Diatermia

Definicja i zastosowanie

Diatermia jest zabiegiem fizykoterapeutycznym, polegającym na wykorzystaniu pulsujących pól elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości w celu stosowania tzw. ciepła terapeutycznego (określenie „diatermia”, oznacza „poprzez ogrzewanie”), ale także (a niekiedy wyłącznie) do osiągania efektów terapeutycznych poprzez działania atermiczne, czyli inne niż powodujące efekty cieplne. Historyczne nazwy metody to „transtermia” i „termopenetracja”. Ponieważ efekty cieplne uzyskuje się w wyniku wywoływania reakcji termicznych w organizmie, a nie poprzez bezpośrednie dostarczanie ciepła, ostatnio wprowadzono określenie, którym zastępuje się termin „diatermia” – „terapia impulsowymi falami krótkimi”(PSWT) albo „impulsowa energia elektromagnetyczna”(PEME). W Polsce, ze względu na rozpowszechnienie w przeszłości jednego typu urządzeń, zabiegi diatermii bywają określane jako „terapuls”.

Fot. pixabay.com

Główne zastosowania diatermii krótkofalowej to wspomaganie gojenia ran i przyspieszanie zrostu kości po złamaniach, a także – typowe dla termoterapii – zastosowanie przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Geneza, założenia, cele

Rozwój diatermii był możliwy dzięki skonstruowaniu generatorów prądu wielkiej częstotliwości w początkach XX wieku.

Założeniem metody było wywoływanie efektu przegrzania głębszych struktur organizmu, w tym mięśni szkieletowych i struktur okołostawowych, w celu zwiększania ich ukrwienia i elastyczności, niemożliwe do uzyskania innymi metodami. Energia cieplna jest pochłaniana głównie przez tkanki unaczynione i uwodnione: mięśnie, nerwy i zapalne obszary wysięku, obrzęku i wylewów (wybroczyn) (ryc.).

Opis

Cechy charakterystyczne diatermii to: zaawansowanie techniczne urządzeń, stosowanie form energii niewystępujących naturalnie w przyrodzie i uzyskiwanie ogrzania stosunkowo głęboko położonych obszarów ciała, a także specyficzne dla tej metody zagrożenia, zasady bezpieczeństwa stosowania i środki ostrożności.

Stosuje się diatermię mikrofalową i krótkofalową.

Aparaty do diatermii mikrofalowej wciąż się produkuje i stosuje, jednak metody diatermii mikrofalowej w nowoczesnych opracowaniach opisuje się odrębnie od diatermii krótkofalowej, a nawet się ich nie przedstawia. Energia emitowana podczas zabiegu diatermii mikrofalowej nie wywołuje przegrzania tak głębokiego, jak w przypadku działania diatermii krótkofalowej, a większe jest ryzyko oparzeń.

Diatermia krótkofalowa ma dwie odmiany:

• diatermia kondensatorowa (działanie pól elektrycznych wielkiej częstotliwości)
• diatermia indukcyjna (działanie pól magnetycznych wielkiej częstotliwości).

Nowoczesne urządzenia wyposażone są w wymienne aplikatory: odpowiednio elektrody (okładki) kondensatora i pojedynczy generator pola magnetycznego – tak zwaną monodę.

Parametry techniczne zabiegu diatermii, decydujące o występowaniu, czasie trwania i nasileniu efektu cieplnego to moc, czas trwania zabiegu, częstotliwość impulsów oraz czas trwania przerwy pomiędzy impulsami. Efekt cieplny może być szczególnie nasilony w przypadku stosowania diatermii krótkofalowej w tzw. trybie ciągłym. W przypadku diatermii impulsowej stosowanie długich przerw pomiędzy impulsami pozwala na ustąpienie efektu cieplnego przed kolejnym impulsem. Ogólną zasadą jest stosowanie słabych (atermicznych ) i krótkich zabiegów w stanach ostrych, natomiast w stanach podostrych i przewlekłych możliwe jest –w zależności od celu terapii – stosowanie odpowiednio, stopniowo, dłuższych i bardziej intensywnych zabiegów.

Uzyskiwanie efektów atermicznych polega przede wszystkim na oddziaływaniu pól magnetycznych, co przypuszczalnie poprawia funkcjonowanie komórek.

Efekty terapeutyczne (kliniczne) diatermii krótkofalowej są porównywane – ze względu na podobieństwo mechanizmów fizjologicznych (termicznych lub atermicznych) – do terapii ultradźwiękowej i do laseroterapii niskoenergetycznej. Zasadnicze różnice pomiędzy tymi metodami polegają na tym, w jakich strukturach energia jest absorbowana (ryc.). Pochłanianie energii diatermii krótkofalowej i innych czynników fizykalnych o podobnych działaniach.

Efekty kliniczne dotyczą więc procesu zapalnego i procesów naprawczych w tkankach miękkich.

Oczekiwane efekty działania:

• zwiększenie liczby białych krwinek, histocytów i fibroblastów w obrębie rany
• przyspieszenie wchłaniania (zaniku) obrzęku
• wspomaganie resorpcji (wchłaniania) wysięku
• hamowanie (osłabianie) procesu zapalnego
• przyspieszanie tworzenia struktury kolagenu (tkanki łącznej włóknistej)
• stymulacja procesów kościotwórczych (osteogenezy).

Przeciwwskazania do stosowania i ograniczenia diatermii

• ciąża; przeciwwskazanie bezwzględne, z uwagi na potencjalny niekorzystny wpływ pól elektromagnetycznych na płód
• rozrusznik serca; minimalna bezpieczna odległość od uruchomionego urządzenia wynosi co najmniej 3 m (w przypadku nowoczesnych urządzeń)
• trwające krwawienie
• choroba nowotworowa; potencjalnie, zabieg diatermii (działanie na komórki nowotworowe) może doprowadzać do rozrostu zmiany nowotworowej; przebyta choroba nie jest przeciwwskazaniem
• czynna gruźlica (brak dowodów szkodliwości, ale tradycyjnie uznana za przeciwwskazanie)
• znaczne ograniczenia lub utrudnienia krążenia krwi, w tym niedokrwienie tkanek
• radioterapia lub stosowanie innych rodzajów promieniowania jonizującego w poprzednich 6 miesiącach, w okolicy zabiegu (przeciwwskazanie raczej historyczne, a nie poparte wynikami badań)
• należy unikać okolic jąder kostnienia u dzieci oraz miejsc, takich jak oczy i okolice narządów płciowych, zabiegów w okolicy brzucha i miednicy podczas menstruacji
• w przypadku metalowych implantów lub innych metalowych elementów, średnia moc energii nie powinna przekraczać 5 watów.

Środki ostrożności

Osoby wykonujące zabiegi i inne przebywające w pobliżu powinny zachowywać odległość co najmniej 1 m od uruchomionego aparatu, kabli i aplikatorów (w przypadku nowoczesnych urządzeń).

Inne urządzenia fizykoterapeutyczne powinny się znajdować w odległości co najmniej 2 m, a dwa pracujące aparaty do diatermii w odległości co najmniej 3 m (polskie przepisy mówią o konieczności przeznaczenia oddzielnych pomieszczeń do urządzeń do diatermii).

Dowody naukowe

Większość opublikowanych wyników badań dotyczy diatermii indukcyjnej (stosowania monody), a nie diatermii kondensatorowej (stosowania dwóch okładek kondensatora). Nie oznacza to, że metody stosowania pół elektrycznych są nieskuteczne, a jedynie, że nie ma wyników badań ich skuteczności. Wśród opublikowanych badań znajduje się wysokiej jakości doniesienie wskazujące na skuteczność diatermii u kobiet z bólami stawów kolanowych z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów. Wytyczne praktyki (NICE, Wielka Brytania 2014) zawierają rekomendację, że należy rozważać stosowanie termoterapii (analizowano głównie doniesienia na temat terapii ultradźwiękowej i diatermii krótkofalowej), jako dodatku do zasadniczych metod działania przeciwbólowego w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Jednak są badania i wytyczne wskazujące na brak skuteczności diatermii w działaniu przeciwbólowym w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych (AHRQ, USA 2012).

Rozpowszechnienie

Diatermie krótkofalową stosuje się od wielu lat na świecie. W Polsce wydaje się mało popularna. Mają na to wpływ zasady kontraktowania świadczeń, a także opinie dotyczące szkodliwości i skutków ubocznych stosowania diatermii.