Zainstalowanie cyklotronu z dwoma stanowiskami terapeutycznymi daje możliwość stosowania nowoczesnej technologii w leczeniu nowotworów położonych w różnych anatomicznych lokalizacjach. Dotyczy to jednak wybranych typów nowotworów, gdzie uzasadnieniem do zastosowania wiązki protonowej jest istotne ograniczenie ryzyka powikłań.
Stanowisko terapii oka w Instytucie Fizyki Jadrowej w Krakowie / fot. Łukasz Krajewski/Agencja Gazeta
Wykorzystanie wiązki protonowej w radioterapii wynika z charakterystycznego sposobu deponowania energii, który zapewnia precyzyjne podanie dawki do określonej objętości. Ta cecha decyduje o klinicznych wskazaniach do stosowania tej metody.
Radioterapia protonowa uzasadniona jest w przypadku nowotworów zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie szczególnie wrażliwych narządów krytycznych. Klasyczne wskazania obejmują nowotwory: gałki ocznej, obszaru głowy i szyi, zlokalizowane na podstawie czaszki oraz w okolicy przyrdzeniowej. Radioterapia protonowa jest jedną z metod leczenia nowotworów i jako taka stosowana jest przez lekarzy specjalistów radioterapii onkologicznej, którzy odpowiadają za kwalifikację i przebieg leczenia. Ze względu na różne anatomiczne lokalizacje oraz typy nowotworów w kwalifikacji uczestniczą również inni specjaliści, m.in. okuliści, laryngolodzy, neurochirurdzy.
Od 2011 r. w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie funkcjonuje Pracownia Radioterapii Protonowej (ze względu na specyfikę wiązki zlokalizowana na terenie IFJ PAN), gdzie realizowana jest procedura radioterapii protonowej nowotworów narządu wzroku (od 2013 r. w ramach kontraktu Szpitala Uniwersyteckiego z NFZ) dzięki współpracy lekarzy specjalistów radioterapii onkologicznej z Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie z okulistami z Kliniki Okulistyki i Onkologii Okulistycznej Szpitala Uniwersyteckiego. Dotychczas tą metodą leczono ponad 100 chorych z czerniakiem oka. Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej Szpitala Uniwersyteckiego uzyskała możliwość refundowanego przez NFZ leczenia 50 pacjentów rocznie, i taka liczba chorych jest planowana do tej terapii.
Pozostali pacjenci z czerniakiem oka (około 250 rocznie) są leczeni brachyterapią rutenową lub jodową, która jest równie skuteczna w unieczynnieniu nowotworu. Fakt posiadania dla celów terapii wiązki protonowej i wykorzystanie jej do leczenia nowotworów oka jest bardzo korzystny i dedykowany dla wybranych przypadków, kiedy guzy umiejscowione są w pobliżu struktur krytycznych oka i istnieje szansa, że częstość i nasilenie popromiennych powikłań będzie mniejsze. Istnieje jednak duża grupa chorych, u których tej metody nie można zastosować ze względów logistycznych i technicznych (a można u nich zastosować brachyterapię), albo też, ze względu na wymiary guza i jego umiejscowienie nie unikniemy porównywalnych do występujących w przypadku brachyterapii, popromiennych powikłań. Należy pamiętać, że skuteczność stosowanej w onkologii okulistycznej terapii protonowej i brachyterapii jest porównywalna, bardzo wysoka, i przekracza 90%.
Dzięki aktywności IFJ PAN zainstalowany został nowoczesny cyklotron (zakres energii protonów: 70-230 MeV) z dwoma stanowiskami terapeutycznymi, z możliwością wykorzystania wiązki skanującej. Daje to lekarzom specjalistom radioterapii onkologicznej możliwość stosowania nowoczesnej technologii w leczeniu nowotworów położonych w różnych anatomicznych lokalizacjach, a polskim pacjentom dostęp do takiego leczenia bez konieczności wyjazdu zagranicę. Dotyczy to jednak wybranych typów nowotworów, gdzie uzasadnieniem do zastosowania wiązki protonowej jest istotne ograniczenie ryzyka powikłań.
Jednak zanim to nastąpi, jak w każdej nowej technologii wdrażanej w medycynie, muszą zostać przeprowadzone odpowiednie procedury. Aktualnie w AOTMiT trwają prace nad weryfikacją i ustaleniem warunków wpisania procedury radioterapii protonowej nowotworów poza narządem wzroku na listę świadczeń gwarantowanych. Polscy pacjenci będą mogli z niej korzystać po zakontraktowaniu świadczenia przez NFZ z onkologiczną jednostką ochrony zdrowia, która spełni warunki określone przez Ministerstwo Zdrowia.
