×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Badania biochemiczne wykorzystywane w diagnostyce i leczeniu cukrzycy

dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych UJ CM, Kraków

Oznaczenie stężenia glukozy we krwi (czyli glikemii) to podstawowe badanie wykonywane w ramach diagnostyki i leczenia cukrzycy.

W diagnostyce cukrzycy zaleca się oznaczanie stężenia glukozy na czczo we krwi żylnej (pobranej po upływie 8–14 h od ostatniego posiłku), przeprowadzone koniecznie w laboratorium a nie na glukometrze. Ważne, aby laboratorium, w którym wykonuje się takie oznaczenie, było certyfikowane, tzn. korzystało z metody, której dokładność jest regularnie kontrolowana.

Chorzy na cukrzycę mogą także wykonywać takie badanie samodzielnie w ramach samokontroli glikemii za pomocą glukometru. Generalnie zaleca się przeprowadzanie pomiarów glikemii na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach (tj. pierwszym śniadaniu, obiedzie i pierwszej kolacji). U chorych na cukrzycę typu 1 ważne są również oznaczenia stężenia glukozy przed posiłkami, gdyż pozwalają odpowiednio dobrać dawkę insuliny. W przypadku cukrzycy o chwiejnym przebiegu bądź występowania niedocukrzeń w godzinach nocnych powinno się wykonywać dodatkowe oznaczenia glikemii około godziny 24.00 i 3.30. U chorych na cukrzycę typu 2 glikemię oznacza się rzadziej – częstość pomiarów zależy od przebiegu choroby i stosowanego leczenia, a decyduje o niej lekarz.

W przypadku cukrzycy u kobiet w ciąży zaleca się wykonywanie pomiarów glikemii na czczo oraz 1 godzinę po pierwszym śniadaniu, drugim śniadaniu, obiedzie, podwieczorku i kolacji.

Do dokonania pomiaru glikemii za pomocą glukometru konieczne są testy paskowe (paski) dostosowane do typu glukometru używanego przez pacjenta. Są one refundowane na podstawie recepty wypisanej przez lekarza, a poziom refundacji zależy od typu cukrzycy i częstości wymaganych wstrzyknięć insuliny. Można je też kupić bez recepty za pełną odpłatnością.

Doustny test tolerancji glukozy, zwany również testem obciążenia glukozą lub krzywą cukrową, polega na dwukrotnym oznaczeniu stężenia glukozy we krwi żylnej, pobranej na czczo oraz 2 godziny po wypiciu 75 g glukozy. Aby został on wykonany prawidłowo, należy przestrzegać kilku zasad. Przed badaniem należy odżywiać się jak dotychczas, ponieważ wynik testu przeprowadzonego w trakcie stosowania diety z ograniczeniem spożycia węglowodanów jest niemiarodajny. Przeciwwskazaniem są także gorączka, infekcja i inne ostre zachorowania. Pierwsze pobranie krwi powinno nastąpić na czczo, minimum po 8 godzinach od ostatniego posiłku i wypicia płynów. Następnie należy wypić 75 g glukozy rozpuszczonych w 250–300 ml wody (bez dodatków) w czasie nieprzekraczającym 5 minut. Następnie przez 2 godziny oczekuje się w pozycji siedzącej na kolejne pobranie krwi (aktywność fizyczna może zafałszować wynik testu). Nie wolno wówczas spożywać posiłków, pić płynów ani palić papierosów.

Odsetek hemoglobiny glikowanej, inaczej HbA1c, to wskaźnik wyrównania cukrzycy; jego wartość odzwierciedla stężenia glukozy we krwi z ostatnich 3 miesięcy. Hemoglobina glikowana to trwały związek hemoglobiny znajdującej się w krwinkach czerwonych (erytrocytach) z glukozą; odsetek HbA1c jest tym większy, im większe było średnie stężenie glukozy w czasie 3 miesięcy poprzedzających badanie. Za ponad połowę wartości HbA1c odpowiadają stężenia glukozy we krwi z ostatniego miesiąca przed pomiarem.. W celu oznaczenia HbA1c krew należy pobrać z żyły lub z palca (krew włośniczkowa) o dowolnej porze dnia – posiłek nie wpływa na wynik, więc nie trzeba być na czczo.

Kontrolę odsetka HbA1c przeprowadza się raz w roku, a przypadku niedostatecznej samokontroli lub zmiany terapii – częściej (decyduje lekarz), ale nie częściej niż co 3 miesiące.

W poniższej tabelce przedstawiono wartości odsetka hemoglobiny glikowanej, które odpowiadają średnim stężeniom glukozy we krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy.

hemoglobina glikowana
(HbA1c)
średnie stężenie glukozy w osoczu
mg/dlmmol/l
5 97 (76–120) 5,4 (4,2–6,7)
6 126 (100–152) 7,0 (5,5–8,5)
7 154 (123–185) 8,6 (6,8–10,3)
8 183 (147–217) 10,2 (8,1–12,1)
9 212 (170–249) 11,8 (9,4–13,9)
10 240 (193–282) 13,4 (10,7–15,7)
11 269 (217–314) 14,9 (12,0–17,5)
12 298 (240–347) 16,5 (13,3–19,3)

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego odsetek HBA1c nie może być podstawą ustalenia rozpoznania cukrzycy i w Polsce jest on stosowany tylko do monitorowania leczenia. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne dopuszcza w niektórych przypadkach rozpoznawanie cukrzycy na podstawie tego parametru po spełnieniu określonych warunków.

Stężenia glukozy i acetonu w moczu. Za pomocą testów paskowych (Keto-Diastix) można stwierdzić obecność glukozy i ciał ketonowych (acetonu) w moczu. Gdy stężenie glukozy we krwi osiągnie wartość >180 mg/dl (10 mmol/l), jest ona wydalana z moczem, co można stwierdzić na podstawie zmiany barwy paska testowego. Dokładny opis badania umieszczony jest w instrukcji znajdującej się w opakowaniu.

Jeśli stężenie glukozy we krwi wynosi ≥250 mg/dl, w moczu mogą się pojawić ciała ketonowe. Jest to oznaka rozwijającej się kwasicy ketonowej; należy wówczas pilnie zgłosić się do lekarza. Ciała ketonowe mogą być obecne w moczu również, jeśli stężenie glukozy jest bliskie dolnej granicy normy, co świadczy o głodzeniu. Stężenie glukozy i acetonu w moczu można oznaczyć o każdej porze, z moczu oddanego bezpośrednio na pasek testowy (zalecane) lub do pojemniczka. Badanie to zaleca się w przypadku stwierdzenia dużych stężeń glukozy we krwi. Służy ono do oszacowania ryzyka kwasicy ketonowej. Można je też zalecić osobom stosującym dietę redukcyjną w celu oceny stanu metabolicznego organizmu. Codzienne poranne oznaczenia stężeń glukozy i acetonu w moczu są obowiązkowe u kobiet w ciąży chorych na cukrzycę. Testy paskowe Keto Diastix do oznaczania glukozy i ciał ketonowych dla chorych na cukrzycę są refundowane na podstawie recepty wypisanej przez lekarza. Można je też kupić bez recepty za pełną odpłatnością.

Stężenie peptydu C we krwi służy do określenia zdolności komórek ß trzustki do produkcji insuliny; jest to tzw. ocena rezerw wydzielniczych trzustki Peptyd C jest odłączany od cząsteczki proinsuliny podczas jej przekształcania w insulinę, a jego stężenie odzwierciedla stężenie insuliny wytwarzanej przez organizm. Obecnie nie ocenia się stężenia insuliny w ramach diagnostyki i monitorowania cukrzycy, ponieważ u osób, które są już nią leczone, wynik byłby zafałszowany. Stężenie peptydu C oznacza się w przypadku wątpliwości dotyczących rozpoznania typu cukrzycy. Badanie przeprowadza się na czczo lub wykonuje test z glukagonem. W teście z glukagonem najpierw na czczo pobiera się krew w celu oznaczenia stężenia peptydu C, a następnie podaje się dożylnie 1 mg glukagonu i po 6 minutach ponownie pobiera próbkę krwi. Podczas testu powinien być obecny lekarz, ponieważ u chorego może dojść do nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego.

Oznaczenie stężenia przeciwciał. Obecnie znanych jest 5 przeciwciał powodujących rozwój cukrzycy typu 1: przeciwciała przeciw antygenom komórek ß wysp trzustki, inaczej przeciwwyspowe (ang. islet cell antibody – ICA), przeciwciała przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (ang. gamma-glutamic acid decarboxylase – anty-GAD), przeciwciała przeciw insulinie (ang. insulin autoantibodies – IAA), przeciwciała przeciw fosfatazom tyrozyny (IA-2, IA2beta) i przeciwciała przeciwcynkowe (Zn8). Oznaczenie tych przeciwciał służy do pogłębionej diagnostyki cukrzycy, a szczególnie potwierdzenia procesu autoimmunizacyjnego w cukrzycy typu 1. Podczas badania pacjent nie musi być na czczo.

Stężenie albumin w moczu to badanie wykorzystywane w diagnostyce nefropatii cukrzycowej (zmian w nerkach pojawiających się w przebiegu cukrzycy). Należy je wykonywać przynajmniej raz w roku, w przypadku cukrzycy typu 2 – od chwili rozpoznania, a u chorych na cukrzycę typu 1 – po 5 latach trwania choroby. Stężenie albumin oznacza się w moczu porannym lub w dobowej zbiórce moczu.

16.02.2017
Zobacz także
  • Kiedy chory na cukrzycę powinien zgłaszać się do lekarza?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Cukrzyca typu 2
  • Dieta cukrzycowa
  • Stopa cukrzycowa
  • Cukrzyca ciążowa – rozpoznanie, normy, skutki, poród, leczenie
  • Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny
  • Makulopatia cukrzycowa
  • Cukrzyca typu 1 – LADA
  • Cukrzycowa choroba nerek (CChN; dawniej nefropatia cukrzycowa)
  • Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą
  • Cukrzyca – typy cukrzycy, badania i sposoby leczenia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta