Międzynarodowa grupa naukowców, wśród nich prof. Aleksandra Łuszczyńska z Instytutu Psychologii Uniwersytetu SWPS, zajęła się analizą i diagnozą istniejącej sytuacji żywieniowej Polek i Polaków, jej słabych punktów oraz najpilniejszych potrzeb na tle innych krajów. Wyniki nie są optymistyczne.
Prof. Aleksandra Łuszczyńska. Fot. SWPS
Podobnie jak większość krajów rozwiniętych, Polska boryka się z rosnącym obciążeniem otyłością i chorobami przewlekłymi związanymi z dietą. W 2014 roku rozpowszechnienie nadwagi wśród mężczyzn i kobiet wynosiło odpowiednio 62% i 46%, a częstość występowania otyłości wynosiła odpowiednio 18% i 16%. Rokowania na kolejne lata są jeszcze bardziej pesymistyczne. Nadwaga pozostaje ważnym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu chorób, w tym cukrzycy typu 2, zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych chorób sercowo-naczyniowych, a także niektórych chorób onkologicznych. W tym kontekście opracowanie spójnej, opartej na dowodach naukowych wizji polityki żywieniowej jest ważnym zadaniem dla rządzących.
Polityka żywieniowa w Polsce
Z wdrażaniem i oceną polityki żywieniowej wiąże się szereg wyzwań i trudności, które stanowią barierę dla jej rozwoju oraz wpływają na polityczną i społeczną chęć uczynienia z niej ważnego przedmiotu agendy politycznej.
– Jednym z istotnych wyzwań jest złożoność środowiska żywnościowego. Obejmuje ono produkcję i sprzedaż żywności, jej reklamę, podatki na produkty żywnościowe i edukację o żywności – tłumaczy prof. Aleksandra Łuszczyńska. – Podobnie jak w innych krajach Europy, w Polsce podejmowano próby jego dokładniejszej analizy, np. w konkretnym otoczeniu (np. polityka żywieniowa w szkołach) lub określonych grup ludności (np. populacja starsza), ale nie doprowadziło to do poprawy sytuacji.
Badanie The Healthy Food Environment Policy Index in Poland: Implementation Gaps and Actions for Improvement miało na celu analizę wdrażania polityk służących zdrowemu środowisku żywnościowemu w Polsce. Polityki takie mogą dotyczyć: składu produktów żywnościowych, etykietowania takich produktów, promocji zdrowego odżywiania się i ograniczania sprzedaży wśród dzieci (np. w szkołach), regulacji podatkowych (np. podatki na produkty wysokokaloryczne), systemów szkoleń (np. dla sektora publicznego), regulacji dotyczących dostępności zdrowej żywności w punktach sprzedaży.
Jak zbadać politykę żywieniową w Polsce?
Badanie przeprowadzone przez grupę naukowców z Polski, Stanów Zjednoczonych, Holandii, Irlandii, Niemczech, Norwegii i Nowej Zelandii było wieloetapowe. Na początku stworzono polską wersję miary opisującej polityki żywnościowe – Food-EPI, która została opracowana, aby ocenić stopień wdrożenia krajowej polityki dotyczącej żywności i żywienia oraz aby ustalić priorytety działań politycznych.
Drugim krokiem badania było opracowanie katalogu najlepszych międzynarodowych praktyk żywieniowych, które są wdrażane w Europie. Następnie dla każdego ze wskaźników Food-EPI zostały zebrane dowody realizacji polityk w Polsce. Kolejno stworzono badanie online, w którym wzięli udział eksperci reprezentujący różne sektory – akademickie, organizacje pozarządowe oraz praktycy zajmujący się działalnością związaną z żywnością i zdrowiem. Eksperci oceniali praktyki krajowe na tle wzorców międzynarodowych.
Na koniec przeprowadzono warsztat dla ekspertów, w wyniku którego stworzono listę 5 działań w zakresie polityk i 15 działań w zakresie infrastruktury, które mogą poprawić polityki żywieniowe w Polsce. Te dwa katalogi zostały następnie poddane priorytetyzacji pod względem ważności i osiągalności wskazanych działań.
Czas na zmiany
– Wyniki nie były optymistyczne – mówi prof. Łuszczyńska. – Polską infrastrukturę i politykę odnoszącą się do środowiska zdrowej żywności oceniono jako słabą lub bardzo słabą w większości aspektów podlegających ocenie ekspertów. Za najważniejsze obszary wymagające zmiany uznano powszechny dostęp do informacji o wartościach odżywczych poszczególnych produktów, w tym informacje o soli, cukrze, tłuszczach trans, oraz szkolenie osób zajmujących się żywieniem w szkołach.
Wśród polityk wdrażanych w Polsce, eksperci najwyżej ocenili działania związane z ograniczeniami promocji niezdrowej żywności w miejscach zbiorowego pobytu dzieci, np. w szkołach czy przedszkolach. Wysokie oceny zyskały również działania polegające na dopłatach do zdrowej żywności i kampanie promujących zdrowe nawyki żywieniowe w szkole. Przykładem takich działań jest rozdawanie dzieciom w szkołach darmowych świeżych owoców i warzyw oraz produktów mlecznych.
Działania na poziomie państwa
Eksperci ocenili, że na poziomie działań podejmowanych przez państwo najważniejsze jest wprowadzenie prostego systemu znakowania żywności (np. Nutri-Score) oraz prowadzenie kampanii edukacyjnych dla całego społeczeństwa w zakresie zdrowej żywności. Państwo powinno także zmienić przepisy dotyczące posiłków wydawanych w szkołach. Za skuteczną i istotną politykę uznano zmianę przepisów podatkowych, np. promujących sprzedaż żywności pochodzenia roślinnego. Wśród analizowanych polityk za najmniej priorytetową eksperci uznali ograniczenie gęstości restauracji serwujących fast food w przestrzeni publicznej.
Do priorytetów polityki państwowej powinno również należeć stworzenie systemu szkolenia ze zdrowego żywienia dla osób odpowiadających za wyżywienie dzieci oraz stworzenie kampanii medialnej promującej zdrowe nawyki żywieniowe. Podkreślono również, że warto dodać konsultację dietetyczną do pakietu publicznych usług zdrowotnych.
