×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedobór wapnia (hipokalcemia): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Hipokalcemia oznacza zbyt małe stężenie wapnia we krwi, poniżej 2,25 mmol/l (9 mg/dl). Ostra przemijająca hipokalcemia jest częsta i rozwija się u osób reagujących zbyt intensywnym oddychaniem w sytuacjach stresu, emocji lub wskutek napadu paniki. Objawem hipokalcemii jest tężyczka. Leczenie polega na podawaniu wapnia i witaminy D

Co to jest hipokalcemia?

Hipokalcemia oznacza zbyt małe (poniżej prawidłowego zakresu) stężenie wapnia we krwi, poniżej 2,25 mmol/l (9 mg/dl).

Wapń ma bardzo duże znaczenie dla organizmu, gdyż od prawidłowej jego ilości i stężenia zależy prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni, serca, kości, a także krzepnięcie krwi. Prawie cały wapń w organizmie (ok. 98%) znajduje się w kościach. Tylko 1–2% wapnia zawiera płyn pozakomórkowy, w tym krew. Połowa wapnia krążącego we krwi wiąże się z białkiem (albuminą), a połowa to wapń wolny, tzw. wapń zjonizowany. Prawidłowe stężenie wapnia zjonizowanego jest najważniejsze dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i krzepnięcia krwi.

Wapń jest dostarczany do organizmu z pokarmami i płynami. Wśród najważniejszych czynników wpływających na stężenie tego pierwiastka wymienia się hormon przytarczyc (parathormon, PTH), witaminę D oraz czynność nerek.

Prawidłowe stężenie wapnia w surowicy krwi wynosi 2,25–2,75 mmol/l. W różnych laboratoriach zakres ten, podawany jako zakres normy na wyniku wydawanym pacjentowi, może się nieznacznie różnić.

Hipokalcemia to stężenie wapnia w surowicy krwi poniżej 2,25 mmol/l.

Niedobór wapnia - przyczyny

Ten stan może być spowodowany niedoborem parathormonu (PTH, hormonu wydzielanego przez przytarczyce). Może to nastąpić po chirurgicznym usunięciu przytarczyc (np. u osób po operacji tarczycy), gdy przytarczyce uległy zniszczeniu, np. po radioterapii szyi, w wyniku przerzutów nowotworowych lub innych chorób (np. choroby autoimmunologiczne, sarkoidoza, amyloidoza), u osób z niewydolnością nerek (zwykle leczonych dializami), z powodu zbyt dużego stężenia fosforu we krwi lub w wyniku przyjmowania leków (tzw. kalcymimetyki) hamujących czynność przytarczyc z powodu tzw. wtórnej nadczynności przytarczyc.

Inne możliwe przyczyny hipokalcemii obejmują:

  • niedobór witaminy D (spowodowany np. zaburzeniami wchłaniania wskutek chorób jelit, wątroby lub trzustki albo przyjmowaniem niektórych leków, takich jak fenytoina, ketokonazol),
  • zasadowicę (alkaloza) oddechową (powoduje zmniejszenie stężenia wapnia zjonizowanego we krwi),
  • niektóre ostre i ciężkie choroby, np. ostre zapalenie trzustki, rozpad mięśni (tzw. rabdomioliza), rozpad guzów nowotworowych (po chemioterapii), wrodzoną niedoczynność przytarczyc lub brak przytarczyc.

Ostra przemijająca hipokalcemia spowodowana zasadowicą oddechową należy do częstych zaburzeń. Zasadowica oddechowa rozwija się u osób reagujących zbyt intensywnym oddychaniem w sytuacjach stresu, emocji lub wskutek napadu paniki.

Hipokalcemia stanowi także dość częste zaburzenie u przyjmowanych do szpitala osób z ciężkimi ostrymi chorobami (np. sepsa, ostra niewydolność nerek, niewydolność wielonarządowa).

