Czym są substancje halucynogenne i jak działają?
Substancje halucynogenne, a inaczej mówiąc halucynogeny, to substancje zaliczane do grupy substancji psychoaktywnych (SPA), czyli takich, które wywierają wpływ na funkcjonowanie mózgu. Najogólniej rzecz ujmując SPA, które jak do tej pory opisano, wykazują trojakie działanie: pobudzające (stymulujące), uspokajające (depresyjne) lub halucynogenne, czyli powodujące istotne zaburzenia postrzegania rzeczywistości. Do substancji halucynogennych zalicza się zarówno preparaty syntetyczne, do których należą m.in. MDMA (3,4-metylenodioksymetamfetamina) powszechnie znana jako ecstasy i zaliczana do tzw. narkotyków klubowych, LSD (dietyloamid kwasu D-lizergowego), który uznawany jest za prototyp tej grupy SPA oraz wykorzystywana w medycynie jako środek wywołujący narkozę ketamina. Jedna z jej form przestrzennych S-ketamina zaczyna odgrywać natomiast rolę w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Poza tym wśród substancji syntetycznych wymienia się fencyklidynę oraz DMT (dimetylotryptamina). Naturalnie występujące substancje halucynogenne znajdują się w grzybach halucynogennych typu Psilocybe, kaktusie pejotl, bieluniu dziędzierzawie, szałwii wieszczej oraz sporyszu.
Fot. pixabay.com
Działanie halucynogenów i ich wpływ na funkcjonowanie mózgu wynika przede wszystkim z oddziaływania na serotoninę – substancję, która występuje w neuronach i jest neuroprzekaźnikiem, czyli przenosi sygnały między komórkami nerwowymi. Ponadto, substancje halucynogenne, szczególnie ketamina, dodatkowo pobudzają uwalnianie dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym.
Jakie są drogi przyjmowania halucynogenów?
Biorąc pod uwagę duże zróżnicowanie substancji halucynogennych, także drogi ich przyjmowania są różnorodne. Każdą wymienioną wyżej substancję można przyjmować doustnie, natomiast niektóre z nich przeznaczone są także do palenia, żucia, wstrzykiwania dożylnego czy też przyjmowania donosowego. Efekty działania halucynogenu są obserwowane znacznie szybciej, kiedy dostaje się on do organizmu drogą dożylną czy poprzez jego palenie niż w przypadku spożywania doustnego.
Kiedy można mówić o uzależnieniu?
W przypadku wszystkich substancji psychoaktywnych, do których należą halucynogeny, ze zjawiskiem uzależnienia mamy do czynienia, kiedy w ciągu minimum 1 miesiąca lub w krótszych okresach, ale powtarzających się w ciągu roku pojawiały się 3 z poniżej wymienionych zachowań czy objawów:
- odczuwanie silnego pragnienia lub przymusu przyjmowania danej substancji,
- osłabienie możliwości kontrolowania zachowań związanych z przyjmowaniem substancji – zarówno pod względem jego rozpoczynania, kończenia, jak i stosowanej ilości,
- doświadczanie somatycznych objawów stanu abstynencyjnego w momencie, gdy użycie substancji jest przerywane lub ograniczane lub konieczność przyjmowania innej lub tej samej substancji celem uniknięcia zespołu abstynencyjnego,
- pojawienie się zjawiska tolerancji, która przejawia się pod postacią konieczności zażywania wzrastających ilości danej substancji celem uzyskania działania, które wcześniej pojawiało się przy mniejszych dawkach lub odczuwanie znacznie mniej nasilonych efektów w przypadku stosowania wciąż takiej samej ilości substancji psychoaktywnej,
- silne zaabsorbowanie kwestią przyjmowania substancji, skutkujące porzuceniem lub ograniczeniem dotychczasowych zainteresowań albo przeznaczanie znacznej ilości czasu w ciągu dnia na organizowanie lub zażywanie substancji lub niwelowanie skutków jej działania,
- ustawiczne przyjmowanie substancji mimo dowodów na obecność szkodliwych następstw jej spożywania.
