Suplementacja kwasu foliowego u kobiet w ciąży

Najlepiej poznany i udokumentowany jest wpływ niedoboru kwasu foliowego na występowanie wad cewy nerwowej (rozszczep kręgosłupa, bezmózgowie). Na podstawie wyników wielu wiarygodnych badań potwierdzono skuteczność stosowania kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym (bliskim poczęcia) i w pierwszych 12 tygodniach ciąży, które powoduje znaczne zmniejszenie częstości występowania wad cewy nerwowej (od 50–70%).

Źródła kwasu foliowego

Głównym źródłem kwasu foliowego (występującego w pokarmach w postaci folianów) są surowe zielona warzywa (brukselka, szpinak, szparagi, sałata, brokuły, kapusta włoska), pełne ziarna zbóż, rośliny strączkowe (groch, fasola) i owoce cytrusowe.

Ich przyswajalność (tzw. biodostępność) jest prawie o połowę mniejsza niż syntetycznego kwasu foliowego. Nawet optymalna dieta nie gwarantuje wystarczającego pokrycia dziennego zapotrzebowania na tę witaminę (dla kobiet w ciąży określono je na 450 µg (Polska) – 600 µg (USA).

Wprowadzenie programów czynnej suplementacji kwasu foliowego (której skuteczność wykazano w programach naukowych) nie przekłada się jednak na wyraźne zmniejszenie występowania wad cewy nerwowej w całej populacji, głównie za sprawą dwóch czynników: dużego odsetka nieplanowanych ciąż (do 50%) oraz niewielkiego odsetka kobiet stosujących się do zaleceń (według niektórych badań tylko 20–30% kobiet stosowała suplementację kwasem foliowym przed ciążą). Z tego powodu w wielu krajach (w USA w 1998 roku) wprowadzono obowiązek wzbogacania niektórych produktów żywnościowych (głównie mąki, ale również i przetworów zbożowych, np. płatków śniadaniowych) w kwas foliowy. Takie postępowanie spowodowało zmniejszenie częstości wad cewy nerwowej do 20–41%.

Kiedy należy stosować kwas foliowy?

Kluczowym problemem w czynnej profilaktyce wad cewy nerwowej jest czas, w którym rozpocznie się stosowanie kwasu foliowego. Ponieważ wady cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach po zapłodnieniu (6 tygodni od daty ostatniej miesiączki), już w tym okresie powinna być prowadzona suplementacja. Wiele kobiet nie wie jednak o tym, że jest w ciąży i zgłasza się do lekarza już po upływie tego okresu. Zbyt późne rozpoczęcie stosowania kwasu foliowego nie da więc spodziewanego efektu ochronnego.

W związku z tym zaleca się, by każda kobieta planująca ciążę rozpoczęła suplementację kwasu foliowego na co najmniej miesiąc przed planowanym zapłodnieniem i kontynuowała ją do końca pierwszego trymestru (12 tygodnia ciąży). Sugeruje się, by zaleceniem stosowania stałej substytucji (regularnego przyjmowania) kwasu foliowego w dawce 400 µg objąć wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, niezależnie od tego, czy planują ciążę.

Jaka dawka jest zalecana?

Powszechnie rekomenduje się stosowanie 400 µg (mikrogramów) kwasu foliowego dziennie (w postaci jednoskładnikowego preparatu lub w preparatach wielowitaminowych). Stosując się do tych zaleceń, należy wziąć pod uwagę, że biodostępność (przyswajalność) syntetycznego kwasu foliowego jest znacznie większa niż folianów zawartych w naturalnych składnikach spożywczych i wzbogacanych produktach spożywczych (1 mg syntetycznego kwasu foliowego jest ekwiwalentem 2 mg folianów zawartych w żywności, a 1 mg kwasu foliowego we wzbogaconych produktach 1,7 mg folianów zawartych w naturalnych pokarmach).

Nie zaleca się stosowania większych niż 1 mg dawek (w preparatach wielowitaminowych znajduje się od 0,4 do 0,8 mg kwasu foliowego).

Większe dawki kwasu foliowego (4 mg dziennie) stosuje się tylko u kobiet, które urodziły już dziecko z wadą cewy nerwowej.

Przypuszczany korzystny wpływ stosowania kwasu foliowego na inne wyniki ciążowe, w tym zapobieganie porodowi przedwczesnemu, zwiększenie masy urodzeniowej i masy łożyska, zmniejszenie częstości występowania innych wad wrodzonych (w tym wad serca), nie został jednoznacznie potwierdzony w dobrze zaplanowanych badaniach klinicznych.

Czy stosowanie kwasu foliowego jest bezpieczne?

Obawy, że nadmierne spożycie kwasu foliowego może powodować niekorzystne skutki, są najpewniej nieuzasadnione, mimo tego nie należy przekraczać zaleconych dawek. Nie potwierdzono, by stosowanie kwasu foliowego zwiększało odsetek ciąż wielopłodowych, maskowało istniejący niedobór witaminy B12 (i związane z nimi zaburzenia neurologiczne), powodowało reakcje alergiczne lub zwiększało ryzyko niektórych chorób nowotworowych. Zaobserwowany ostatnio statystyczny (ale jeszcze nie przyczynowy) związek między stosowaniem nadmiernych dawek kwasu foliowego u kobiet w ciąży i występowaniem autyzmu u ich dzieci wymaga przeprowadzenia dalszych badań klinicznych.