczy po rozpoznaniu masywnego krwotoku. Nie można jej natomiast zakładać podczas krwawienia o niskiej intensywności, które może zostać zatamowane opatrunkiem uciskowym. Jest to uznawane za błąd.
W badaniu z 2015 roku (Kragh J.F., Butler F.K.) wykazano, że w grupie pacjentów masywnie krwawiących, u których zastosowano opaskę uciskową przed wystąpieniem objawów wstrząsu zdekompensowanego śmiertelność wynosiła zaledwie 10%. Z kolei w grupach pacjentów znajdujących się w III lub IV klasie wstrząsu jej założenie nie przełożyło się na przeżywalność. Śmiertelność wynosiła 90%.
Co może wskazywać na krwawienie z kończyn zagrażające życiu:
- pulsująca krew masywnie wyciekająca z rany
- duża ilość krwi, która wypłynęła z rany i zebrała się wokół poszkodowanego
- ubranie wierzchnie (rękaw, nogawka) przesiąknięte krwią
- założone prawidłowo gazy i opatrunki uciskowe przesiąknięte krwią pomimo ucisku
- amputacja urazowa kończyny
- krew wycieka z ran, u poszkodowanego występują objawy wstrząsu.
| Tabela. Wstrząs krwotoczny | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| klasy | utrata krwi (w ml) | tętno | ciśnienie tętnicze krwi | oddech (na min.) | skóra | stan świadomości |
| I | <750 | przyspieszone, ale <100 | w normie | w normie | bez zmian | w normie |
| II | 750–1500 | 100 | zmniejszenie napięcia tętna | 20–30 | blada po ucisku | w normie |
| III | 1500–2000 | 120 | <90 mm Hg | 30–40 | wydłużone zblednięcie po ucisku | pobudzenie |
| IV | >2000 | >140 | <60 mm Hg | 30–40 | blada, zimna | splątanie, letarg |
Instrukcja zakładania opaski uciskowej
Zaleca się stosowanie opasek, które mają rekomendację komitetu TCCC. Tamowanie krwotoków z zastosowaniem metod „improwizowanych" może być nieefektywne i wiązać się z dodatkowymi urazami u poszkodowanego.
Poniższa instrukcja przedstawia ogólne zasady użycia opasek uciskowych. Ponieważ produkty poszczególnych firm różnią się rozmieszczeniem blokad, długością pasów, metodami zacisku, zaleca się zapoznanie z instrukcją zakładania używanej opaski.
Czas poprawnego założenia opaski uciskowej nie powinien przekroczyć minuty.
Fot. 1
- owiń opaskę uciskową dookoła kończyny z urazem na odsłoniętą skórę 2–3 cale (ok. 5–7,5 cm) nad raną, tak by krępulec znajdował się na zewnątrz, a następnie przełóż pas opaski przez klamrę (fot. 1)
- w sytuacji zagrożenia życia osoby udzielającej pomocy lub gdy na kończynie występują liczne krwawiące rany, załóż opaskę jak najwyżej i jak najmocniej na maksymalnie proksymalnej części kończyny bez konieczności usuwania odzieży
- w przypadku zakładania opaski na odzież usuń z kieszeni poszkodowanego wszystkie przedmioty, które mogą osłabić działanie opaski/spowodować dodatkowe urazy
- nie zakładaj opaski na stawy (łokcie, kolana)
- mocno zaciśnij opaskę wokół kończyny poszkodowanego (tak by nie dało się wcisnąć po nią palców) (fot. 2)
- obracaj krępulec aż do uzyskania największego możliwego zacisku, kontrolując krwawienie – oznaką prawidłowego zacisku jest ustąpienie krwawienia (fot. 3)
- zabezpiecz krępulec opaski – służy do tego klips lub klamra (fot. 4)
- sprawdź tętno obwodowe na kończynie z urazem dystalnie od opaski. Przy prawidłowo założonej opasce tętno będzie niewyczuwalne
- zapisz czas założenia opaski w miejscu do tego przeznaczonym (fot. 5)
- zabezpiecz pozostałą długość paska, aby uniknąć poluzowania podczas ewentualnego transportu poszkodowanego
- poprawnie założona opaska boli.
Fot. 2
Fot. 3, 4
Fot. 5
Ponieważ po 2 godzinach od poprawnego założenia opaski uciskowej na kończynie z urazem, wobec braku tętna obwodowego, zwiększa się ryzyko nieodwracalnego uszkodzenia tkanek i martwicy, zaleca się zastąpienie jej w tym czasie innymi środkami pod warunkiem jednak, że będą one bezpiecznie tamować krwawienie.
Jeśli opaska uciskowa jest założona na kończynę dłużej niż 6 godzin, nie można jej usuwać w warunkach polowych, chyba że istnieje możliwość dokładnego monitorowania poszkodowanego oraz diagnostyki laboratoryjnej.
Masywny krwotok z kończyny pomimo zastosowania opaski uciskowej
- Jeśli mimo poprawnego założenia opaski uciskowej krwotok nie ustępuje, dopuszczalne jest założenie drugiej opaski powyżej pierwszej (proksymalnie). Zasady zakładania pozostają bez zmian.
- Jeśli opaska została założona „jak najwyżej i jak najmocniej" i nie ma możliwości założenia drugiej proksymalnie, należy zastosować na miejsce krwawienia opatrunek hemostatyczny lub wypełnić ranę gazą metodą „upychania rany" (wound packing).
Opatrunki hemostatyczne
Opatrunki hemostatyczne służą do tamowania masywnych krwotoków z kończyn, gdy zastosowanie ucisku bezpośredniego bądź opasek zaciskowych jest nieefektywne oraz do stosowania w miejscach trudno dostępnych (pachwiny, pachy, szyja, tętnice podobojczykowe). Opatrunek ma sprawić, że w miejscu krwawienia powstanie skrzep.
Opatrunek hemostatyczny stosuje się bezpośrednio w miejsce krwawienia metodą upychania rany (wound packing). Wyjątek stanowi opatrunek XSTAT w postaci aplikatora wypełnionego gąbkami z celulozy, podawany w kanał rany.
Zabronione jest stosowanie opatrunków hemostatycznych na masywne krwotoki z ran głowy oraz na penetrujące rany klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Sposób użycia opatrunku hemostatycznego
Fot. 6
- zlokalizuj miejsce krwawienia i usuń ubranie z okolicy rany (fot. 6)
- użyj zwykłego opatrunku lub gazy, by przetrzeć okolicę rany z krwi i skrzepów. Uciśnij miejsce krwawienia, jednocześnie przygotowując opatrunek hemostatyczny
- zlokalizuj miejsce najbardziej intensywnego krwawienia
- załóż opatrunek hemostatyczny metodą „upychania rany” (wound packing - fot. 7). W przypadku dużej przestrzeni rany do jej wypełnienia może być potrzebny więcej niż jeden opatrunek hemostatyczny
- po wypełnieniu rany i zatamowaniu krwawienia utrzymuj ucisk zgodnie z czasem ustalonym przez producenta opatrunku, ale nie krócej niż 3 minuty (fot. 8)
- zabezpiecz opatrunek hemostatyczny dodatkowym opatrunkiem/bandażem (fot. 9).
Fot. 7
Fot. 8, 9
Jeśli mimo zastosowania opatrunku hemostatycznego krwotok nie ustępuje, należy usunąć opatrunek i zastąpić go nowym opatrunkiem hemostatycznym tego samego lub innego typu. Nie dotyczy to tamponów XTAT, których usuwanie w warunkach polowych jest zabronione – należy pozostawić je na miejscu i założyć na ranę inny, dowolny opatrunek hemostatyczny.
