Skuteczność zabiegów mierzy się poprawą stanu zdrowia chorego. Ważne jest, aby pacjent korzystał z leczenia uzdrowiskowego cyklicznie – w czasie od pół roku do 2 lat. Przy takim trybie leczenia skuteczne efekty osiąga około 70% pacjentów - mówi lek. Jolanta Czerwik w rozmowie z Iwoną Duraj.
lek. Jolanta Czerwik, fot. arch. własne
Iwona Duraj: Medycyna nadal zmaga się z wieloma nieuleczalnymi chorobami, ale wciąż (zdecydowanie) najwięcej lęku i obaw wiąże się z nowotworami. Charakter choroby, przebieg jej leczenia, długość, inwazyjność, działania niepożądane są bardziej zauważalne niż w przypadku innych chorób. Ostatnie wnioski badaczy z Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC), że do 2030 roku zapadalność na nowotwory złośliwe na świecie wzrośnie średnio o 75%, przerażają! Pani Doktor, co współczesne leczenie uzdrowiskowe, które z zasady jest dopełnieniem leczenia szpitalnego lub ambulatoryjnego, a wskazanie do niego określone jest w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, może zaoferować pacjentom onkologicznym?
lek. Jolanta Czerwik: W ciągu ostatnich lat na całym świecie obserwuje się powrót do naturalnych metod leczniczych (back to nature). Nie przestaje być aktualne twierdzenie ojca medycyny, Hipokratesa, że „lekarz leczy, a natura uzdrawia”. Tym samym, leczenie uzdrowiskowe oferuje pacjentom z chorobą onkologiczną (jako współistniejącą) szereg naturalnych metod, pomocnych w ich walce o zdrowie. Na ogół spośród zespołu różnych czynników trudno wyodrębnić działanie jednego wybranego elementu leczniczego, ponieważ często działają one na chorego równocześnie. Charakterystyczną cechą przyrodolecznictwa jest kompleksowe działanie czynników leczniczych, gdyż substancje, jakimi to lecznictwo się posługuje, mają niezwykle bogaty i złożony skład chemiczny. Do najważniejszych zespołów metod leczniczych w leczeniu uzdrowiskowym należą: zespół czynników środowiskowych, czyli klimat, krajobraz, rzeźba terenu, szata roślinna; naturalne tworzywa lecznicze – wody mineralne, gazy, peloidy, zespół metod hydroterapeutycznych, kinezyterapeutycznych, wykorzystujących różne formy energii, czynniki żywieniowe. Niski poziom świadomości zdrowotnej związany z niewłaściwymi zachowaniami zdrowotnymi, takimi jak palenie tytoniu, dieta, otyłość, zaniedbania aktywności fizycznej, są czynnikami ryzyka chorób nowotworowych i innych. Tu ogromne znaczenie ma edukacja. Wielokierunkowe leczenie chorób przewlekłych często staje się wskazaniem do leczenia uzdrowiskowego. Dzięki wprowadzonym działaniom profilaktycznym, zastosowaniu leczenia ukierunkowanego molekularnie oraz nowych technik operacyjnych udało się osiągnąć duży postęp w leczeniu chorych onkologicznie. Osoby te po takim leczeniu wracają do swoich funkcji zawodowych, rodzinnych i społecznych. Coraz większym ich oczekiwaniem jest możliwość skorzystania z lecznictwa uzdrowiskowego w przebiegu leczenia chorób towarzyszących, jak również leczenia usprawniającego odległych następstw leczenia onkologicznego, zarówno somatycznych, jak i psychosomatycznych. Obecnie realizuje się już programy leczenia uzdrowiskowego u pacjentów po zakończonym leczeniu onkologicznym w dwóch wskazaniach. Pierwszy program leczenia kierowany jest do „Amazonek” – pacjentek po przebytej mastektomii, drugi natomiast do pacjentów po laryngektomii z powodów onkologicznych. Chorzy onkologicznie żyją coraz dłużej i chcą korzystać z dobrodziejstw leczenia balneologicznego, dlatego należy im takie możliwości stworzyć.
Dużą wagę przywiązuje się do rehabilitacji, która poprawia rokowania w chorobie nowotworowej. Jakie konkretne metody rehabilitacji są w pakiecie uzdrowiskowym?
Rehabilitacja medyczna (lecznicza) to kompleksowe działanie na rzecz osób niepełnosprawnych fizycznie i/lub psychicznie. Jej podstawowym celem jest przywrócenie lub pomoc w osiągnięciu maksymalnie najlepszej sprawności, która pozwoli choremu na samodzielne funkcjonowanie. Umożliwi mu powrót do pracy lub przynajmniej do części obowiązków sprzed choroby. Mimo że zazwyczaj wprowadzana jest po zakończeniu leczenia, jest tak samo ważna. Bardzo często – dla lepszego efektu i w zależności od przypadku – prowadzona jest przez zespół specjalistów. W leczenie mogą być zaangażowani m.in. fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi, logopedzi, psycholodzy, pielęgniarki, muzykoterapeuci.
Klasyczny model rehabilitacji zakłada, że powinna być ona powszechna, wczesna, kompleksowa, ciągła – rehabilitacja to proces, który powinien trwać odpowiednio długo i nie należy go skracać. Rehabilitacja w chorobach nowotworowych dostępna jest po zakończeniu leczenia onkologicznego.
Problemem od lat pozostającym bez jednoznacznej odpowiedzi jest wpływ leczenia balneologicznego na ewentualny przebieg choroby nowotworowej. W mojej opinii bezpieczne w przypadku chorych onkologicznie jest prowadzenie rehabilitacji z zakresu kinezyterapii. Wprowadzanie zabiegów z zakresu metod fizykalnych (pole magnetyczne, jonoforeza, krioterapia, laseroterapia, balneoterapia z zastosowaniem surowców naturalnych) jest trudne i powinno być zindywidualizowane. Stąd w mojej wypowiedzi skupię się na ruchowej rehabilitacji medycznej, uwzględniając w pozostałych wypowiedziach psychoterapię oraz edukację zdrowotną.
W pakiecie uzdrowiskowym – w zależności od profilu leczenia danej jednostki chorobowej, funkcjonują różne metody rehabilitacji medycznej. Jednak w zależności od stanu klinicznego pacjenta, dobrane również z uwagi na wiek biologiczny i sprawność, to przede wszystkim ćwiczenia ogólnousprawniające, od spokojnych aerobowych po intensywniejsze.
Przed zastosowaniem ćwiczeń fizycznych (kinezyterapii) w pierwszej kolejności należy ocenić wydolność fizyczną chorego. Najprostszą metodą badania jest test wysiłkowy PWC na cykloergometrze. Jeżeli w sanatorium nie ma takich możliwości, wydolność fizyczną pacjenta określa się poprzez ocenę tolerancji wysiłków fizycznych (zdolność wykonywania pracy o odpowiednim obciążeniu, która nie powoduje przykrych objawów ani ich następstw), oceniając tzw. obciążenie wstępne. Mniej dokładnym, ale również stosowanym, sposobem dawkowania wysiłku fizycznego jest określenie wielkości tętna treningowego w trakcie wykonywania pierwszych ćwiczeń. Następnie choremu rozpisuje się na karcie zabiegowej zalecone zabiegi z kinezyterapii, które mogą być – obok wspomnianych już ćwiczeń ogólnousprawniających (włączając w to gimnastykę poranną, kondycyjną, oddechową, wyrównawczo-korekcyjną, gimnastykę w wodzie, gry i zabawy ruchowe, także przy muzyce) również ćwiczeniami indywidualnymi (ćwiczenia bierne, wspomagane, z oporem, wolne, ćwiczenia oddechowe wspomagane lub czynne, ćwiczenia koordynacji ruchów i nauka chodu, ćwiczenia na cykloergometrze i innych rotorach do ćwiczeń kończyn dolnych i górnych, gimnastyka indywidualna w wodzie).
Nie można nie wspomnieć o terenoterapii (chodzenie wytyczonymi ścieżkami wg wskazówek lekarskich), czyli połączenia kinezyterapii z klimatoterapią. W chorobach nowotworowych – w kolejności występowania: rak piersi, rak płuca, rak jelita grubego, rak prostaty, rak żołądka, nowotwory skóry (w tym czerniak), rak nerki, rak pęcherza moczowego, nowotwory narządu rodnego, rak trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, nowotwory rozrostowe układu chłonnego i białaczki – metody rehabilitacji są zindywidualizowane. Istotne znaczenie ma opinia onkologiczna oraz wiedza i doświadczenie lekarza balneologa w konkretnym sanatorium.
Jaka jest sytuacja polskiego pacjenta z nowotworami, kierowanego do leczenia uzdrowiskowego: czy wszystkie metody leczenia (w tym nowoczesne leki) są dostępne?
Polskie uzdrowiska w większości rozporządzają większą lub mniejszą bazą zabiegów. W zakładzie przyrodoleczniczym dysponują szerokim i pełnym zakresem usług. Kierując się ogólnie pojętym dobrem pacjenta ze współistniejącą chorobą nowotworową, specjalista balneologii w danym ośrodku (sanatorium) rozpisuje w karcie zabiegowej odpowiednie zabiegi oparte w pierwszej kolejności na zabiegach z kinezyterapii, wodolecznictwa (z wyjątkiem silnie działających bodźcowo kąpieli siarkowych) czy też na bazie surowców naturalnych – tu zabiegi borowinowe, również z powodu silnego działania bodźcowego, rozpatruje się szczególnie wnikliwie i indywidualnie. W dalszej kolejności rozważa się zabiegi z zakresu fizykoterapii (światłolecznictwo, ultrasonoterapia, elektrolecznictwo, laseroterapia, magnetoterapia, krioterapia). W leczeniu uzdrowiskowym nowoczesne leki nie są dostępne. Niestety, pacjenci mający wskazania do konkretnej farmakoterapii, powinni przywieźć ze sobą stosowane leki.
Jaka jest skuteczność zabiegów?
Skuteczność zabiegów mierzy się poprawą stanu zdrowia chorego. Ważne jest, aby pacjent korzystał z leczenia uzdrowiskowego cyklicznie – w czasie od pół roku do 2 lat (w zależności od choroby i reakcji organizmu na leczenie uzdrowiskowe). Przy takim trybie leczenia skuteczne efekty osiąga około 70% pacjentów. Naszym zadaniem, jako lekarzy kierujących i lekarzy kwalifikujących do leczenia bodźcowego w uzdrowisku, jest „nie zaszkodzić” chorym, co może się zdarzyć również w przypadku chorych na nowotwory.
Czy polskie uzdrowiska dorównują standardem europejskim i światowym placówkom?
Uzdrowisko, które ma opracowany i zatwierdzony statut, jest miejscowością uzdrowiskową. Prowadzi się tam leczenie zgodnie z ustalonymi profilami leczniczymi. W Polsce znajduje się 46 uzdrowisk statutowych (w tym unikatowe na skalę światową podziemne uzdrowisko Kopalni Soli Wieliczka). W Europie Polska zajmuje wysokie miejsce pod względem liczby uzdrowisk. Najwięcej znajduje się w Rosji, Niemczech i Włoszech. Inne kraje dysponujące miejscowościami i pakietami uzdrowiskowymi to Hiszpania, Francja, Portugalia, Węgry, Czechy, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Luksemburg, Holandia, Grecja, Słowenia, Belgia, Wielka Brytania, Austria. Prawdę mówiąc, nie mam szczególnej i pełnej wiedzy na temat funkcjonowania i standardów leczenia w uzdrowiskach w Europie i na świecie. Owszem, uczestniczyłam w międzynarodowej konferencji balneologicznej w Bukareszcie, co było dla mnie niezwykłym przeżyciem, poznałam wielu ludzi z różnych zakątków świata. Cyklicznie w organizowanych przez Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej konferencjach z moim udziałem, odbywających się w różnych regionach naszego kraju (miejscowościach uzdrowiskowych) poznawałam wykładowców i uczestników z całej Europy oraz ze Stanów Zjednoczonych. Wiedza ta jest jednak czysto teoretyczna, w planie mam odwiedzenie przykładowych uzdrowisk i zapoznanie się z ich problematyką i standardami. Z własnego podwórka muszę przyznać, że bardzo ważna jest jakość świadczonych usług, która opiera się na pracy zespołowej, dobrej organizacji, zapleczu zabiegowym oraz właściwej kwalifikacji pacjentów, w tym – uwzględniając temat naszej rozmowy – pacjentów z chorobami onkologicznymi.
Leczenie uzdrowiskowe ma w założeniu holistyczne podejście, a leczenie pacjenta onkologicznego jest wielopłaszczyznowe. Czy to podejście wpisuje się w leczenie spersonalizowane, które przy każdej chorobie przynosi choremu wymierną korzyść (warunkuje skuteczność leczenia), a także generuje mniejsze koszty dla systemu opieki zdrowotnej?
Oczywiście, leczenie uzdrowiskowe przynosi wymierną korzyść pacjentom, gdyż opiera się m.in. na już wspomnianej profilaktyce oraz wykorzystaniu naturalnych mechanizmów obronnych organizmu, własnych mechanizmów adaptacyjnych człowieka pobudzonych do działania przez zabiegi oparte na surowcach naturalnych oraz zabiegi fizykalne, zmniejszające dotychczasowe objawy chorobowe i łagodzące przebieg choroby, uporczywe leczenie.
Specjaliści mówią jednym głosem: nie ma jednolitego algorytmu zachowań i reakcji na dotykające nas choroby. I tak, w chorobach nowotworowych (oczywiście nie tylko) są pacjenci, którzy podchodzą zadaniowo wobec uciążliwego leczenia i oni sobie radzą psychicznie. Są również tacy, którzy nie są w stanie sprostać obciążeniu, mając w świadomości obraz śmiertelnych konsekwencji oraz częstych nawrotów choroby. Potrzebują wsparcia psychologa, psychoterapeuty – czy leczenie uzdrowiskowe obejmuje pomoc w tym zakresie?
