×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wysiłek fizyczny a cukrzyca

Monika Kamieńska
mgr fizjoterapii, szpital MSW w Krakowie

„Życie polega na ruchu i ruch jest jego istotą”
Arthur Schopenhauer – filozof


Ruch to podstawowy i nieodzowny element prawidłowego funkcjonowania zdrowego organizmu. Bez niego nie mogłyby zachodzić nawet najprostsze procesy metaboliczne. Dlatego tak ważne jest, by był on wpisany w harmonogram naszego codziennego życia.

Ruch ma też bardzo duże znaczenie w przypadku osób chorych na cukrzycę. Każdy bardziej intensywny ruch naszego ciała powoduje zużycie glukozy znajdującej się w organizmie, a tym samym wpływa na jej wahania i stężenie we krwi. Regularne ćwiczenia fizyczne pozytywnie wpływają na przemianę glukozy w naszym organizmie. Żaden lek nie zmniejsza tak bardzo insulinooporności, jak regularna aktywność fizyczna.

Dzięki regularnym ćwiczeniom gimnastycznym poprawia się nasze samopoczucie, a tym samym jakość naszego życia. To, jak funkcjonujemy w pracy, w domu, jak śpimy, wypoczywamy, jest wynikiem naszego stanu zdrowia i ogólnej kondycji psychomotorycznej naszego organizmu.

Jaka jest zależność stężenia glukozy we krwi od wysiłku fizycznego?

Glukoza jest pobierana z pokarmów dostarczanych organizmowi. Daje ona komórkom (w tym mięśniowym) energię niezbędną do wykonywania pracy (w tym głównie ruchu).

Nie może się jednak ona dostać do komórek mięśniowych bez udziału insuliny, a bez glukozy nie powstanie energia potrzebna do skurczu mięśnia.

Równocześnie każdy większy wysiłek fizyczny ma wpływ na zmniejszenie lub zwiększenie wydzielania się hormonów, m.in. insuliny i glukagonu, kluczowych w cukrzycy. Reasumując, żaden chory na cukrzycę nie może obejść się bez codziennej dawki ruchu.

Aby zrozumieć zasadę funkcjonowania naszych mięśni, wpływ ich działania na nasz organizm oraz prawidłowo dobrać rodzaj i czas wysiłku fizycznego, przedstawiam podział ćwiczeń z uwzględnieniem kilku podstawowych parametrów.

Rodzaj zużytego produktu

Nasze mięśnie potrzebują bezwzględnie do pracy dwóch produktów – glukozy oraz tlenu. Dlatego pracę mięśniową w zależności od fazy i rodzaju ruchu można podzielić na:

  1. beztlenową (np. ćwiczenia na siłowni, podnoszenie ciężarów, zapasy)
  2. tlenową (np. marsze, biegi, jazda na rolkach, pływanie, jazda na rowerze, aerobic, taniec)
  3. mieszaną tlenowo-beztlenową (np. piłka nożna, tenis).

Typy ruchu

  1. dynamiczny (gdzie mięsień ulega skracaniu i wydłużaniu, a ruch jest widoczny)
  2. statyczny (izometryczny, napięcie mięśnia przy braku widocznego ruchu).

Czas wysiłku

  1. krótki (do 20 minut)
  2. średni (20 minut–1 godziny)
  3. długotrwały (powyżej 1 godziny)

Przy doborze wysiłku fizycznego należy również wziąć pod uwagę dwa istotne parametry: BMI (wskaźnik masy ciała) i tętno (puls).

Ich samodzielnego pomiaru możemy dokonać w prosty sposób.

Na przykład:

  • BMI – wskaźnik masy ciała
    BMI = masa ciała w kg: wzrost w m do kwadratu (2)
    np.: 60 kg : (1,60 m)2 = 23,4375

Zakresy BMI są nastepujące:

  • do 18,5 – niedobór masy ciała
  • 18,5–25 – prawidłowa masa ciała
  • 25–30 – nadwaga
  • powyżej 30 – otyłość
    (zobacz również: Kalkulator BMI)
  • tętno (puls) – częstotliwość rytmu serca (w uderzeniach na minutę) podczas wysiłku fizycznego nie powinno przekroczyć 60–80% maksymalnej wartości tętna.
    Tętno maksymalne w zależności od wieku wyliczamy według wzoru: 220 - wiek pacjenta (np. 50) = 170, liczba ta stanowi maksymalną wartość tętna (100% wydolności).

Rozsądna wartość tętna, która nie zagraża zdrowiu, wynosi 60–80% wartości maksymalnej, na przykład 60% ze 170 uderzeń na minutę (170x60:100) = 102 uderzenia na minutę.

Tabela 1. Wiek a tętno. Wartość tętna a procentowe obciążenie wysiłkiem (wiek w pionie, obciążenie w poziomie). Częstotliwość uderzeń serca na minutę
wiek obciążenie
50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% max
20 100 110 120 130 140 150 160 170 200
30 95 104 114 123 133 142 152 161 190
40 90 99 108 117 126 135 144 153 180
50 85 93 102 110 119 127 136 144 170
60 80 88 96 104 112 120 128 136 160
70 75 82 90 97 105 112 120 127 150
80 70 77 84 91 98 105 112 119 140

PAMIĘTAJMY!

Zanim przystąpimy do ćwiczeń fizycznych

Musimy stopniowo i z rozwagą dobierać rodzaj ćwiczeń, by dostosować swoje ciało pod względem wydolności serca oraz układu oddechowego (pojemności płuc – wymiany tlenu i dwutklenku węgla). Przy małej wydolności nasz organizm korzysta przeważnie z wymiany beztlenowej, a z czasem – w miarę poprawy kondycji – te proporcje zmieniają się na korzyść wymiany tlenowej. Na pierwszym etapie treningu fizycznego mogą wystąpić naturalne objawy: zmęczenie, bóle mięśniowe czy ogólne osłabienie. Równocześnie powinno pojawić się lepsze samopoczucie i poprawa nastroju. Nie przejmujmy się, jeśli po ćwiczeniach będziemy odczuwać bóle mięśniowe, zwłaszcza tych partii mięśniowych, których nie używamy w codziennym życiu.

UWAGA!

Jeśli wystąpią inne niepokojące objawy, jak zaburzenia równowagi, zawroty głowy, a nawet wymioty, natychmiast przerwijmy ćwiczenia!

Na początku ćwiczeń fizycznych u chorych na cukrzycę typu 1 mogą występować nagłe wahania stężenia glukozy, zwykle zmniejszenie, ale również zwiększenie stężenia wynikające z braku adaptacji do ćwiczeń. Po kilku tygodniach stężenie glukozy powinno ulec wyrównaniu. Warto pamiętać, że hipoglikemia może wystąpić z opóźnieniem po wysiłku i ta tendencja może utrzymywać się przez dłuższy czas (kilka godzin). Niedocukrzenie może wystąpić także w nocy, kilka godzin po zakończonym wysiłku fizycznym.

Dlatego przy doborze ćwiczeń zwróćmy uwagę, by trening nie był zbyt intensywny, bardzo siłowy i długotrwały.

Najbezpieczniejszymi ćwiczeniami dla pacjentów chorych na cukrzycę są ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, oparte głównie na modelu tlenowym, tzw. aerobowe lub kardio. Należą do nich:

  • marsz
  • bieg
  • jazda na rowerze
  • ćwiczenia ogólnorozwojowe.

Unikamy ćwiczeń „beztlenowych”, do których należą:

  • ćwiczenia na siłowni z dużym obciążeniem
  • sporty siłowe
  • sprint
  • gry zespołowe.

Jeżeli pomimo choroby chcemy uprawiać wymienione sporty, musimy bardzo często kontrolować glikemię, dostosować posiłki do zwiększonego zapotrzebowania kalorycznego i pozostawać w częstym kontakcie z leczącym nas diabetologiem. Szczególnie w przypadku ćwiczeń izometrycznych i tenisa należy postępować bardzo rozważnie.

Zbyt małe lub zbyt duże stężenie glukozy poniżej 120 mg/dl lub powyżej 250 mg/dl wymaga wcześniejszej modyfikacji przed przystąpieniem do ćwiczeń fizycznych. Zwłaszcza w przypadku niewyrównanej cukrzycy, przy wartościach glukozy powyżej 250 mg/dl, może wystąpić paradoksalna dodatkowa hiperglikemia, która może doprowadzić do kwasicy ketonowej.

Nie wykonujmy ćwiczeń, jeśli stężenie glukozy wynosi poniżej 120 mg/dl lub powyżej 250 mg/dl.

Teoretycznie miejsce wstrzyknięcia insuliny nie ma wpływu na jej wchłanianie (ponieważ jest podawana podskórnie, a nie domięśniowo), jednak nie zaleca się takich miejsc wstrzyknięcia, które bezpośrednio biorą udział w ruchu (np. udo – podczas biegu, jazdy na rowerze), ponieważ przez przyspieszenie rytmu serca i zwiększony przepływ krwi, a także zwiększoną ciepłotę ciała, może mieć to wpływ na szybsze wchłanianie insuliny.

Również nie zaleca się wysiłku fizycznego bezpośrednio po podaniu insuliny i przyjęciu posiłku. Najbardziej optymalne jest odczekanie minimum 1–1,5 godziny.

Ważnym elementem treningów fizycznych jest systematyczność wykonywanych ćwiczeń. Proponowany, realny i optymalny czas treningów to raz dziennie 4 dni w tygodniu po 30 minut (pn.–czw.), piątek – przerwa, sobota i niedziela – np. spacer czy jazda na rowerze.

Aby zachęcić chorych na cukrzycę do codziennej aktywności ruchowej i ułatwić podjęcie decyzji co do wyboru ćwiczeń, proponuję na początek zestaw ćwiczeń, które może wykonać prawie każdy pacjent bez względu na wiek i czas trwania cukrzycy, przy założeniu, że nie towarzyszą jej inne choroby.

16.11.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Cukrzyca typu 2
  • Cukrzyca typu 1 – LADA
  • Ćwiczenia na kręgosłup – przykładowe zestawy ćwiczeń na ból kręgosłupa - ilustracje
  • Hiperglikemia poranna
  • Makulopatia cukrzycowa
  • Cukrzyca typu 1
  • Cukrzyca ciążowa – rozpoznanie, normy, skutki, poród, leczenie
  • Cukrzyca MODY
  • Zaćma i jaskra
  • Cukrzyce wtórne
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta