medycyna praktyczna dla pacjentów
medycyna praktyczna dla pacjentów
Mechanizm działania
Szczepionki przeciw grypie do podawania pozajelitowego to wieloważne szczepionki zawierające antygeny powierzchniowe (hemaglutyninę) inaktywowanych i rozszczepionych wirusów grypy typu A i B, namnażanych w zarodkach kurzych. Szczepionka do podawania donosowego zawiera, namnażane w zarodkach kurzych, żywe atenuowane wirusy grypy szczepów A i B; są one przystosowane do warunków niskiej temperatury i wrażliwe na temperaturę, dzięki czemu replikują się tylko w nosogardzieli (temp. ok. 25°C), a nie replikują się w płucach.
Szczepionki powodują czynne uodpornienie przeciwko czterem szczepom wirusa grypy (dwóm szczepom wirusa A i dwóm szczepom wirusa B), wchodzącym w skład danej szczepionki. Swoista odporność po podaniu szczepionki inaktywowanej rozwija się w ciągu 2–3 tyg. i utrzymuje się przez 6–12 mies.; odporność po podaniu szczepionki donosowej pojawia się w ciągu 14 dni. Szczepionki przeciw grypie są skuteczne w zapobieganiu zachorowaniom u ok. 90% zdrowych dorosłych, w niektórych populacjach skuteczność może być mniejsza, znaczny jest jednak stopień zapobiegania powikłaniom zachorowania. W metaanalizie danych z badań stwierdzono średnią skuteczność 59% (95% CI 51–67) w populacji osób w wieku 18–65 lat, które otrzymały szczepionkę inaktywowaną oraz średnią skuteczność 83% (69–91) u dzieci w wieku 6 mies. do 7 lat, które otrzymały szczepionkę atenuowaną. W badaniach klinicznych stwierdzono również skuteczność inaktywowanej szczepionki podawanej kobietom ciężarnym w zapobieganiu grypie u niemowląt: większą podczas pierwszych 4 miesięcy po urodzeniu, zmniejszająca się w 5. miesiącu obserwacji i zanikającą w 6. miesiącu; średnia skuteczność wynosiła ok. 40%.
Aktualne szczepy do produkcji szczepionek są co rok corocznie weryfikowane przez Światową Organizację Zdrowia. Okres ważności wynosi jeden sezon grypowy.
Czynne uodpornienie przeciw grypie dorosłych i dzieci; w zależności od preparatu szczepionkę inaktywowaną podaje się dorosłym i dzieciom od ukończenia 6. mż. lub od ukończenia 3. rż., szczepionkę atenuowaną podaje się dzieciom od ukończenia 24. mż. do <18 lat.
Bierne uodpornienie przeciw grypie niemowląt od urodzenia do ukończenia 6. mż., po szczepieniu kobiet w ciąży.
Szczepienie zaleca się ze wskazań klinicznych i indywidualnych: osobom po przeszczepieniu narządów; przewlekle chorym dzieciom (>6. mż.) i dorosłym, szczególnie z niewydolnością układu oddechowego, chorującym na astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, z niewydolnością układu krążenia, chorym na chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), z niewydolnością nerek, z nawracającym zespołem nerczycowym, z chorobami wątroby, chorobami metabolicznymi, w tym chorym na cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe; osobom z zaburzeniami odporności (w tym pacjentom po przeszczepieniu tkanek) i chorym na nowotwory układu krwiotwórczego; dzieciom z grup ryzyka od 6. mż. do 18. rż., szczególnie zakażonym wirusem HIV, z chorobami immunologiczno-hematologicznymi, w tym z małopłytkowością idiopatyczną, ostrą białaczką, chłoniakiem, sferocytozą wrodzoną, asplenią wrodzoną, dysfunkcją śledziony, po splenektomii, z pierwotnymi niedoborami odporności, po leczeniu immunosupresyjnym, po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych, leczonym przewlekle salicylanami; dzieciom z wadami wrodzonymi serca, zwłaszcza siniczymi, z niewydolnością serca, z nadciśnieniem płucnym; kobietom w ciąży lub planującym ciążę. Szczepienie zaleca się ze wskazań epidemiologicznych: wszystkim osobom od 6. mż., w szczególności: zdrowym dzieciom w wieku od 6. mż. do 18. rż. (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku 6.–60. mż.); osobom w wieku >55 lat; osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku <6. mż. oraz z osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi (w ramach realizacji strategii kokonowej szczepień); uczniom i studentom szkół i uczelni medycznych lub innych szkół i uczelni prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, pracownikom ochrony zdrowia (personel medyczny, niezależnie od posiadanej specjalizacji oraz personel administracyjny), szkół, handlu, transportu, funkcjonariuszom publicznym (w szczególności policja, wojsko, straż graniczna, straż pożarna); pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w szczególności przebywającym w zakładach opiekuńczo-leczniczych, placówkach pielęgnacyjno-opiekuńczych, podmiotach świadczących usługi z zakresu opieki paliatywnej, hospicyjnej, długoterminowej, rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego.
