Owsica to choroba spowodowana przez pasożyta – owsika ludzkiego. Owsiki występują głównie u dzieci, a zarażenie zwykle nie powoduje objawów, choć u dziecka może wystąpić świąd okolicy odbytu (głównie w nocy) czy niepokój i płaczliwość. W leczeniu stosuje się leki przeciwpasożytnicze podawane doustnie.
Co to jest owsica?
Owsica to choroba pasożytnicza jelita grubego wywołana przez owsika ludzkiego.
Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) to nicień występujący u człowieka. Do zarażenia dochodzi przez połknięcie jaj, choć mogą się one dostać do jamy ustnej także przez wdychanie. W dwunastnicy z jaj uwalnia się larwa, która przechodzi do jelita grubego i tam dojrzewa. Dorosłe owsiki są widoczne gołym okiem, samica ma długość około 8–13 mm, a samiec 2–5 mm. Zapłodniona samica wędruje do okolicy odbytu i tam w nocy składa jaja (do 17 000/dobę), które dojrzewają w ciągu 6 godzin. Świąd okolicy odbytu sprzyja drapaniu i przeniesieniu jaj na ręce, a z nich do jamy ustnej chorego (tzw. autoinwazja, czyli chory zaraża się sam) i na przedmioty, przez które mogą się zarazić inne osoby.
Jak można się zarazić owsikami?
Źródłem zarażenia owsikami są wyłącznie ludzie. Zarażenie szerzy się łatwo drogą pokarmową przez skażone ręce – podczas bezpośredniego kontaktu z zarażoną osobą lub pośrednio: przez jej bieliznę, ubranie, pościel, ręcznik lub skażone zabawki, deski sedesowe, urządzenia sanitarne lub skażony pokarm. Często dochodzi do autoinwazji przez drapanie okolicy odbytu. Możliwa jest również tzw. retroinwazja: larwa wylęga się w okolicy okołoodbytowej i przez odbyt dostaje do przewodu pokarmowego żywiciela.
Czynniki zwiększające ryzyko zarażenia obejmują:
- złe warunki sanitarno-higieniczne
- pracę w żłobku, przedszkolu, domu dziecka
- owsicę u współdomownika.
Okres wylęgania – od zarażenia do pojawienia się jaj w kale – wynosi 2–8 tygodni, a osoba chora jest źródłem zakażenia dla kontaktujących się z nią osób przez cały okres wydalania jaj. W suchym i ciepłym środowisku jaja przestają być zakaźne po 1–2 dniach, ale w środowisku chłodnym i wilgotnym dopiero po 2–3 tygodniach. Jaja owsików są odporne na chlor.
Jak często występuje owsica?
Owsica występuje powszechnie na całym świecie, zwykle u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Należy do najczęstszych chorób pasożytniczych w krajach uprzemysłowionych, niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego, jednak poprawa standardów higienicznych zmniejsza częstość zachorowań. W Polsce owsik jest najczęstszym pasożytem u dzieci (zarażonych jest około 16% dzieci 7-letnich).
Owsica – objawy
Zarażenie zwykle przebiega bezobjawowo.
Główne objawy to:
- świąd okolicy odbytu, szczególnie w nocy
- niepokój, płaczliwość u dzieci
- zaburzenia snu.
Niekiedy pojawiają się utrata łaknienia, drażliwość albo wtórne zakażenia bakteryjne skóry okolicy odbytu. Sporadycznie owsiki mogą spowodować zapalenie żeńskich narządów płciowych, układu moczowego lub przewlekłe zapalenie otrzewnej miednicy mniejszej.
Owsik ludzki - jak wyglądają owsiki i jaja owsika?
Owsiki przypominają cienkie, białe nitki, które można zaobserwować w kale lub na skórze okolicy odbytu. Widoczne gołym okiem są przede wszystkim samice, które mają długość 8–13 mm.
Wygląd jaj jest bardzo typowy – przypominają ziarna kawy (larwa zwinięta we wnętrzu jaja tworzy charakterystyczną podłużną bruzdę). Jaja owsików są niewidoczne gołym okiem.
Ryc. Liczne jaja owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis) w wymazie okołoodbytniczym. Źródło: Podręcznik Interna Szczeklika (wersja internetowa). Medycyna Praktyczna
Owsiki – diagnostyka
Diagnostyka opiera się na wykryciu jaj owsika pod mikroskopem w wymazie z okolicy okołoodbytowej. Materiał do badania pobiera się rano (przed wypróżnieniem lub poranną kąpielą), za pomocą samoprzylepnej taśmy celofanowej naklejanej na skórę w okolicy odbytu (tzw. test taśmy celofanowej). Po przesłaniu do laboratorium jest ona badana na szkiełku mikroskopowym. Powtarzanie testu w ciągu kilku kolejnych dni zwiększa wiarygodność wyniku. Standardowe badanie stolca nie ma zastosowania w diagnostyce owsicy, ponieważ jaja nie są wydalane z kałem.
Leczenie owsicy - jaki lek na owsiki?
Zalecenia ogólne obejmują:
- codzienne sprzątanie mieszkania (usuwanie kurzu)
- codzienną zmianę bielizny osobistej
- częstą zmianę pościeli i ręczników (należy je prać w gorącej wodzie)
- przycinanie paznokci
- codzienny poranny prysznic (usuwa większość jaj ze skóry).
Skutecznym działaniem ograniczającym autoinwazję jest też codzienne poranne podmywanie okolicy odbytu ciepłą wodą z mydłem.
Ponadto lekarz zleci leki przeciwpasożytnicze – zwykle pyrantel, mebendazol albo albendazol – które przyjmuje się jednorazowo doustnie. Leczenie należy powtórzyć po 2 tygodniach ze względu na częste ponowne zarażenia (tzw. reinwazje). Nawroty leczy się tak samo jak pierwsze zarażenie. Bardzo ważne jest, żeby równocześnie leczyć wszystkich współdomowników i osoby z bliskiego kontaktu. W dniu leczenia konieczne jest dokładne wysprzątanie mieszkania oraz zmiana bielizny osobistej i pościeli.
Jak zapobiegać zarażeniu się owsikami?
W zapobieganiu owsicy bardzo ważna jest higiena:
- mycie rąk ciepłą wodą z mydłem przed posiłkami i przygotowywaniem potraw oraz po skorzystaniu z toalety
- unikanie obgryzania paznokci i drapania okolicy odbytu
- mycie owoców i jarzyn
- unikanie pokarmów nieznanego pochodzenia.
