Jak powinna wyglądać prawidłowa codzienna higiena jamy ustnej?
Właściwa higiena jamy ustnej jest jednym z podstawowych elementów zapobiegania próchnicy oraz chorobom przyzębia. Pomiędzy regularnymi wizytami u stomatologa każdy może wykonywać proste czynności, które znacznie zmniejszą ryzyko wystąpienia próchnicy zębów i chorób przyzębia. Uszkodzenie i utrata uzębienia z powodu próchnicy pociąga za sobą konsekwencje dla całego organizmu, szczególnie w funkcjonowaniu układu pokarmowego, jak również narażają pacjenta na ból, pogorszenie wyglądu i mowy.
Zabiegi higieniczne w jamie ustnej obejmują szczotkowanie zębów i zabiegi dodatkowe. Szczotkowanie powinno wykonywać się po każdym posiłku odpowiednią szczoteczką oraz pastą.
Do zabiegów dodatkowych należy:
- oczyszczanie trudno dostępnych miejsc, takich jak przestrzenie międzyzębowe oraz powierzchnie styczne (miejsce kontaktu z zębem sąsiednim)
- irygacja, czyli przepłukiwanie jamy ustnej wodą o odpowiednim ciśnieniu i temperaturze
- stosowanie płukanek zawierających środki hamujące powstawanie płytki nazębnej
- stosowanie skrobaczek do języka.
Jak zbudowany jest ząb?
Zęby zbudowane są z korony i korzenia zęba. W prawidłowych warunkach w jamie ustnej widoczne są tylko korony zębów, natomiast korzeń zęba jest osadzony w kości, przykryty dziąsłem i nie powinien być widoczny. Każdy ząb ma dwie powierzchnie styczne z wyjątkiem zębów ostatnich. Wyróżniamy powierzchnię styczną przednią i powierzchnię styczną tylną. Tworzą one punkty kontaktu z zębami sąsiednimi. U większości pacjentów powierzchnie styczne są najsłabiej oczyszczanym obszarem jamy ustnej. Charakteryzują się trudnym dostępem dla włókien szczoteczki. Z tego powodu powinny być używane dodatkowe akcesoria do higieny jamy ustnej.
Co to jest płytka nazębna?
Płytka nazębna to lepka i jasnożółta lub bezbarwna warstwa bakterii i węglowodanów, która nieustannie tworzy się na zębach Jest główną przyczyną ubytków próchnicowych oraz chorób dziąseł. Płytka nazębna tworzy się na zębach już po 4–12 godzin od szczotkowania. Jeżeli nie jest codziennie usuwana, może ulec mineralizacji, przekształcając się w kamień nazębny.
Czynnikiem motywującym do usuwania płytki nazębnej oraz dbania o higienę jamy ustnej jest fakt, że w 0,001 grama płytki znajduje się około 300 mln bakterii.
Jak prawidłowo szczotkować zęby?
Prawidłowe szczotkowanie zębów trwa co najmniej 2 minuty. Wybierając szczoteczkę manualną, mamy wybór między włosiem twardym, średnim i miękkim.
- Szczoteczka manualna z włosiem miękkim przeznaczona jest dla osób z nadwrażliwością, po zabiegach chirurgicznych oraz u dzieci.
- Szczoteczka manualna z włosiem średnim zalecana jest do higieny codziennej.
- Szczoteczka manualna z włosiem twardym zalecana jest dla osób z problemami z odkładaniem płytki nazębnej.
- Szczoteczka manualna z włosiem supermiękkim zalecana do higieny implantów.
- Szczoteczki elektryczne mają wbudowany silnik elektryczny, dzięki któremu główka szczoteczki może wykonywać ruchy pulsacyjne, oscylacyjne oraz rotacyjne, dokładnie czyszcząc powierzchnie zębów.
- Szczoteczka soniczna wykorzystuje działanie ultradźwięków, wykonując ruchy wymiatająco-pulsacyjne. Fala dźwiękowa usuwa bakterie.
- Szczoteczki ultradźwiękowe emitują fale dźwiękowe o częstotliwości 1,6 Mhz, fale te mają działanie antybakteryjne. Oprócz tego fale ultradźwiękowe pozytywnie wpływają na dziąsła, poprawiając ich ukrwienie. Szczoteczki takie polecane są dla osób, które mają problemy z bardzo wrażliwymi dziąsłami, jak również u pacjentów z recesjami dziąseł (choroba polegająca na odsłonięciu powierzchni korzenia, do którego dochodzi przez odsuwanie się dziąsła).
Jakie są metody szczotkowania zębów?