Szczepienia zwykle wykonuje się w okresie jesiennym przed okresem wzmożonych zachorowań na grypę, jednak wskazane jest również szczepienie podczas sezonu zachorowań. Patrz też: „Program szczepień ochronnych”.
Zgodnie z rekomendacjami WHO, ze względu na szerszy zakres ochrony przed wirusem grypy typu B, zaleca się stosowanie szczepionek 4-walentnych. Wybór szczepionki (inaktywowanej lub żywej atenuowanej) powinien uwzględniać wiek oraz stan kliniczny pacjenta i być zgodny z zaleceniami producenta.
Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, w tym substancje pomocnicze i składniki, mogące pozostawać w szczepionce w ilościach śladowych, m.in. białko kurze (w przypadku szczepionki donosowej przeciwwskazaniem jest ciężka reakcja alergiczna na jaja lub białka jaja kurzego).
Identyfikowalność
W celu poprawienia identyfikowalności leków biologicznych należy czytelnie zapisać nazwę i numer serii podawanego preparatu.
Choroby zakaźne, choroby przebiegające z gorączką
W przypadku choroby zakaźnej lub choroby przebiegającej z gorączką należy przełożyć termin szczepienia.
Niedobory odporności
Szczepionki donosowej nie stosować u dzieci i młodzieży z klinicznymi niedoborami odporności spowodowanymi chorobami (np.: ostre i przewlekłe białaczki, chłoniak, objawowe zakażenie HIV, niedobory odporności komórkowej) lub leczeniem dużymi dawkami kortykosteroidów. Szczepionka ta natomiast nie jest przeciwwskazana do stosowania u osób z bezobjawowym zakażeniem HIV, osób otrzymujących kortykosteroidy miejscowo lub wziewnie, osób przyjmujących ogólnoustrojowo kortykosteroidy w małych dawkach ani u osób otrzymujących kortykosteroidy jako leczenie substytucyjne, np. w niewydolności nadnerczy. Należy poinformować osoby przyjmujące szczepionkę donosową, że preparat zawiera atenuowane żywe wirusy i że istnieje możliwość przeniesienia wirusa na osoby z osłabioną odpornością. Osoby przyjmujące szczepionkę powinny, w miarę możliwości, unikać bliskiego kontaktu z osobami o znacznie osłabionej odporności (np. biorcami szpiku kostnego wymagającymi izolacji) przez 1–2 tyg. po szczepieniu. W badaniach klinicznych dotyczących szczepionki donosowej szczytowa wykrywalność wirusa szczepionkowego występowała w 2.–3. dniu po szczepieniu. W sytuacjach, w których styczność z osobami o znacznie osłabionej odporności jest nieunikniona, należy rozważyć potencjalne ryzyko przeniesienia wirusa ze szczepionki przeciw grypie wobec ryzyka zakażenia i przeniesienia wirusa grypy typu dzikiego.
U osób z wrodzonym lub nabytym zaburzeniem odporności odpowiedź na szczepionki inaktywowane może być osłabiona.
Przyjmowanie salicylanów
Szczepionki donosowej, zawierającej żywe, atenuowane wirusy, nie stosować u dzieci i młodzieży <18 lat leczonych salicylanami, ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye'a.
Astma, świszczący oddech
Szczepionki donosowej nie należy podawać dzieciom ani młodzieży z ciężką astmą lub czynnymi chorobami przebiegającymi ze świszczącym oddechem, ponieważ podczas badań klinicznych nie badano stosowania tej szczepionki w tej grupie pacjentów.
Reakcja anafilaktyczna
Tak jak w przypadku wszystkich szczepionek podawanych we wstrzyknięciach, konieczne jest zapewnienie właściwego leczenia i nadzoru medycznego na wypadek wystąpienia reakcji anafilaktycznej po podaniu szczepionki.
Droga podania
Szczepionek do podawania i.m. lub s.c. nie podawać donaczyniowo, szczepionki donosowej nie należy wstrzykiwać.
Wady twarzoczaszki
Nie ma danych dotyczących bezpieczeństwa podawania szczepionki donosowej dzieciom z nieskorygowanymi wadami twarzoczaszki.
Małopłytkowość, zaburzenia krzepnięcia
W przypadku podawania szczepionek we wstrzyknięciach, należy zachować ostrożność u osób z małopłytkowością lub innymi zaburzeniami krzepnięcia i jeśli to możliwe, szczepionkę podać s.c. z powodu możliwości krwawienia po podaniu i.m.
Reakcje związane ze stresem
Reakcje związane z lękiem, w tym reakcje omdlenie, hiperwentylacja lub reakcje związane ze stresem mogą wystąpić po każdym szczepieniu lub nawet przed podaniem szczepionki jako psychogenna reakcja na wkłucie igły; omdleniu może towarzyszyć kilka objawów neurologicznych takich jak: przemijające zaburzenia widzenia, parestezje i toniczno-kloniczne ruchy kończyn w czasie odzyskiwania przytomności; należy wdrożyć odpowiednie procedury zapobiegania urazom w wyniku omdlenia.
Skuteczność szczepienia
Każda ze szczepionek może nie chronić wszystkich zaszczepionych osób, podobnie jak nie będą chronione wszystkie niemowlęta zaszczepionych matek. Szczepionki nie zapewniają ochrony przeciwko wszystkim szczepom grypy.
Leki immunosupresyjne
Odpowiedź immunologiczna pacjenta po podaniu szczepionki inaktywowanej może być słabsza, jeśli stosowane jest leczenie immunosupresyjne.
Kortykosteroidy
Szczepionki donosowej nie należy stosować u osób z osłabioną odpornością, np. przyjmujących ogólnoustrojowo duże dawki kortykosteroidów. Szczepionka ta natomiast nie jest przeciwwskazana do stosowania u osób otrzymujących kortykosteroidy miejscowo lub wziewnie, osób przyjmujących ogólnoustrojowo kortykosteroidy w małych dawkach ani u osób otrzymujących kortykosteroidy jako leczenie substytucyjne, np. w niewydolności nadnerczy.
Salicylany
Szczepionki donosowej nie należy podawać dzieciom i młodzieży leczonym salicylanami. Nie stosować salicylanów u dzieci i młodzieży przez 4 tyg. po podaniu szczepionki donosowej, chyba że jest to klinicznie wskazane, ponieważ odnotowano występowanie zespołu Reye'a po stosowaniu salicylanów podczas grypy wywołanej wirusem typu dzikiego.
Inne szczepionki
Szczepionki inaktywowane można podawać równocześnie z innymi szczepionkami; w takim przypadku należy każdą podawać w inną kończynę; jednoczesne podanie może spowodować nasilenie działań niepożądanych. Szczepionkę Fluarix Tetra można podawać jednocześnie ze szczepionką zawierającą polisacharyd pneumokokowy pacjentom w wieku ≥50 lat oraz jednocześnie ze szczepionką przeciw półpaścowi z adiuwantem (Shingrix).
Badano jednoczesne podawanie szczepionki donosowej triwalentnej (wyniki obserwacji odnoszą się również do szczepionki czterowalentnej) z żywymi atenuowanymi szczepionkami przeciw odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej i podawanej doustnie szczepionce przeciw wirusowi polio. Nie zaobserwowano klinicznie znaczących zmian w odpowiedziach immunologicznych na szczepionki przeciw odrze, śwince, ospie wietrznej, doustnie podawaną szczepionkę przeciw wirusowi polio ani na szczepionkę przeciw grypie, natomiast odpowiedź immunologiczna na szczepionkę przeciw różyczce była znacząco zmieniona; zmiana ta jednak może nie mieć znaczenia klinicznego w przypadku immunizacji szczepionką przeciw różyczce podawaną w schemacie dwudawkowym. Nie badano jednoczesnego podawania szczepionki donosowej z inaktywowanymi szczepionkami.
Leki przeciwwwirusoweNie badano jednoczesnego stosowania szczepionki donosowej (zawierającej żywe, atenuowane wirusy) z lekami przeciwwirusowymi, działającymi przeciw wirusom grypy typu A i/lub typu B; ze względu na ryzyko zmniejszenia skuteczności szczepienia, nie zaleca się podawania szczepionki przez 48 h od zakończenia leczenia przeciwwirusowego. Podawanie leków przeciwwirusowych przeciw wirusom grypy w ciągu 2 tygodni od szczepienia może mieć wpływ na skuteczność szczepienia. W przypadku jednoczesnego podawania leków przeciwwirusowych, działającym przeciw wirusom grypy i szczepionki donosowej, należy rozważyć ponowne szczepienie w oparciu o ocenę kliniczną.
Wpływ na wyniki badań laboratoryjnych
Po podaniu inaktywowanych szczepionek przeciw grypie możliwe jest występowanie fałszywie dodatnich wyników testów serologicznych z użyciem metody ELISA do wykrycia przeciwciał przeciwko HTLV1, HIV1, WZW typu C; wynik można zweryfikować techniką western blot. Przemijające fałszywie dodatnie wyniki mogą być wywołane przez indukowane przez szczepionkę przeciwciała IgM.
Profil działań niepożądanych może różnić się w zależności od preparatu oraz wieku pacjenta.
Szczepionki inaktywowane
Większość działań niepożądanych występowała zwykle w ciągu pierwszych 3 dni po szczepieniu i ustępowała samoistnie w ciągu 1–3 dni od wystąpienia. Działania te miały charakter łagodny.
Bardzo często: ból głowy, ból mięśni, złe samopoczucie, ból w miejscu wstrzyknięcia.
Często: dreszcze, gorączka, rumień, obrzęk lub stwardnienie w miejscu wstrzyknięcia.
Niezbyt często: powiększenie węzłów chłonnych, zawroty głowy, uderzenia gorąca, biegunka, nudności, zmęczenie, zasinienie, świąd, ocieplenie w miejscu wstrzyknięcia.
Rzadko: nadwrażliwość, reakcje alergiczne (m.in.: obrzęk naczynioruchowy, alergiczne zapalenie skóry, uogólniony świąd, pokrzywka, świąd, rumień), parestezje, senność, duszność, nadmierna potliwość, ból stawów, osłabienie, objawy grypopodobne, dyskomfort w miejscu wstrzyknięcia.
Częstość nieznana: reakcje anafilaktyczne.
Ponadto: przejściowa małopłytkowość, przejściowe powiększenie węzłów chłonnych, reakcje alergiczne, w tym wstrząs anafilaktyczny i obrzęk naczynioruchowy, nerwoból, parestezja, drgawki gorączkowe, zaburzenia neurologiczne, takie jak zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, zapalenie nerwu i zespół Guillaina i Barrégo, zapalenie naczyń krwionośnych z towarzyszącymi w bardzo rzadkich przypadkach przejściowymi zaburzeniami czynności nerek, świąd, pokrzywka, niespecyficzna wysypka.
Szczepionka atenuowana
Bardzo często: zmniejszone łaknienie, przekrwienie błony śluzowej nosa/wyciek wodnisty z nosa, złe samopoczucie
Często: ból głowy, ból mięśni, gorączka
Niezbyt często: reakcje nadwrażliwości (w tym obrzęk twarzy, pokrzywka), krwawienie z nosa, wysypka
Bardzo rzadko: reakcje anafilaktyczne
Ponadto zgłaszano bardzo rzadkie przypadki występowania zespołu Guillaina i Barrégo i nasilenie objawów zespołu Leigha (mitochondrialnej encefalomiopatii).
Inaktywowane szczepionki przeciw grypie mogą być podane we wszystkich okresach ciąży; więcej danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania dotyczy II i III trymestru ciąży, jednakże światowe dane nie wskazują na żadne niepożądane objawy u matki i płodu związane ze szczepionką.
Dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania szczepionki donosowej są niepełne; chociaż badania na zwierzętach nie wykazały bezpośredniego ani pośredniego szkodliwego wpływu na reprodukcję, a dane uzyskane po wprowadzeniu do obrotu mogą świadczyć o bezpieczeństwie w przypadku nieumyślnego podania, nie zaleca się stosowania donosowej szczepionki przeciw grypie u kobiet w ciąży.
Szczepionkę inaktywowaną można stosować w okresie karmienia piersią. Dostępne ograniczone dane wskazują, że triwalentna szczepionka donosowa nie przenika do pokarmu kobiecego, brak jest jednak danych dotyczących szczepionki czterowalentnej. Ponieważ niektóre wirusy mogą przenikać do pokarmu kobiecego, szczepionki donosowej nie powinno się stosować w okresie karmienia piersią.
Czynne uodparnianie przeciw grypie
Preparat Influvac Tetra. I.m. lub głęboko s.c. Dorośli i dzieci 3–17 lat. 1 dawka 0,5 ml. Dzieciom do ukończenia 9. rż., które nie były wcześniej szczepione sezonową szczepionką przeciw grypie należy podać 2. dawkę 0,5 ml, po upływie co najmniej 4 tyg.
Preparat Vaxigrip Tetra. I.m. lub s.c. Dorośli oraz dzieci od ukończenia 6. mż. 1 dawka 0,5 ml. Dzieciom do ukończenia 9. rż., szczepionym po raz pierwszy należy podać 2. dawkę szczepionki po upływie co najmniej 4 tyg. Nie ustalono bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki u dzieci do ukończenia 6. mż. Preferowanymi miejscami podania i.m. są przednio-boczna część uda (lub mięsień naramienny, jeśli masa mięśniowa jest odpowiednia) u dzieci od ukończenia 6. mż. do ukończenia 35. mż. lub mięsień naramienny u dorosłych i dzieci od 36. mż.
Preparat Fluarix Tetra. I.m. Dorośli i dzieci od ukończenia 6. mż. 1 dawka 0,5 ml. Dzieciom do ukończenia 9. rż. uprzednio nieszczepionym przeciw grypie należy podać 2. dawkę po upływie co najmniej 4 tyg.
Preparat Fluenz Tetra. Donosowo. Dzieci i młodzież w wieku od 24 miesięcy do poniżej 18 lat. 0,2 ml, podawane po 0,1 ml do każdego nozdrza. Pacjent może oddychać normalnie podczas podawania szczepionki, nie ma potrzeby aktywnego wdychania lub wciągania aerozolu do nosa. Dzieciom, które nie były uprzednio szczepione przeciw grypie sezonowej, należy podać drugą dawkę w odstępie co najmniej 4 tyg.
Bierne uodparnianie przeciw grypie
Preparat Vaxigrip Tetra. 1 dawka 0,5 ml podana kobietom w ciąży może chronić niemowlęta od urodzenia do wieku poniżej 6 mies. (średnia skuteczność wynosiła ok. 40%; największa skuteczność występowała u niemowląt do 8 tyg. i zmniejszała się z wiekiem).
Patrz też: "Program szczepień ochronnych”.
w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł
Pulmonolog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
Gastrolog (gastroenterolog) - czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