Jak często dochodzi do uzależnienia od substancji halucynogennych?
Uzależnienie od substancji halucynogennych uznaje się za jedno z najrzadszych zaburzeń używania substancji psychoaktywnych. W literaturze informacje dotyczące rozpowszechnienia uzależnienia od halucynogenów w populacji Polskiej są bardzo ograniczone. Dokładniejsze dane na temat tego problemu można uzyskać odnośnie do mieszkańców Stanów Zjednoczonych, jednak często dotyczą one jedynie częstości używania halucynogenów, a nie kwestii uzależnienia. Około 2,5% populacji Stanów Zjednoczonych przyznaje, że kiedykolwiek zażywało fencyklidyny. Natomiast szacuje się, że uzależnionych od innych halucynogenów jest ok. 0,5% Amerykanów w wieku 12–17 lat oraz ok. 0,1% dorosłych. Jeśli chodzi o ryzyko, jakie wiąże się z samym zażywaniem substancji halucynogennych, to z badań wynika, że do uzależnienia dochodzi u ok. 17% młodzieży oraz ok. 8% dorosłych, którzy używają halucynogenów. Częściej problem używania i uzależnienia od halucynogenów występuje wśród mężczyzn.
Jakie objawy obserwuje się po przyjęciu substancji halucynogennych?
Jak sama nazwa wskazuje, substancje halucynogenne wywołują halucynacje. Halucynacje, inaczej nazywane omamami, to objawy zaliczane przez lekarzy do zaburzeń spostrzegania. Polegają one na doświadczaniu nieprawdziwych wrażeń zmysłowych, np. widzeniu rzeczy, które nie istnieją, słyszeniu głosów, których nikt nie wypowiada, czuciu zapachów, których źródła nie ma itp. Zaznając ich, dana osoba jest w pełni przekonana co do ich prawdziwości i nie jest podatna na ewentualne sugestie czy zapewnienia otoczenia mówiące, że jest inaczej. Po przyjęciu halucynogenów najczęściej pojawiają się halucynacje wzrokowe i słuchowe. Poza omamami, mogą pojawiać się także iluzje, czyli nieprawidłowe spostrzeżenia, ale wynikające z błędnej interpretacji rzeczywistości, np. drzewo, które faktycznie istnieje, może być uznane za smoka. Do objawów obserwowanych po spożyciu tych substancji zaliczamy także uczucie euforii, dysocjacji, czyli wrażenia oddzielenia umysłu od ciała, obniżenie nastroju, chwiejność emocjonalną, lęk, niepokój, urojenia, czyli nieprawdziwe przekonania i poglądy, które podobnie jak omamy, nie poddają się sugestii otoczenia i dana osoba jest przekonana co do ich słuszności, a także tzw. bad trips, na które składa się zespół bardzo nieprzyjemnych doznań, w przebiegu których dominuje lęk, prowadzący do tendencji ucieczkowych oraz różnego rodzaju objawy wytwórcze, do których zalicza się opisane wcześniej omamy i urojenia. Poza tym osoby przyjmujące halucynogeny mogą doświadczać przeżyć mistycznych, zaburzonego odczuwania płynącego czasu oraz zjawiska tzw. synestezji, czyli nietypowego odbioru rzeczywistości za pomocą zmysłów, np. „widzenia dźwięków” czy „słyszenia barw”. Substancją halucynogenną, która wyróżnia się na tle grupy jest MDMA, czyli ecstasy, ponieważ łączy w sobie cechy halucynogenu oraz stymulanta. Jest to narkotyk, który cieszy się popularnością wśród bywalców dyskotek, ponieważ dzięki swym właściwościom stymulującym pozwala na imprezowanie do godzin rannych. Po jego użyciu obserwuje się wzmożoną pobudliwość, wyostrzone postrzeganie bodźców zewnętrznych, np. barw, zmniejszenie apetytu oraz nieadekwatne do możliwości poczucie siły. Wśród objawów somatycznych, tj. „z ciała” obserwowanych po przyjęciu halucynogenów wymienia się przyspieszenie akcji serca (czyli tachykardię), zwiększoną potliwość, nudności, wymioty, biegunkę, bóle głowy, drżenia i drgawki, rozszerzenie źrenic, niewyraźne widzenie, trudności z koordynacją ruchową, a także zniesienie odczuwania bólu. MDMA wywołuje także przyspieszenie oddechu i zgrzytanie zębami. W skrajnych sytuacjach, gdy miało miejsce znaczne nadużycie substancji halucynogennej, może dojść do śpiączki. W przypadku halucynogenów wymienione objawy pojawiają się krótko po ich przyjęciu i trwają różnie długo w zależności od rodzaju spożytej substancji, np. kilka minut po przyjęciu szałwii wieszczej, a od kilku do nawet kilkunastu godzin po LSD czy MDMA. Należy natomiast podkreślić, że w przypadku substancji halucynogennych objawy przez nie wywoływane w znacznym stopniu zależą od nastawienia i formy psychicznej osoby zażywającej. Okazuje się, że często są zaskakujące – trudno jest je przewidzieć.
Jak objawia się zespół abstynencyjny po substancjach halucynogennych?
W niedługim czasie po odstawieniu lub znacznym ograniczeniu ilości przyjmowanej substancji psychoaktywnej w większości przypadków można zaobserwować pojawienie się objawów tzw. zespołu abstynencyjnego, który najczęściej manifestuje się objawami przeciwnymi do tych występujących po przyjęciu danej substancji psychoaktywnej. Dla halucynogenów typowe jest jednak to, że najczęściej nie mamy do czynienia z typowym zespołem odstawiennym. Jedynie około 10% zażywających doświadcza w tym stanie uczucia zmęczenia, nadmiernej drażliwości i obniżenia nastroju.
Z jakimi konsekwencjami wiąże się stosowanie substancji halucynogennych?
Długotrwałe, regularne zażywanie substancji halucynogennych może skutkować wystąpieniem trwałych zaburzeń spostrzegania, czyli zjawisk, które występowały w trakcie przyjmowania substancji i utrzymują się mimo zachowywania abstynencji. Należą do nich np. fałszywe wrażenia ruchu obiektów, które są tak naprawdę nieruchome, widzenie różnobarwnych błysków świetlnych czy też tzw. efektu halo wokół przedmiotów, czyli świetlnej otoczki wokół nich. Według danych, dochodzić może do tego u ok. 4% osób używających halucynogenów. Poza tym istnieje ryzyko doświadczania tzw. flashbacks, czyli stanów, podczas których pacjent odczuwa objawy jak po przyjęciu substancji, mimo tego, że obecnie „jest czysty”. Zdarza się to u ok. 15% stosujących halucynogeny, głównie LSD i może być reakcją na przyjęcie innego narkotyku, np. marihuany. W przypadku zażywania MDMA, czyli ectasy należy podkreślić jego negatywny wpływ na serce. Szczególnie ryzykowne jest stosowanie tej substancji przez osoby z chorobą niedokrwienną serca, nadciśnieniem tętniczym oraz wszelkiego rodzaju arytmiami. Jednak u ludzi zdrowych także istnieje niebezpieczeństwo pojawienia się migotania komór po przyjęciu ecstasy, co może mieć skutek śmiertelny.
Czy jednorazowe przyjęcie substancji halucynogennej jest szkodliwe?
Jednorazowe przyjęcie substancji halucynogennej może okazać się niekiedy tragiczne w skutkach. Zaburzenia spostrzegania, jakie są wywoływane przez halucynogeny, sprawiają, że odbiór rzeczywistości jest na tyle zniekształcony, że znacznie zwiększa się ryzyko podejmowania działań nieodpowiedzialnych, nieprzemyślanych, a tym samym niebezpiecznych. Osoba po spożyciu substancji halucynogennej nie jest najczęściej w stanie uwzględnić i przewidzieć konsekwencji swoich działań, czego skutkiem mogą być różnego rodzaju wypadki, wdawanie się w bójki czy też nieumyślne samouszkodzenia, np. po skoku z wysokości podczas próby „latania”.
Czy przyjmowanie halucynogenów może spowodować wystąpienie choroby psychicznej?
Długotrwałe używanie substancji halucynogennych może powodować wystąpienie choroby psychicznej, co wynika z ich neurotoksycznego, czyli uszkadzającego komórki nerwowe, działania. Największe ryzyko takich długofalowych skutków wiąże się z przyjmowwaniem MDMA.
Jakie są możliwości leczenia zatrucia substancjami halucynogennymi i uzależnienia od nich?
Najczęściej w przypadku zatrucia substancjami halucynogennymi postępowanie terapeutyczne ogranicza się do kontroli podstawowych parametrów życiowych w spokojnym pomieszczeniu. W razie nasilonych objawów pobudzenia układu sercowo-naczyniowego stosuje się leki z grupy beta-blokerów, np. propranolol, a w sytuacji wzmożonego lęku i niepokoju benzodiazepiny. Jeśli dochodzi do opisanych wcześniej bad trips, również zastosowanie mają benzodiazepiny lub atypowe leki przeciwpsychotyczne w małych dawkach.
W momencie, gdy mamy do czynienia z uzależnieniem, wskazane są oddziaływania psychoterapeutyczne. Nie istnieje jedna metoda terapeutyczna stosowana właśnie w przypadku tego problemu – terapeuta dopasowuje strategię postępowania i model pracy do indywidulanych problemów pacjenta. Podobnie nie powstały jak dotąd i zważając na skalę problemu, zapewne nie powstaną ośrodki leczenia uzależnień przeznaczone wyłącznie dla osób nadużywających substancji halucynogennych – pomocy należy w tym przypadku szukać w miejscach oferujących terapię uzależnień od wszelkiego rodzaju substancji. Uznaje się natomiast, że wspomniane wcześniej flashbacks nie wymagają leczenia, ponieważ ustępują samoistnie. Konieczne jest jednak poinformowanie o możliwości ich pojawienia się, o ich przemijającym charakterze oraz o konieczności kontynuowania abstynencji.
Czy używanie halucynogenów może doprowadzić do śmierci?
Jak wyżej wspomniano, w związku z tym, że halucynogeny powodują znaczne zaburzenia postrzegania rzeczywistości, ich używanie może doprowadzić do śmierci w wyniku podejmowania działań niebezpiecznych i ryzykownych. Poza tym wpływ tych substancji, a w szczególności ecstasy, na mięsień sercowy może wywołać na tyle poważne zaburzenia w jego pracy, przede wszystkim w formie zaburzeń rytmu, że skutkiem przyjęcia może być śmierć.
Czy możliwe jest zupełne pozbycie się nałogu?
W przypadku substancji halucynogennych utrzymanie abstynencji z uwagi na brak lub niewielkie nasilenie objawów odstawiennych po zaprzestaniu ich zażywania, jest stosunkowo łatwe w porównaniu z innymi substancjami psychoaktywnymi. Nie oznacza to jednak zupełnego pozbycia się nałogu. „Zasada” mówiąca o tym, że „alkoholikiem jest się przez całe życie” sprawdza się w odniesieniu do uzależnień od wszelkiego rodzaju substancji psychoaktywnych. Osoba, która utrzymuje abstynencję, już do końca życia jest obarczona ryzykiem powrotu do nadużywania danej substancji po nawet jednokrotnym jej przyjęciu. Niemniej jednak podkreślić należy to, że wskaźniki powrotu do prawidłowego funkcjonowania i szeroko pojętego „zdrowia” są w przypadku problemu nadużywania substancji halucynogennych wysokie.
