Istnieją sprzeczne doniesienia na temat konieczności stosowania preparatów wielowitaminowych w ciąży. Zasoby witamin i mikroelementów w organizmie powinny być uzupełniane wraz ze zbilansowaną dietą, a dodatkowa suplementacja powinna ograniczać się tylko do określonych przypadków.
Fot. pixabay.com
Jakie witaminy i mikroelementy warto suplementować?
Większość kobiet już od początku ciąży lub przed nią dba o prawidłowe odżywianie, wiedząc, że to, co i w jakiej ilości spożywają, wpływa na rozwój płodu. Na rynku dostępnych jest wiele suplementów, które kierowane są do ciężarnych, nie zawsze jednak istnieje konieczność ich przyjmowania, ponieważ zapotrzebowanie na mikroelementy oraz witaminy u zdrowej ciężarnej kobiety jest zwykle zaspokajane przez odpowiednio zbilansowaną dietę.
Oficjalne stanowisko WHO z 2016 roku nie zaleca rutynowego stosowania suplementów diety u zdrowych kobiet. Zdanie to podtrzymują również inne, światowe towarzystwa naukowe, a także Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP). PTGiP opracowało w 2020 roku zalecenia dotyczące suplementacji niektórych witamin oraz mikroelementów zgodnie z zapotrzebowaniem populacji polskiej: żelaza, kwasu foliowego, DHA, witaminy D oraz jodu, których konieczność dodatkowego przyjmowania należy rozważyć w uzasadnionych przypadkach.
Suplementacja żelaza
Niedobór żelaza w diecie ciężarnej jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości. Skłonność do niedokrwistości może wynikać ze zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w okresie ciąży w związku ze zwiększeniem masy rosnącej macicy, płodu oraz tkanek otaczających płód i niedostatecznej podaży tego pierwiastka w diecie. O niedokrwistości w ciąży mówi się, gdy wartość hemoglobiny spadnie poniżej 11 g/dl.
Szacuje się, że niedokrwistość z niedoboru żelaza w populacji środkowoeuropejskiej dotyczy około 20–40% ciężarnych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca suplementację żelaza w dawce 30–60 mg na dobę u każdej kobiety w ciąży. Odmienne zdanie mają organizacje, takie jak między innymi Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników oraz brytyjski Royal College of Obstetrics and Gynaecology (RCOG), który zaleca suplementację żelaza tylko w warunkach jego niedoboru, uzasadniając, że nadmiar żelaza może skutkować rozwojem insulinooporności, cukrzycy ciężarnych, zwiększa ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego. Dopuszczalne jest stosowanie preparatów żelaza u kobiet bez niedokrwistości z małym stężeniem ferrytyny (wskazuje to na małe zapasy żelaza w organizmie).
Decyzję o włączeniu suplementacji żelaza powinien podjąć lekarz na podstawie analizy morfologii krwi (szczególnie wartości hemoglobiny, hematokrytu oraz MCV), a następnie stężenia ferrytyny w surowicy krwi.
Suplementacja kwasu foliowego
Foliany są związkami chemicznymi niezbędnymi do syntezy kwasów nukleinowych oraz białek w organizmie. Zbyt mała ilość tych substancji w organizmie powoduje zaburzenia w syntezy DNA, co w konsekwencji może doprowadzić do pojawienia się niedokrwistości megaloblastycznej, zwiększa ryzyko poronienia oraz powstania wad wrodzonych u płodu, szczególnie w obrębie układu nerwowego. Niedobór folianów wiąże się z jednoczesnym zwiększeniem stężenia homocysteiny. Zwiększone stężenie homocysteiny (hiperhomocysteinemia) może skutkować upośledzeniem ukrwienia łożyska, a tym samym hamować wzrastanie płodu, doprowadzić do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu oraz wpływa negatywnie na rozwój ośrodkowego układu nerwowego.
Przyczyną niedoboru kwasu foliowego jest nieprawidłowo zbilansowana dieta, dieta wegańska lub wegetariańska bez suplementacji kwasu foliowego i witamin grupy B, a także choroby wątroby, nerek, cukrzyca, choroba nowotworowa, niektóre choroby genetyczne oraz przyjmowanie niektórych leków, między innymi metforminy czy leków przeciwpadaczkowych.