- Metoda wymiatająca (roll) – polega na ułożeniu szczotki pod kątem 45° na granicy dziąsła i zęba, włosiem skierowanym dodziąsłowo. Następnie wykonuje się ruch wymiatający, przesuwając włosie po powierzchni zębów w kierunku powierzchni zgryzowych (powierzchni, którymi rozgryza się pokarm). Powtarzać należy ruch 4–6 razy następnie przesunąć szczoteczkę na kolejne zęby. Metoda jest polecana dla większości osób, również dla dzieci.
- Metoda Stillmana – szczoteczkę układa się pod kątem 45° skierowaną włosiem do wierzchołka korzenia, włosie musi częściowo znajdować się na dziąśle, a częściowo na koronie zęba. Polecana dla pacjentów z recesjami dziąseł.
- Metoda Chartersa – polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem 45° w kierunku powierzchni żującej. Włosie szczoteczki powinno znajdować się częściowo na dziąśle i częściowo na koronie zęba. Szczoteczką wykonujemy ruchy obrotowe przy jednoczesnym i równomiernym ucisku na dziąsła. Polecana jest dla pacjentów z recesjami dziąseł.
- Metoda Fonesa (okrężna) – polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem prostym do dziąsła i wykonywaniu ruchów okrężnych. Polecana dla dzieci i osób z niepełnosprawnością intelektualną.
- Metoda Bassa – w tej metodzie włosie szczoteczki należy ustawić pod kątem 45°, skierowane do wierzchołka korzenia – do dziąseł. Przykładając w ten sposób szczoteczkę wykonuje się krótkie, delikatne ruchy wibrujące.
- Metoda pionowa – polega na ułożeniu główki szczoteczki pionowo wzdłuż osi długiej zębów i ruchem wymiatającym usuwaniu resztek pokarmowych. Technika odpowiednia do mycia zębów przednich.
- Metoda pozioma – polega na wykonywaniu ruchu w przód i w tył. Technika do mycia zębów tylnych.
Jak należy poprawnie używać szczoteczki elektrycznej?
Należy przyłożyć szczoteczkę pod kątem 45° i przesuwać po każdym kolejnym zębie, oczyszczając każdą powierzchnię. Nie powinno się wykonywać ruchu szorowania, który jest częstym nawykiem, gdy zaczyna się używać szczoteczki elektrycznej po wcześniejszym użytkowaniu manualnej. Zbyt mocne dociskanie szczoteczki do zębów może uszkodzić ich szkliwo lub powodować różnorodne problemy z dziąsłami. Dostępne są aplikacje, które wspierają pacjentów w nauce prawidłowego szczotkowania. Aplikacja odmierza czas mycia zębów, wyświetla, które powierzchnie zębów nie zostały umyte, kontroluje, czy nacisk szczoteczki na zęby nie jest zbyt mocny.
Jak wybrać pastę do zębów?
Pasty do zębów stanowią istotny element codziennej higieny jamy ustnej. Substancje w nich zawarte pozwalają oczyścić zęby z osadu i płytki nazębnej, korzystnie wpływają na przyzębie, niwelują nieprzyjemny zapach. W skład past do zębów wchodzi wiele składników: środki ścierne, środki polerujące, bakteriobójcze, środki smakowe, środki pieniące, wybielające, zagęstniki.
Główną funkcją past jest działanie antybakteryjne dzięki zawartości fluoru, zaleca się, aby poziom fluoru w pastach dla dorosłych nie przekraczał 1500 ppm. Fluor przekształca hydroksyapatyt, który jest głównym budulcem szkliwa we fluoroapatyt, czyli związek bardziej odporny na działanie kwasów.
Działaniem fluoru jest również remineralizacja szkliwa. Przy stałym dostępie do niewielkich ilości jonów fluorkowych rozpuszczonych w ślinie dochodzi do naprawy uszkodzeń w obrębie struktury krystalicznej szkliwa, które powstały w następstwie działania kwasów.
Fluor oddziałuje na metabolizm bakterii. Hamuje enzym enolazę, który bierze udział w przemianie cukrów. Upośledza także transport glukozy przez błonę komórkową bakterii kwasochłonnych, powodując zablokowanie przemian cukrów i zmniejszając ilość kwasów uwalnianych przez bakterie jako metabolity.
Za pomocą szczotkowania można oczyścić 3 z 5 powierzchni zębów. Aby oczyścić powierzchnie styczne i międzyzębowe, należy użyć nici, taśm, szczoteczek międzyzębowych.
- Nici i taśmy – mogą być woskowane, nasycone środkami bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi, np. miętą. Podczas nitkowania należy uważać, aby nie uszkodzić brodawki zębowej (dziąsła pomiędzy zębami). Zbyt mocne wprowadzenie nici może spowodować krwawienie. Dostępne są nici w kolorze czarnym. Czarny kolor stanowi kontrast, przez co pozwala ukazać jak dużo zostało usuniętej płytki.
Użytkowanie nici przed szczotkowaniem zębów umożliwia wnikanie w strukturę zęba fluoru zawartego w paście. Wyjątkiem jest nić z fluorem, która może być stosowana zarówno przed myciem zębów, jak i po nim. - Szczoteczki międzyzębowe – dokładnie oczyszczają miejsca, w których zalega osad i resztki jedzenia, zwłaszcza u osób posiadających większe przestrzenie międzyzębowe lub noszących aparat ortodontyczny. Szczoteczkę umieszcza się z przodu przestrzeni międzyzębowych, a następnie należy delikatnie przesuwać ją od wewnątrz i na zewnątrz.
- Szczoteczki jednopęczkowe – przeznaczone są do oczyszczania miejsc trudno dostępnych dla konwencjonalnej szczotki np. zębów stłoczonych, do oczyszczania aparatów ortodontycznych, filarów i przęseł mostu.
Czym należy płukać jamę ustną?
Płyny do płukania jamy ustnej składają się przede wszystkim z fluoru, soli cynku oraz związków amoniowych. Substancje te zapobiegają powstawaniu próchnicy.
Płyny do płukania niwelują nadwrażliwość poprzez zamykanie kanalików zębowych, w których znajdują się końcówki nerwowe. Najczęściej w skład takich płynów wchodzą jony potasu oraz fluor i wapń, które jednocześnie wzmacniają szkliwo.
- Płyny do płukania przeciw suchości jamy ustnej zwiększają przypływ śliny, działają kojąco i nawilżająco.
- Płyny do płukania redukujące nieświeży oddech zawierają chlorheksydynę, chlorek cetyopirydyny, jony cynku, wyciągi i olejki pochodzenia roślinnego oraz substancje antyseptyczne.
- Irygacja polega na stosowaniu środków płuczących pod wysokim ciśnieniem, strumień wody dociera między zęby i dziąsła, usuwając resztki jedzenia, płytkę bakteryjną i nagromadzone bakterie.
Jak oczyszczać język?
Na języku gromadzą się resztki pokarmowe, które są podłożem dla rozwoju bakterii. Czyszczenie języka polega na przesuwaniu skrobaczki do tego przeznaczonej od tyłu do przodu. Należy oczyszczać nasadę języka i boczne części. Po każdym ruchu należy opłukać skrobaczkę pod zimną wodą.
Jak powinna wyglądać higiena jamy ustnej przy leczeniu ortodontycznym?
Terapia ortodontyczna z wykorzystaniem aparatów stałych utrudnia utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej. Najskuteczniejszą metodą utrzymania higieny jest szczotkowanie zębów.
Istnieją specjalnego typu szczoteczki manualne z włosiem krótszym od środka i dłuższym na zewnątrz, tworząc w przekroju literę V. Ułatwiają one mycie zębów, do których przyklejone są zamki. Można także używać szczoteczek elektrycznych oraz sonicznych, do których także są specjalne końcówki. Najpierw należy oczyścić zęby, na których znajdują się części aparatu ortodontycznego. Następnie należy oczyścić resztę powierzchni zębów bez elementów ortodontycznych. Zwykła szczoteczka nie wystarcza do dokładnego oczyszczenia wszystkich powierzchni . Zaleca się stosowanie szczoteczek międzyzębowych. Pacjenci powinni wybierać pasty z fluorem ze względu na działanie przeciwpróchnicze.
Pacjentom użytkującym aparat stały zaleca się specjalną nić z usztywnionym końcem, dzięki któremu łatwo można wprowadzić nić pod łuk. Środkowa, puszysta część oczyszcza powierzchnie wokół zamków, część woskowana czyści powierzchnie styczne. Używanie irygatora pomaga oczyścić powierzanie wokół zamków.
Oczyszczanie aparatów retencyjnych – retainerów
Zaleca się używanie szczoteczek międzyzębowych, szczoteczek jednopęczkowych, odpowiednich nici.
Jak powinna wyglądać higiena jamy ustnej u pacjentów z implantami?
Niewystarczająca higiena może wywołać stan zapalny tkanek znajdujących się wokół implantu, a konsekwencją może być utrata implantu. Implanty zębowe należy oczyszczać za pomocą szczoteczki. W pierwszych tygodniach po implantacji zaleca się szczoteczkę z supermiękkim włosiem. Niektóre szczoteczki elektryczne mają tryb zmniejszający pracę na delikatne czyszczenie oraz wskaźnik nacisku, dzięki czemu dokładnie oczyścimy implant, nie uszkadzając przyzębia. Poleca się szczoteczki ultradźwiękowe. Ultradźwięki nie wprawiają szczoteczki w ruch, przez co mycie jest bardzo delikatne. Dodatkowo mają działanie antybakteryjne. Zaleca się stosowanie nici lub taśmy. Na rynku znajdują się pasty przeznaczone specjalnie dla pacjentów z implantami. Mają właściwości antybakteryjne, dzięki czemu pasta pozwala zmniejszać ryzyko stanów zapalnych. Niektóre pasty w swoim składzie zawierają tlen, który ma właściwości antybakteryjne oraz przyspiesza gojenie się ran.
Higiena jamy ustnej u pacjentów z uzupełnieniami stałymi – mosty, korony
Oprócz codziennego szczotkowania bardzo ważne jest oczyszczanie powierzchni międzyzębowych nitkami, taśmami oraz szczotkami międzyzębowymi. Pomocne w utrzymaniu prawidłowej higieny jest stosowanie irygatorów.
Jak dbać o higienę jamy ustnej u osób noszących protezy?
Proteza powinna być oczyszczona po każdym posiłku. Do oczyszczania protez używamy specjalistycznych szczoteczek do protez lub standardowych szczoteczek do zębów. Szczoteczki przeznaczone do oczyszczania protez są dwustronne. Mają dwie główki, które czyszczą zewnętrzną i wewnętrzna część protezy, delikatne włosie, które nie rysuje powierzchni protezy.
Nie zaleca się stosowania past do zębów do czyszczenia protezy, zawierają ścierne substancje, co konsekwencji prowadzi do szorstkości protezy. Najlepszym rozwiązaniem są specjalistyczne preparaty przeznaczone do czyszczenia protez zębowych. Raz na dwa tygodnie zaleca się odkażanie protezy w płynie bakteriobójczym i antyseptycznym. Protezę przechowuje się na sucho – wilgoć sprzyja rozwojowi bakterii oraz grzybów.
Kiedy należy myć zęby?
Najkorzystniej jest szczotkować zęby po każdym posiłku, minimum stanowi mycie rano i wieczorem. Jednak trzeba pamiętać, że po wypiciu soków owocowych oraz napojów gazowanych nie powinno się od razu myć zębów, by nie uszkodzić szkliwa. Należy odczekać ok. pół godziny i dopiero potem umyć zęby. Bezpośrednio po spożyciu tych napojów warto jednak przepłukać jamę ustną zwykłą wodą, która zneutralizuje kwasy.
Jak długo powinno trwać mycie zębów?
Zalecany czas wynosi 2 minuty. Badania pokazują, że przeciętna osoba szczotkuje zęby jedynie przez 30–60 sekund.
Jak często wymieniać szczoteczkę?
Zaleca się wymianę szczoteczki co najmniej raz na trzy miesiące lub gdy włókna są zużyte. Należy pamiętać o wymianie szczoteczki także po chorobie (np. przeziębieniu).
Czy można codziennie stosować pasty wybielające?
Pasty wybielające mają właściwości ścierne, wybierając pastę należy zwrócić uwagę na wskaźnik ścieralności, tak zwany RDA. Do codziennej higieny jamy ustnej najlepsza będzie pasta wybielająca o współczynniku RDA około 45. Pasty wybielającej o wyższym współczynniku RDA nie należy używać częściej niż dwa razy w tygodniu.
Jakie są konsekwencje nieumycia zębów przed spaniem?
W nocy produkowane jest mniej śliny, która odpowiedzialna jest za utrzymanie prawidłowego pH w jamie ustnej, przez co w nocy bakterie szybciej się namnażają niż w dzień. Regularne niemycie zębów powoduje wzrost ryzyka próchnicy, chorób dziąseł i nieświeży oddech.
Czy zęby należy myć przed śniadaniem czy po nim?
Po nocy w ustach każdego z nas znajdują się bakterie – dlatego też umycie zębów zaraz po przebudzeniu jest bardzo ważnym elementem higieny jamy ustnej. Mycie zębów po śniadaniu powoduje oczyszczenie jamy ustnej z resztek pokarmowych, bakterii oraz przywraca optymalne pH dla jamy ustnej. Jeżeli nie mamy możliwości umycia po przebudzeniu, a drugi raz po śniadaniu, można zastosować płukanki lub przepłukać usta wodą.
