×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Być dawcą szpiku

Małgorzata Solecka
Medycyna Praktyczna

Na świecie jest ich ponad 25 milionów. W Polsce – ponad 750 tysięcy. Potencjalni, zarejestrowani w bazach danych dawcy szpiku 13 października obchodzą swoje święto – Dzień Dawcy Szpiku. Gotowość podzielenia się darem życia zaczyna się od decyzji o rejestracji. Kto może zdecydować się na ten krok? Jakie są konsekwencje rejestracji? Czy oddanie szpiku jest bezpieczne dla biorcy?

Alicja Bachleda-Curuś, dawca szpiku

Alicja Bachleda-Curuś, jedna z uczestniczek Dnia Dawcy Szpiku w Krakowie, podczas rejestrowania się jako potencjalny dawca. Fot. Tomasz Kałuża/www.dkms.pl

Szpik to główny narząd krwiotwórczy w organizmie człowieka. W szpiku najważniejsze są tzw. komórki macierzyste krwiotworzenia. Mnożą się całe życie i dają początek krwinkom macierzystym, z których powstają krwinki czerwone, płytki krwi oraz krwinki białe. Układ krwiotwórczy jest wrażliwy na wiele czynników wpływających na ludzki organizm – dlatego choroby dotykają go dość często. Najpoważniejsze wśród nich to białaczki oraz zespoły mielodysplastyczne, których objawem jest niedokrwistość. W niektórych przypadkach jedynym ratunkiem dla chorego jest przeszczep zdrowego szpiku.

Białaczki to grupa chorób nowotworowych układu krwiotwórczego, które charakteryzują się występowaniem w organizmie nieprawidłowych komórek leukocytów, wywodzących się z wczesnych etapów rozwoju białych krwinek. Komórki te występują w dużych ilościach we krwi, szpiku, a także tworzą nacieki w narządach wewnętrznych – co może doprowadzić do upośledzenia ich działania. Przebieg choroby może być ostry lub przewlekły w zależności od rodzaju białaczki.

Niedokrwistości – to zespół objawów dla których charakterystyczne są mniejsze od normy wartości hemoglobiny, hematokrytu oraz liczby erytrocytów.

Co to jest przeszczep szpiku?

Przeszczep szpiku to metoda leczenia niektórych chorób układu krwiotwórczego. Aby można go dokonać, należy całkowicie zniszczyć nieprawidłowo działający szpik chorego. Komórki szpiku dawcy (a także często krew i płytki krwi dawcy) przetaczane są dożylnie i po pewnym czasie zaczynają w organizmie biorcy tworzyć nową krew. Jeśli komórki nie podejmują pracy, najczęściej dawca jest proszony o ponowne oddanie szpiku do przeszczepu, procedurę można powtórzyć.

Przeszczepy dzielą się na autologiczne, kiedy ta sama osoba jest dawcą i biorcą przeszczepu i allogeniczne, kiedy dawca i biorca przeszczepu to dwie różne osoby.

Poszukiwania dawców szpiku rozpoczyna się wśród najbliższej rodziny, a przede wszystkim wśród rodzeństwa. Niestety jednak tylko dla ok. 30 proc. pacjentów udaje się znaleźć zgodnego we wszystkich antygenach HLA rodzinnego dawcę szpiku.

Aby przeszczep szpiku był możliwy i udany, musi istnieć znaczna zgodność dawcy i biorcy w zakresie antygenów zgodności tkankowej (HLA).

Kto może zostać dawcą szpiku?

Dawcą szpiku może zostać ogólnie zdrowa osoba pełnoletnia, która nie przekroczyła 50-55. roku życia. 55 lat to górna granica, do rejestrów dawców niespokrewnionych przyjmowane są zwykle zgłoszenia osób do 40-45 roku życia.

Ponieważ jedynie co czwarty chory ma szansę na otrzymanie szpiku od dawcy spokrewnionego, co jest rozwiązaniem optymalnym, zdecydowana większość potencjalnych biorców musi szukać swoich „bliźniaków” w rejestrach dawców szpiku. Są one przeszukiwane pod kątem identycznych antygenów HLA. Im więcej jest zarejestrowanych potencjalnych dawców szpiku, tym szanse na znalezienie identycznego dawcy niespokrewnionego są większe – dlatego kampanie na rzecz odpowiedzialnego rejestrowania się jako dawca szpiku prowadzone są niemal bez przerwy.

Kampanie te w Polsce przynoszą w ostatnich latach realne efekty. Jeszcze kilkanaście lat temu polscy chorzy na białaczkę musieli liczyć przede wszystkim albo na dawców spokrewnionych, albo – zagraniczne rejestry dawców. W ostatnich latach rejestry dawców szpiku się powiększają – rośnie też liczba wykonanych w polskich ośrodkach transplantacyjnych przeszczepów od dawcy niespokrewnionego. W ciągu ostatnich ośmiu lat liczba ta wzrosła ze 128 do niemal 400! W większości przypadków do przeszczepu został użyty materiał od krajowych dawców. Polscy chorzy otrzymują też szpik od dawców z innych krajów, podobnie jak szpik polskich dawców ratuje życie Niemców, Francuzów czy Amerykanów.

Chęć zostania dawcą szpiku deklaruje się poprzez wypełnienie i przesłanie na podany adres specjalnego formularza dotyczącego oświadczenia woli o wpisaniu do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej, który dostępny jest w stacjach krwiodawstwa, szpitalach i przychodniach a także w Internecie na stronie www.poltransplant.org.pl. Po zarejestrowaniu potencjalny dawca otrzymuje zaproszenie na badania zdrowotne, a jeśli przejdzie je pozytywnie – zostaje od niego pobrana próbka krwi w celu oznaczenia antygenów HLA. Uwaga! Wpisanie się na listę dawców nie jest nieodwracalne, choć decyzja nie powinna zapadać pochopnie. W każdej chwili można jednak zmienić zdanie.

Kto nie może zostać dawcą szpiku?

„Ogólnie dobry stan zdrowia” to pojęcie względnie szerokie. Decyzję co do tego, czy zgłaszający gotowość do oddania szpiku może się zarejestrować w banku dawców, podejmuje lekarz na podstawie wywiadu. Jest szereg okoliczności zdrowotnych, które wykluczają (czasowo lub całkowicie) bycie dawcą. Wśród nich najważniejsze to:

  • przebyta choroba nowotworowa
  • zakażenie wirusem HIV lub przynależność do grupy zwiększonego ryzyka (przez rok nie może dawcą zostać osoba, która wróciła z jednego z krajów opanowanych przez HIV)
  • obecność antygenu HBsS, przeciwciał anty-HCV dyskwalifikuje dawcę. Przeciwciała anty- HBc oraz przebyte zakażenie wirusem typu A (żółtaczka pokarmowa) są akceptowane
  • aktywna gruźlica (w ciągu ostatnich pięciu lat)
  • kiła
  • masa ciała poniżej 50 kg
  • cukrzyca insulinozależna , wymagająca podawania leków
  • przebyty zawał serca, zabiegi naczyniowe na sercu, wszczepienie by-passów i inne schorzenia serca wymagające podawania leków - dyskwalifikują dawcę. Są jednak schorzenia serca, które mogą być zaakceptowane
  • ciąża i laktacja (bezwzględna dyskwalifikacja na okres kilkunastu miesięcy)
  • łuszczyca
  • hemofilia i inne choroby krwi
  • tatuaż, zabiegi operacyjne, przekłucie uszu lub innych części ciała - dyskwalifikuje dawcę na okres 6 miesięcy – po tym okresie potencjalny dawca musi zostać ponownie zbadany pod względem zakażenia HIV, HCV i HBV
  • okres pobytu w zakładzie karnym i okres 6 miesięcy od jego opuszczenia
  • astma atopowa

Są też kryteria względne – ostateczną decyzję podejmuje lekarz. Do takich należy m.in. aktywna astma – jeśli kandydat nie miał napadu przez pięć lat i nie bierze leków, może zostać zakwalifikowany. Podobnie jest z nadciśnieniem – jeśli kandydat bierze leki i utrzymuje ciśnienie na prawidłowym poziomie, może zostać dawcą. W przypadku padaczki – jeśli w ciągu roku wystąpił maksymalnie jeden napad, a kandydat zażywa leki, również może oddać szpik. Konsultacji z lekarzem poradni przeszczepowej wymaga stosowanie leków hormonalnych.

Uwaga! Wszystkie rejestry dawców szpiku umieszczają we wspólnej światowej bazie dawców szpiku, należy więc rejestrować się tylko w jednym rejestrze!

Dawstwo szpiku jest honorowe i bezpłatne. Koszty związane z wykonywaniem badań i z podróżami do ośrodków pobierających materiał przeszczepowy są refundowane, a dawca ma zapewnioną opiekę lekarską zarówno podczas wstępnych badań, jak i wtedy, gdy dojdzie do pobrania materiału do przeszczepu.

Dawca Przeszczepu (taki, który szpik oddał raz) i Zasłużony Dawca Przeszczepu (więcej niż jeden raz) mają prawo do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej.

Jak pobierany jest szpik?

Szpik podlega, podobnie jak krew, ciągłej regeneracji – dlatego dawca na oddaniu materiału do przeszczepu nic nie traci. Szpik pobierany jest na dwa sposoby.

Od dawcy, przy pomocy igły, pobiera się około tysiąca ml szpiku z jednej lub obu kości talerza biodrowego (ilość zależy od wagi biorcy i dawcy, maksymalnie 25 ml/kg dawcy). Zabieg trwa ok. godziny i odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Dawca opuszcza szpital na drugi dzień po oddaniu szpiku. Metoda jest bezpieczna, ale mogą się z nią wiązać nieprzyjemne dla dawcy objawy – po narkozie mogą wystąpić nudności i ból głowy a w miejscu wkłucia przez pewien czas (kilka dni) może występować bolesność. Naturalnym objawem jest poczucie dyskomfortu, a nawet gorączka – takie skutki obserwowane są u ok. 10 proc. dawców, głównie osób starszych.

Drugą metodą jest leukafereza, czyli separacja komórek jednojądrowych z krwi obwodowej. Zabieg przeprowadzany jest po to, by uzyskać komórki mające zdolność odbudowy układu krwiotwórczego – i to one są materiałem przeszczepowym. Procedura jest mało inwazyjna i niebolesna. Krew pobierana z jednej kończyny górnej, po odseparowaniu komórek krwiotwórczych, podawana jest do żyły w drugiej kończynie górnej. Liczba separacji koniecznych do uzyskania materiału na jeden przeszczep wynosi 1-2 zabiegi, które wykonywane są w warunkach ambulatoryjnych i trwają 1,5-2 godziny. Objawy nieprzyjemne dla dawcy to drętwienie i mrowienie w różnych częściach ciała, które ustępuje po podaniu preparatów bogatych w wapń. Ponieważ jednak dawca przed zabiegiem otrzymuje podskórnie czynnik wzrostowy (który podnosi liczbę komórek), musi się liczyć z innymi objawami ubocznymi – bólem mięśni i kości, osłabieniem, zaczerwienieniem w miejscu wstrzykiwania leku.

Lwia część dawców nigdy nie otrzymuje informacji, że komuś potrzebny jest ich szpik. Szacuje się, że na każde 10 tysięcy zarejestrowanych dawców rzeczywistym dawcą zostanie 13 osób. Ale niekiedy taka informacja przychodzi – razem z zaproszeniem do stawienia się w ośrodku transplantacyjnym, gdzie przebywa biorca. Tam wykonywane są badania, potwierdzające dobry stan zdrowia dawcy – i dopiero wtedy zostaje on poproszony o wyrażenie zgody na pobranie szpiku do przeszczepu. Oczywiście wcześniej otrzymuje on komplet informacji na temat tego, jaką techniką będzie szpik pobierany, jakie mogą być skutki uboczne pobrania. Lekarz przekazuje też informację, dlaczego biorca potrzebuje szpiku i jakie mogą być pozytywne skutki przeszczepu. Nie ujawnia jednak, dla kogo szpik będzie przeznaczony.

Gdy dawca podejmuje decyzję pozytywną, rozpoczyna się procedura przygotowywania biorcy do przeszczepu. Zdarzają się przypadki, w których na tym etapie dawca wycofuje zgodę – warto pamiętać, że może to stanowić zagrożenie życia dla biorcy, który na tym etapie przyjmuje silne leki niszczące jego własny szpik. Większość dawców podtrzymuje jednak swoją decyzję.

Uwaga! Pobranie (i przeszczepienie) szpiku odbywa się jedynie w Ośrodkach Transplantacji Szpiku. Zabieg pobrania szpiku jest bezpieczny i nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia i życia dawcy. Komórki szpiku ulegają stałej regeneracji, dzięki czemu ubytek szpiku zostaje bardzo szybko wyrównany – niekiedy tylko dawca przez kilka tygodni musi przyjmować preparaty żelaza lub kwas foliowy.

14.10.2015
Zobacz także
  • Zbawienna decyzja
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta