Zatrucie rtęcią – objawy i leczenie - Objawy

Rtęć jest toksycznym pierwiastkiem, który może powodować zatrucie ostre i przewlekłe. Rtęć metaliczna (np. z termometrów) nie wywołuje zatrucia ostrego ani skutków odległych po spożyciu, ale jej opary są toksyczne. Ryzyko ostrego zatrucia parami rtęci jest obecnie rzadko spotykane (głównie w środowisku zawodowym).

SPIS TREŚCI

rtęć - zdjęcie
Fot. istockphoto.com

Czy rtęć jest szkodliwa?

Rtęć występuje w postaci pierwiastkowej, nieorganicznej i organicznej, i wszystkie one mogą być toksyczne. Objawy zatrucia zależą od tego, z jaką formą rtęci miała kontakt poszkodowana osoba.

Zatrucie rtęcią pierwiastkową (metaliczną)

Rtęć pierwiastkowa (metaliczna) jest cieczą o srebrnym kolorze, która w temperaturze pokojowej jest lotna i działa toksycznie na układ oddechowy i nerwowy, a także powoduje uszkodzenie nerek w przypadku poważnego lub długotrwałego narażenia. Rtęć pierwiastkowa jest używana m.in. w termometrach, amalgamatach dentystycznych, żarówkach fluorescencyjnych. Główną drogą dostania się do organizmu człowieka jest wchłanianie rtęci przez płuca (rtęć wydziela pary w temperaturze pokojowej), natomiast słabo wchłaniana jest przez przewód pokarmowy lub skórę. Niewielka część par rtęci, które dostają się do płuc jest eliminowana przez wydech, ale większość wchłoniętej rtęci jest eliminowana z kałem. Rtęć pochodząca z narażenia na wdychanie odkłada się w organizmie przede wszystkim w układzie nerwowym.

Wdychanie par rtęci pierwiastkowej (zwłaszcza o dużym stężeniu tego metalu) powoduje głównie śródmiąższowe zapalenie płuc. Przewlekłe narażenie na niższe stężenia par rtęci pierwiastkowej prowadzi przede wszystkim do uszkodzenia układu nerwowego, które może być poważne i nieodwracalne. W diagnostyce zatrucia rtęcią pierwiastkową stosuje się badanie stężenia rtęci we krwi i w 24-godzinnej zbiórce moczu.

Czy nadal można kupić termometr rtęciowy?

W Polsce – zgodnie z przepisami unijnymi – termometry i inne urządzenia pomiarowe zwierające rtęć zostały wycofane z produkcji i sprzedaży w 2009 roku. Termometry produkowane obecnie (choć wyglądają podobnie jak termometry rtęciowe) zawierają inne substancje.

Czy rtęć z termometru jest szkodliwa?

Jednorazowe połknięcie rtęci metalicznej np. z rozbitego termometru nie jest groźne i nie powoduje zatrucia. Rtęć metaliczna prawie nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest wydalana w stolcu. Inaczej może być, jeśli osoba, która połknęła rtęć ma owrzodzenia w przewodzie pokarmowym (uszkodzoną błonę śluzową). Po połknięciu rtęci metalicznej nie należy prowokować wymiotów. Może to pogorszyć sytuację, ponieważ – jeśli doszłoby do zachłyśnięcia – rtęć mogłaby spowodować chemiczne zapalenie płuc oraz odłożyć się w pęcherzykach płucnych, a opary rtęci są bardzo toksyczne. Nie należy też podawać węgla aktywowanego. Choć jednorazowe połknięcie rtęci nie stanowi zagrożenia, to należy się niezwłocznie zgłosić na SOR, gdzie lekarz będzie mógł ocenić stężenie rtęci we krwi i moczu, a także – w razie potrzeby – wykonać badania obrazowe (zwykle RTG), żeby zlokalizować rtęć w przewodzie pokarmowym. Innym problemem jest połknięcie z rtęcią kawałków szkła z rozbitego termometru. Lekarz wówczas obejrzy jamę ustną i gardło, a także oceni ryzyko powikłań związanych z obecnością szkła w przewodzie pokarmowym.

Co zrobić, gdy rozbije się termometr?

Jeśli dojdzie do rozbicia termometru rtęciowego, to rozlaną rtęć należy zebrać, na przykład za pomocą szufelki, do zamykanego szklanego naczynia. Opary rtęci są toksyczne, dlatego należy opuścić pomieszczenie i dobrze je wywietrzyć. Rtęci nie wolno wyrzucać do śmieci, tylko oddać w miejscu, gdzie można ją bezpiecznie zutylizować. W większych miejscowościach są wyznaczone punkty, do których można dostarczyć toksyczne odpady. Informacje na ten temat można uzyskać w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Plomby amalgamatowe – czy są toksyczne?

Amalgamatowe wypełnienia zębów powszechnie stosuje się w stomatologii na całym świecie. Amalgamat, czyli srebro dentystyczne, jest stopem metalicznej rtęci oraz srebra, cyny, miedzi i cynku – w różnych proporcjach. Z plomb amalgamatowych uwalnia się niewielka ilość rtęci pierwiastkowej. Ilość uwalnianej rtęci zależy od liczby wypełnień i ich wielkości. Ponadto osoby, które nawykowo zgrzytają zębami, uwalniają z wypełnień więcej rtęci niż osoby, które tego nie robią. Nie stwierdzono, aby plomby amalgamatowe powodowały problemy zdrowotne. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia uważają, że średnie narażenie na rtęć związane z amalgamatem dentystycznym jest dużo mniejsze niż poziom toksyczny. Natomiast narażenie na opary rtęci z amalgamatów dentystycznych jest zwykle znacznie mniejsze niż narażenie na rtęć z pokarmów – takich jak ryby drapieżne.

Przeczytaj więcej: Plomby amalgamatowe

Zatrucie związkami nieorganicznymi rtęci

Trujące są związki rtęci dwuwartościowej: azotan, chlorek, jodek i oksycyjanek. Związki rtęci działają toksycznie na nerki, a także miejscowo żrąco, głównie w przewodzie pokarmowym. Pyły mogą być wchłaniane przez skórę i drogi oddechowe. Gromadzą się szczególnie w nerkach. Wydalane są w moczu i kale. Toksyczna dawka chlorku rtęciowego wynosi 1–4 g. Narażenie na nieorganiczne związki rtęci ma miejsce w środowisku zawodowym.

Do objawów zatrucia należą:

metaliczny smak w ustach
nudności
wymioty
nadżerki w ustach i gardle
ból przełyku
zaburzenia połykania
ból w nadbrzuszu
biegunka (czasem z krwią)
objawy perforacji (przedziurawienia) jelit (czyli m. in. nagły, ostry ból brzucha, zatrzymanie gazów i stolca)
przyspieszone bicie serca
spadek ciśnienia tętniczego
wstrząs
ostra niewydolność serca
ostre uszkodzenie nerek.

Żeby rozpoznać zatrucie związkami nieorganicznymi rtęci, lekarz zleci badania analityczne, takie jak oznaczenie stężenia rtęci we krwi i w moczu oraz morfologię krwi, ocenę stężenia potasu i sodu, glukozy, mocznika i kreatyniny oraz aktywności aminotransferaz w surowicy. Wykonuje się także badanie ogólne moczu i monitoruje wydalanie moczu.

W leczeniu zatrucia rtęcią stosuje się odtrutki: dimerkaprol, kwas dimerkaptobursztynowy, dimerkaptopropanosulfan, D-penicylamina, a także leczenie podtrzymujące podstawowe czynności organizmu.

Jeżeli pacjent przeżyje ostrą fazę zatrucia, odległe następstwa nie stanowią zagrożenia dla życia.

Zatrucie organicznymi związkami rtęci

Organiczne związki rtęci (alkilowe, alloksyalkilowe i arylowe) dobrze się wchłaniają, gromadzą się w tkankach, przede wszystkim w mózgu, powodując uszkodzenia przewlekłe. Narażenie na organiczne związku rtęci ma miejsce przy spożywaniu zanieczyszczonych metylortęcią ryb lub skorupiaków. Metylortęć spożywana przez kobiety w ciąży może przenikać przez łożysko, co jest szkodliwe dla rozwijającego się płodu.

Objawami zatrucia są:

drżenia i parestezje rąk (nieprzyjemne doznania o typie mrowienia, pieczenia, drętwienia)
ból głowy
zaburzenia połykania
niedowłady i porażenia kończyn
zawężenie pola widzenia
uszkodzenie słuchu.

Rozwija się otępienie, czasem z pobudzeniem psychoruchowym. U osób, które przeżyły zatrucie, obserwowano uszkodzenie wątroby przebiegające z żółtaczką. Bardzo rzadko dochodzi do ostrego zatrucia.

Rtęć w rybach

Ryby kumulują zanieczyszczenia, w tym także rtęć. Ponieważ rtęć gromadzi się w tkance mięśniowej ryby, żadne przygotowanie (np. zdjęcie skóry) ani metoda obróbki nie zmniejszają ekspozycji konsumenta na rtęć. Sposobem na zmniejszenie ekspozycji na rtęć z ryb jest jedzenie głównie małych ryb, które naturalnie zawierają mniej rtęci. Większe ryby, które żyją dłużej (miecznik, tuńczyk, rekin) zawierają więcej rtęci, ponieważ miały więcej czasu, aby ją zgromadzić. Ogólnie mniejsze zwierzęta, takie jak sardynki i przegrzebki, zawierają mniej rtęci.

Przeczytaj więcej: Rtęć w rybach oraz inne substancje niepożądane - czy jedzenie ryb jest bezpieczne?