Czy stosowanie masek zmniejsza ryzyko transmisji zakażenia SARS-CoV-2?

Na początku epidemii COVID-19 toczyła się dyskusja nad zasadnością stosowania masek ochronnych. Z biegiem czasu pojawiało się jednak coraz więcej danych naukowych wskazujących, że maski mogą chronić przed COVID-19. W 2020 roku zostało opublikowane badanie poświęcone optymalnej odległości chroniącej przed transmisją SARS-CoV-2 oraz skuteczności stosowania masek i ochrony oczu w zapobieganiu zakażeniom koronawirusowym.¹ Wyniki przemawiały za skutecznością stosowania masek w zmniejszaniu ryzyka zakażenia SARS-CoV-2. Następnie naukowcy z uniwersytetów Stanford i Yale zaprojektowali duże badanie w populacji szczególnie narażonej na zakażenie SARS-CoV-2. Potwierdzili w nim, że prawidłowo noszone maski chirurgiczne utrudniają transmisję SARS-CoV-2 w populacji. Wskazali również na możliwości interwencji zwiększających poprawność noszenia masek.

Fot. FireFX/ pixabay.com

Badanie przeprowadzono w Bangladeszu – jednym z najbiedniejszych i najgęściej zaludnionych krajów świata (1127 osób/1 km², w porównaniu ze 121 osobami/km² w Polsce).⁴ Duże zagęszczenie populacji sprzyja szerzeniu się zakażenia SARS-CoV-2, m.in. wskutek trudności w zachowaniu odpowiedniego dystansu. Bangladesz wybrano także z powodu niskiego – mimo zaleceń władz – wskaźnika stosowania masek w miejscach publicznych: w czasie pierwszej fali zakażeń wynosił około 51%, a drugiej zmniejszył się do 26%. Co więcej, tylko 20% osób nosiło maski w sposób prawidłowy, tzn. zakrywając usta i nos.³ Celem tego badania była ocena skuteczności stosowania masek w ograniczeniu epidemii COVID-19 oraz identyfikacja skutecznych metod promujących taki środek prewencji w ubogich rejonach wiejskich. W badaniu uwzględniono również ocenę wpływu stosowania masek na zachowywanie dystansu fizycznego.⁵

Do badania włączono około 350 000 mieszkańców 600 wiosek w Bangladeszu (300 wiosek, w których przeprowadzono interwencję, i 300 wiosek kontrolnych dobranych parami pod kątem wielkości populacji, zagęszczenia na km² i zapadalności na COVID-19 przed badaniem). Każda wioska, w której przeprowadzono interwencję, była oddalona o co najmniej 2 km od dobranej wioski kontrolnej. Obserwacja trwała 8 tygodni, badanie prowadzono od listopada 2020 do stycznia 2021 roku. W grupie kontrolnej nie wprowadzono żadnych dodatkowych działań poza tymi, które już stosowano w całym Bangladeszu. We wszystkich wioskach z grupy badanej wprowadzono podstawowy zestaw interwencji – dystrybucja masek oraz informacja o zasadności i poprawności ich stosowania. Dodatkowo w wybranych wioskach badano inne działania behawioralne i różnego rodzaju zachęty.

Maski były darmowe, dostarczane jednorazowo do gospodarstw domowych oraz rozprowadzane w miejscach handlowych (3–6 dni w tygodniu) i miejscach zgromadzeń religijnych (w dniu modlitwy). Jedna trzecia badanych wiosek otrzymała maski uszyte z tkaniny, pozostałe zaś maski chirurgiczne. Skuteczność filtracji masek chirurgicznych była znana, dodatkowo wykazano utrzymanie ich właściwości filtrujących po jednym umyciu. Odbiorcom masek, niezależnie od tego, czy były uszyte z tkaniny czy chirurgiczne, zalecono, aby zastosowali je również powtórnie po umyciu.

Noszenie masek promowano przede wszystkim w przestrzeni publicznej. Emitowano krótkie filmy, na których trzy znane postaci – minister zdrowia, czołowy narodowy lider religijny i gwiazda sportowa – zachęcały do noszenia masek. Rozprowadzano broszury informujące o ich prawidłowym noszeniu. W miejscach publicznych rozstawiono osoby aktywnie promujące noszenie masek (także przez megafony) i rozdające je ludziom, którzy ich przy sobie nie mieli. W takie działania włączyli się również lokalni liderzy religijni, omawiający znaczenie stosowania masek z wykorzystaniem przemówienia opracowanego przez zespół badawczy (informacja była przekazywana w czasie gromadzenia wiernych w miejscach zgromadzeń religijnych).

Dodatkowe strategie ukierunkowane na popularyzację noszenia masek, testowane w niektórych wioskach grupy badanej, obejmowały różnego rodzaju zachęty lub działania behawioralne. Wioski, w których wskaźnik osób noszących maski przekroczyłby 75%, miały otrzymywać nagrodę pieniężną do wykorzystania na projekt społeczny lub dyplom uznania od rządu. Oceniano też wpływ publicznego informowania o zaangażowaniu – poproszono połowę gospodarstw w danej wsi o umieszczenie znaku, że mieszkańcy noszą maski. Wylosowane osoby 2 razy w tygodniu otrzymywały SMS-y przypominające o znaczeniu stosowania masek. Oceniano również wpływ rodzaju przekazu (stosowanie masek z przyczyn altruistycznych vs ochrona własnego zdrowia), natężenia wiadomości tekstowych, siły werbalnego zobowiązania do noszenia masek (w wioskach, gdzie nie stosowano oznakowania gospodarstw domowych, poproszono domowników o złożenie ustnego zobowiązania do stosowania masek w przestrzeni publicznej). Skuteczność podjętych działań mierzono, oceniając zapadalność na COVID-19 na podstawie przypadków objawowych. W 5. i 9. tygodniu badania w gospodarstwach domowych przeprowadzano ankiety (telefoniczne lub osobiste), w których pytano o objawy wskazujące na COVID-19 u któregokolwiek z domowników w ciągu tygodnia poprzedzającego ankietę i poprzedniego miesiąca. U osób zgłaszających objawy wykonywano badanie przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 w klasie IgG.

Badanie to potwierdziło skuteczność stosowania masek w przestrzeni publicznej w ograniczeniu szerzenia się zakażenia SARS-CoV-2. Wskazało, że jest to ważny element zwalczania epidemii COVID-19. W wioskach, w których zastosowano podstawową interwencję (model NORM), w porównaniu z wioskami kontrolnymi (bez interwencji) blisko o 30% osób więcej zaczęło nosić maski, zwiększył się również dystans fizyczny w miejscach publicznych (z wyjątkiem miejsc zgromadzeń religijnych), a liczba osób z objawami COVID-19 zmniejszyła się o 9%. Stwierdzono, że szczególnie skuteczne było stosowanie masek chirurgicznych – w grupie osób w wieku >60 lat zmniejszało ryzyko wystąpienia objawowego zakażenia aż o około 35%. Również w grupie stosującej maski z tkaniny prawdopodobieństwo wystąpienia objawów choroby układu oddechowego w okresie badania było mniejsze w porównaniu z grupą kontrolną. Nie stwierdzono natomiast, aby którakolwiek z badanych zachęt (w tym przypominające SMS-y, gratyfikacje lub uznanie dla wioski z dużym odsetkiem osób noszących maski itd.) dodatkowo zwiększały wskaźnik noszenia masek. Zaobserwowano natomiast duży wpływ promocji noszenia masek w miejscach zgromadzeń religijnych – największe zwiększenie odsetka osób noszących maski odnotowano właśnie w związku z takimi działaniami.

Chociaż szczepionki uważa się obecnie za najskuteczniejszą metodę walki z pandemią COVID-19, która może ograniczyć rozprzestrzenianie się SARS-CoV-2 w perspektywie długoterminowej, to nadal w wielu krajach dostęp do tej formy profilaktyki jest bardzo ograniczony. Dlatego też ważne było wykazanie skuteczności stosowania również innych działań ograniczających szerzenie się SARS-CoV-2.

Choć w Polsce nadal obowiązuje nakaz noszenia masek w pomieszczeniach zamkniętych, codzienne obserwacje dowodzą, że wielu Polaków go nie przestrzega. W zamkniętych przestrzeniach publicznych i środkach transportu, gdzie spotykają się osoby przypadkowe, często widuje się osoby bez maski lub noszące maskę nieprawidłowo (tzn. nie zakrywając ust i nosa); dotyczy to niestety także pracowników placówek medycznych. Prognozowana od wielu tygodni 4. fala zakażeń w Polsce obecnie narasta. Warto więc obok programu szczepień stale przypominać o innych metodach ograniczających szerzenie się zakażenia SARS-CoV-2 i nadal szeroko promować stosowanie masek i przypominać, jak je prawidłowo nosić.