Na podstawie wielu badań naukowych zaleca się u wszystkich kobiet w wieku reprodukcyjnym suplementację 0,4 mg kwasu foliowego na dobę, jako uzupełnienie codziennej diety, bogatej w foliany. W I trymestrze ciąży dodatkowa podaż folianów powinna wynosić od 0,4–0,8 mg na dobę, natomiast w II i III trymestrze oraz okresie karmienia piersią 0,6–0,8 mg na dobę. U ciężarnych, u których ustalono duże ryzyko wady cewy nerwowej (NTD) u płodu zaleca się przyjmowanie 4 mg kwasu foliowego miesiąc przed ciążą oraz w I trymestrze, a następnie przejście na standardową dawkę. Kobiety chorujące na cukrzycę przed ciążą, przyjmujące leki przeciwpadaczkowe lub inne leki zwiększające ryzyko niedoboru kwasu foliowego, nadużywające alkoholu lub narkotyków, z chorobami nerek lub wątroby, otyłe, chorujące na choroby układu pokarmowego z zaburzeniami wchłaniania powinny suplementować foliany w dawce 0,8 mg 3 miesiące przed ciążą.
Suplementacja witaminy D
Witamina D jest substancją potrzebną do prawidłowego rozwoju kości, reguluje stężenie fosforanów i wapnia w surowicy krwi oraz wpływa korzystnie na funkcje układu odpornościowego. U ciężarnych zmniejsza ryzyko stanu przedrzucawkowego, cukrzycy ciążowej oraz urodzenia noworodka o małej masie urodzeniowej.
Ze względu na małą ekspozycję na światło słoneczne, niezbędne do produkcji aktywnej postaci witaminy D, w krajach Europy Środkowej zaleca się suplementację 1500–2000 IU na dobę u każdej zdrowej kobiety o prawidłowym wskaźniku BMI. Większe dawki, do 4000 IU na dobę wskazane są u osób otyłych. Optymalnym, chociaż droższym rozwiązaniem, jest dopasowanie zindywidualizowanej dawki na podstawie badań laboratoryjnych – badania stężenia witaminy D w surowicy krwi.
Suplementacja kwasów DHA
Tłuszcze są głównym składnikiem budulcowym w ośrodkowym układzie nerwowym. Ważnym lipidem wpływającym korzystnie na funkcje błon komórkowych neuronów, czyli komórek układu nerwowego, jest DHA (kwas dokozaheksaenowy), należący do kwasów omega 3. Jest on niezbędny do prawidłowego rozwoju psychoruchowego płodu oraz rozwoju narządu wzroku. Jego głównym źródłem w diecie są produkty rybne.
Na podstawie badań naukowych wykazano, że suplementacja kwasem DHA wpływa korzystnie na przebieg ciąży, zmniejszając ryzyko porodu przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży oraz zmniejszając ryzyko stanu przedrzucawkowego.
Ze względu na jednoznaczny pozytywny wpływ suplementacji DHA na rozwój płodu zaleca się przyjmowanie go w dawce co najmniej 200 mg dziennie u wszystkich ciężarnych. Większe dawki zaleca się osobom, których dieta nie zawiera lub zawiera mało ryb. Ciężarne z zagrożeniem porodu przedwczesnego powinny natomiast stosować suplementację DHA na poziomie 1000 mg na dobę.
Suplementacja jodu
Głównym źródłem jodu są:
- nabiał,
- jajka,
- ryby,
- sól jodowana.
Mimo powszechnego procesu jodowania soli, niedobór tego mikroelementu nadal stanowi problem w krajach europejskich. Szacuje się, że ponad 50% ciężarnych w Polsce nie dostarcza prawidłowej ilości tego pierwiastka w swojej diecie.
Duży niedobór jodu może skutkować niedoczynnością tarczycy zarówno u matki, jak i u płodu, a także uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, niedosłuchem oraz upośledzeniem umysłowym u noworodka. Brak dostatecznej podaży tego mikroelementu zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego oraz poronienia.
Suplementację jodu zaleca się kobietom ciężarnym bez chorób tarczycy w dawce do 150 do 200 µg/dobę. Konieczność podaży jodu oraz ustalenie dawki u osób z chorobami tarczycy należy ustalać pod kontrolą lekarską, uwzględniając regularne wykonywanie badań laboratoryjnych – stężenia hormonów oraz przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy krwi.
Należy pamiętać, że nadmiar jodu może skutkować zespołem objawów określanym jako ostre zatrucie jodem, który objawia się zaburzeniami akcji serca, dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, a w skrajnych przypadkach śpiączką.