Objawy hipokalcemii

Łagodna i/lub przewlekła hipokalcemia zwykle nie powoduje żadnych objawów.

Objawy mogą się pojawić, gdy stężenie wapnia jest mniejsze niż 1,9 mmol/l lub gdy bardzo szybko się zmniejsza (np. u osób reagujących zbyt intensywnym oddychaniem w sytuacjach stresu, emocji oraz z napadami paniki). Hipokalcemia objawia się tężyczką lub równoważnikami tężyczkowymi.

Typowe objawy hipokalcemii to mrowienie wokół ust oraz w palcach dłoni i stóp. Napad tężyczkowy to symetryczne kurcze mięśni rąk (dłoń zgięta w nadgarstku i stawach śródręcznych, palce wyprostowane, a kciuk odwiedziony – jest to tzw. ręka położnika), następnie przedramion i ramion, z kolei twarzy (skurcz powiek, „usta karpia”), klatki piersiowej i kończyn dolnych, z zachowaniem świadomości.

Równoważniki tężyczki: skurcz powiek, światłowstręt, podwójne widzenie, skurcz mięśni krtani (chrypka), skurcz oskrzeli (napad astmy), skurcz tętnic wieńcowych (dławica piersiowa), brzusznych (ból brzucha), naczyń obwodowych, np. dłoni (rzekomy objaw Raynauda) lub mózgowych (napad migreny, chwilowa utrata świadomości).

Tężyczka utajona występuje wtedy, kiedy hiperwentylacja, czyli szybkie oddychanie (jak np. przy napadzie paniki) wywołuje napad tężyczkowy.

Bardzo ciężka hipokalcemia może się stać przyczyną napadów drgawek (podobnych jak u osób chorujących na padaczkę), zaburzeń zachowania oraz ciężkiej niewydolności serca.

Długotrwała (wieloletnia) hipokalcemia prowadzi do zaburzeń rozwoju zębów, do zaćmy, zmian skórnych (skóra sucha, łuszcząca się, zmiany jak w łuszczycy) i dotyczących paznokci, zaburzeń rozwoju umysłowego oraz zaburzeń neurologicznych (np. padaczki). Dotyczy to zwykle dzieci z wrodzoną niedoczynnością przytarczyc.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów hipokalcemii?

Objawy ciężkiej hipokalcemii są tak poważne, że należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Wystąpienie objawów hipokalcemii u osoby, u której bardzo prawdopodobny jest niedobór wapnia (gdyż np. rozpoznano u nich niedoczynność przytarczyc, zaburzenia wchłaniania jelitowego), stanowi wskazanie do oznaczenia stężenia wapnia we krwi. W razie zaobserwowania takich objawów należy zgłosić się do lekarza POZ, który oceni sytuację i zleci potrzebne badania i leczenie.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie hipokalcemii?

Hipokalcemię rozpoznaje się na podstawie oznaczenia stężenia wapnia we krwi i stwierdzenia, że jest ono poniżej zakresu normy.

Stężenie wapnia całkowitego w surowicy zależy również od stężenia albuminy krwi, dlatego w celu dokładniejszej oceny zwykle oznacza się również stężenie albuminy i wylicza „korektę” stężenia wapnia całkowitego. Inny, lepszy sposób polega na oznaczeniu stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy.

Jeżeli przyczyna hipokalcemii nie jest znana, konieczne jest wykonanie badań, które pozwolą ustalić przyczynę małego stężenia wapnia we krwi.

Dalsze badania, które zwykle wykonuje się w razie stwierdzenia hipokalcemii, to stężenie kreatyniny w surowicy krwi (aby ocenić, czy nie rozwinęła się niewydolność nerek), stężenie we krwi magnezu, fosforu, fosfatazy zasadowej, PTH oraz witaminy D, gazometria.

W EKG mogą być widoczne nieprawidłowości spowodowane zbyt małym stężeniem wapnia. Po stwierdzeniu hipokalcemii lekarz ustala, jaka jest jej przyczyna. W tym celu analizuje leki, jakie pacjent przyjmował dotychczas, oraz obecne ostre i przewlekłe choroby. Zwłaszcza ustala, czy u chorego stwierdzono uszkodzenie nerek. Ocenia również, czy hipokalcemia stanowi zagrożenie dla pacjenta i czy wymaga pilnego leczenia w szpitalu.

Podczas badania lekarz może sprawdzić, czy u pacjenta występuje tzw. utajona tężyczka, tzn. czy występuje u niego skłonność do skurczów mięśni z powodu hipokalcemii. Można to ocenić na podstawie stwierdzenia tzw. objawów tężyczkowych:

  • objawu Chvostka, który jest dodatni, jeżeli obserwuje się skurcz mięśni twarzy po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w punkt znajdujący się przed płatkiem ucha
  • objawu Trousseau, który jest dodatni, jeżeli wystąpi „ręka położnika”, czyli stwierdzi się skurcze mięśni ręki opisane wyżej po utrzymaniu przez 3 minuty mankietu ciśnieniomierza napompowanego do ciśnienia większego o 20 mm Hg niż skurczowe ciśnienie tętnicze.

Leczenia hipokalcemii

Leczenie hipokalcemii zawsze polega na usunięciu przyczyny, która do niej doprowadziła, oraz na podawaniu wapnia u chorych z objawami.

W łagodnej przewlekłej hipokalcemii bez objawów wystarcza doustne przyjmowanie preparatu wapnia oraz witaminy D.

Gdy przyczyną objawów jest ostra hipokalcemia spowodowana zasadowicą oddechową w wyniku zbyt intensywnego oddychania spowodowanego napadem paniki lub emocjami, najpierw należy pomóc choremu opanować emocje. Pacjenta trzeba uspokoić, zapewnić, że nic mu nie zagraża i objawy szybko miną, jeżeli będzie postępował według instrukcji i zacznie spokojnie, powoli oddychać. Jeżeli to nie pomaga lub pacjent nie jest w stanie uspokoić oddechu, zwykle jest skuteczne:

  • oddychanie do papierowej torebki. Powietrze wydychane do torebki zawiera dużo dwutlenku węgla. Wdychanie powietrza z torebki powoduje, że ilość dwutlenku węgla we krwi rośnie do prawidłowej i zasadowica oddechowa ustępuje
  • oddychanie tylko przez jedno nozdrze (jedną „dziurkę od nosa”) przy zamkniętych ustach.

Gdy stwierdza się objawy tężyczki, wapń podaje się dożylnie. Konieczne może być ponowne dożylne podanie wapnia za każdym razem, gdy wystąpią objawy tężyczki.

Jeżeli stężenie magnezu we krwi jest zbyt małe, to w pierwszej kolejności trzeba podać magnez.

W trakcie leczenia hipokalcemii należy okresowo kontrolować stężenie wapnia. Decyduje o tym lekarz, który zleci badania kontrolne w określonym terminie.

Usunięcie przyczyny oraz przyjmowanie wapnia, często z witaminą D, zwykle prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokalcemii.

Jeżeli przyczyna hipokalcemii nie ustała (niewyleczona choroba, która jest przyczyną tego stanu), należy w określonych przez lekarza odstępach czasu kontrolować stężenie wapnia we krwi, aby wcześnie wykryć niedobór tego pierwiastka i rozpocząć jego uzupełnianie.

Co robić, aby uniknąć hipokalcemii?

U pacjentów narażonych na wystąpienie hipokalcemii (osoby z chorobami do niej prowadzącymi) należy w określonych przez lekarza odstępach czasu kontrolować stężenie wapnia we krwi, aby wcześnie wykryć ten stan, w stadium, gdy jest łagodny i jeszcze nie powoduje objawów.

07.02.2022
Zobacz także
  • Hiperkalcemia
Wybrane treści dla Ciebie
  • Tężyczka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta