Człowiek w codziennym życiu podlega działaniu bardzo wielu czynników stresowych. Jednym z nich jest niewątpliwie rozpoznanie choroby nowotworowej z jej konsekwencjami, bardziej lub mniej uświadamianymi przez pacjentów. Świadomość ta wywołuje u chorego głównie na początku bunt, depresję i lęk. W kształtowaniu prawidłowych postaw wobec choroby dużą rolę może odegrać lekarz uzdrowiskowy. Chory zawsze pragnie troski i opieki ze strony lekarza czy pielęgniarki. Poczucie bezpieczeństwa może on poprawić poprzez zdobycie wiedzy o chorobie. Fachowa opieka ze strony personelu pozbywa pacjenta lęków, napawa poczuciem bezpieczeństwa. Ze strony lekarza to stała codzienna praca nad chorym w kierunku wzbudzenia przekonania we własne siły, dodania im odwagi i wiary w możliwość powrotu do zdrowia, a tym samym poprawy sprawności fizycznej i psychicznej. W czasie leczenia w uzdrowisku stosuje się różne formy psychoterapeutyczne. Może to być „mała psychoterapia” polegająca na działaniu słowem i zachowaniem się lekarza lub działaniem za pomocą muzykoterapii, choreoterapii czy biblioterapii, zastosowane jako wypełnienie czasu chorego między zabiegami balneologicznymi. Jedną z metod uzupełniających fizjoterapię uzdrowiskową jest terenoterapia wykorzystująca walory klimatyczne i krajobrazowe danego uzdrowiska, oddziałujące korzystnie na psychikę człowieka. Stosuje się także metody relaksacji mięśniowej. Wykazano bowiem, że zwiększone napięcie psychiczne powoduje wzrost napięcia mięśniowego i odwrotnie. Relaksacja mięśniowa powoduje rozładowanie psychiczne. Takie działanie ma także wiele metod fizjoterapeutycznych stosowanych w leczeniu uzdrowiskowym, jak np. różne formy ciepłolecznictwa, stymulacja relaksacyjna, masaże. Z innych metod relaksacyjno-psychoterapeutycznych stosowanych w uzdrowisku należy wymienić autotrening wg Schultza, stopniowe rozluźnianie Jacobsona, relaks metodą jogi. Punktem wyjścia do ćwiczeń relaksacyjnych jest uzyskanie „wewnętrznej ciszy” i całkowitego spokoju psychicznego. Po przebytym leczeniu w uzdrowisku chory staje się odporniejszy na stresy, z łatwością pokonuje trudności dnia codziennego w przypadku rozpoznania i leczenia choroby nowotworowej, nabiera wiary i nadziei na dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie, rodzinnie i zawodowo. Wszak zdrowie psychiczne to zdolność do pracy, nauki i zabawy (przyjemności).
Równie istotną kwestią w onkologii jest leczenie żywieniowe. Ze statystyk wynika, że co trzeci nowotwór to skutek złego odżywiania! Ponadto prawidłowe żywienie warunkuje powodzenie leczenia, a pacjent onkologiczny jest zwykle niedożywiony, z objawami kacheksji wynikającej z obciążającego długotrwałego leczenia.
Obecnie stosowane pojęcie „dieta” wywodzi się z greckiego słowa. Łacińskie diaeta całościowo określało styl życia, czyli zestaw wszystkich reguł. Dieta jest ważnym elementem terapii w uzdrowisku. W wielu miejscach można trafić na informację, że jeśli choruje się na nowotwór, powinno się ograniczyć w diecie ilość białka. Najczęściej zachęcają one, by eliminować przede wszystkim białko pełnowartościowe, pochodzące z produktów zwierzęcych, m.in. mięsa i jego przetworów. Ma to zwalczać komórki nowotworowe. To mit. Białko to główny składnik budulcowy komórek naszego organizmu. Występuje także w komórkach nowotworowych, nie oznacza to jednak, że jeśli przestanie się dostarczać białko z dietą, to zahamuje się ich wzrost. W ten sposób można doprowadzić do niedożywienia i wyniszczenia własnego organizmu. Dostosowana do potrzeb porcja białka każdego dnia jest ważnym elementem żywienia pacjentów onkologicznych – pomaga m.in. utrzymać masę mięśniową. A choroba nowotworowa może tylko zwiększyć zapotrzebowanie na białko. Eksperci zalecają każdego dnia przyjmowanie białka w ilości przynajmniej 1,0 g/kg masy ciała. Popularny pogląd zaleca, by wykluczyć z diety chorego onkologicznie węglowodany, ponieważ stanowią one dla komórek nowotworowych źródło energii. Ma to zwalczyć komórki nowotworowe. To kolejny mit. Cukry nie powinny stanowić podstawy jadłospisu, jednak węglowodany to dla organizmu główne źródło energii. Dostarczane z pokarmem, mogą być wykorzystywane zarówno przez komórki zdrowe, jak i przez komórki nowotworowe. Jeśli jednak wyeliminuje się je z posiłków, ogranicza się podaż energii wspomnianym już zdrowym komórkom, czyli zaczyna się je głodzić. Dlatego głodzenie się (głodówka) wpływa niekorzystnie, głównie na zdrowe komórki pacjenta onkologicznego – te, których potrzebuje, aby narządy i tkanki mogły prawidłowo funkcjonować. Dopiero gdy wyczerpane zostaną już wszystkie zapasy organizmu, zaczną głodować komórki nowotworowe. Organizm źle odżywiany nie pracuje prawidłowo, dlatego odpowiednie żywienie w chorobie nowotworowej jest tak istotne. Sama obecność nowotworu i prowadzone leczenie jest dla organizmu dużym obciążeniem, może sprzyjać utracie masy ciała. Istnieje pogląd, że chudnięcie to u chorych onkologicznych coś absolutnie naturalnego i nie ma możliwości, by mu przeciwdziałać. Kiedy następuje utrata masy ciała (problem nawet 80% pacjentów z nowotworem) – winne są obecne w organizmie nieprawidłowe komórki i substancje, które wytwarzają. Może być to także efekt leczenia przeciwnowotworowego. W chorobie nowotworowej należy koniecznie zapobiegać utracie masy ciała. Pomoże w tym zbilansowana dieta, która uzupełni zapotrzebowanie na białko i energię.
Podstawowym znaczeniem w walce z chorobami jest profilaktyka – to najlepszy sposób na zapobieganie i wczesne wykrycie groźnych chorób, w tym chorób nowotworowych. Czy w ramach pobytu w sanatorium są wdrażane programy profilaktyczne? Uzdrowisko stwarza niepowtarzalną szansę na prowadzenie edukacji i stosowanie profilaktyki. Sądzę, że pacjenci sobie to bardzo cenią.
Promocja zdrowia i działalność edukacyjna w uzdrowisku (sanatorium) powinny być częścią składową każdego postępowania leczniczego. Działania promocyjne obejmują profilaktykę, edukację zdrowotną oraz wczesną diagnostykę. Lecznictwo uzdrowiskowe może odgrywać wiodącą rolę w promocji zdrowia i realizacji podstawowych zagadnień Narodowego Programu Zdrowia (NPZ). Do wybranych zadań NPZ należy: zmniejszenie śmiertelności w chorobach układu krążenia, zmniejszenia śmiertelności z powodu nowotworów, usprawnienie leczenia i rehabilitacji niepełnosprawnych. Natomiast udział lecznictwa uzdrowiskowego w tym programie odbywa się poprzez prowadzenie edukacji w zakresie zasad racjonalnego żywienia, czynnika rozwoju miażdżycy, nowotworów itd. Udział w zmniejszeniu alkoholizmu i nikotynizmu w kraju, zwiększenie aktywności fizycznej i wdrożenie aktywnego modelu życia u chorych, eliminowanie stresów, udział w upowszechnieniu profilaktyki, udział w usprawnieniu leczenia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych i chorych z chorobami przewlekłymi, zmniejszenie kosztów leczenia. Dodatkowo 1 stycznia 2018 roku weszła w życie część przepisów zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 4 sierpnia 2016 roku w sprawie NPZ na lata 2016–2020. Dotyczy ona profilaktyki i rozwiązywania problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi i innymi zachowaniami ryzykownymi. Uzdrowisko jest miejscem nie tylko leczenia i wypoczynku, ale także szkołą wychowania zdrowotnego. Sprzyja temu stacjonarne, jednoczesne zgromadzenie dużej liczby pacjentów. W skład zespołu edukacyjnego uzdrowiska wchodzą: wszyscy lekarze, pielęgniarki, laboranci analityczni, dietetycy, fizjoterapeuci, psycholodzy, psychoterapeuci, pracownicy socjalni. Do metod edukacyjnych, które można stosować w uzdrowisku, należą: wykłady, prelekcje, pogadanki z wykorzystaniem przezroczy, wideofilmów, dyskusje w grupach, quizy z nagrodami, demonstracje, skrzynka anonimowych pytań, udział w zbiorowej gimnastyce zdrowotnej, opracowanie plakatów, broszur, ulotek, ilustracji, redagowanie gazetek ściennych i kącików o tematyce zdrowotnej, zajęcia komputerowe. Pacjent wyedukowany to pacjent współpracujący z lekarzem. W przypadku chorych na nowotwory ma to szczególne znaczenie, leczenie uzdrowiskowe bowiem ma duży potencjał, który można wykorzystać w postępowaniu z pacjentami po zakończeniu leczenia onkologicznego.
Czy każdy chory z rozpoznaną chorobą nowotworową może starać się o skierowanie do sanatorium? Są bowiem w pewnych wypadkach przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej.
Przeciwskazania do leczenia uzdrowiskowego dotyczą pacjentów z czynną chorobą nowotworową (wszystkie postacie), ponadto osób w stanie po operacji lub leczeniu zachowawczym nowotworów nerki, czerniaka, białaczki, ziarnicy złośliwej oraz chłoniaka – przed upływem 5 lat od zakończenia leczenia. W przypadku pozostałych typów nowotworów – do leczenia uzdrowiskowego nie kwalifikują się ci pacjenci, którzy zakończyli leczenie przed upływem roku.
Jak wygląda refundacja leczenia przez NFZ? Dotychczasowe przepisy określone przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu kierowania i kwalifikowania pacjentów do zakładów lecznictwa uzdrowiskowego Dz.U. 2012 poz.14 nie zmieniły się i NFZ zastrzega, że na leczenie uzdrowiskowe mogą być kierowani jedynie pacjenci wystarczająco sprawni, aby odbyć podróż do sanatorium, zdolni do samoobsługi i korzystania z zabiegów leczniczych. Mam informacje, że aktualnie trwają prace nad nowelizacją ustawy. Czy możemy się spodziewać, że jej treść zmieni się z korzyścią dla pacjentów onkologicznych?
Prace nad nowelizacją ustawy nadal trwają. Są na etapie istniejącego już wyczerpującego opracowywania przez ekspertów z dziedziny balneologii i medycyny fizykalnej oraz rehabilitacji. Pozostaje mieć nadzieję, że zostaną wkrótce rozpatrzone oraz zatwierdzone przez ministra zdrowia.
Kto i kiedy kieruje pacjenta onkologicznego do sanatorium – onkolog czy lekarz rodzinny?
Skierowanie pacjentów z chorobą nowotworową jest możliwe pod następującymi warunkami: skierowanie na leczenie uzdrowiskowe wystawia lekarz onkolog, prowadzący pacjenta, po zakończeniu leczenia nowotworowego, uwzględniając czas wystawienia skierowania od rodzaju i typu nowotworu; pacjenci kierowani są do wyspecjalizowanych ośrodków uzdrowiskowych, które realizują sprawdzone w praktyce modele leczniczo-rehabilitacyjne i mają wyspecjalizowaną kadrę medyczną w tej dziedzinie, pracującą pod nadzorem onkologicznym.
Już wiemy, co Pani Doktor potwierdziła w swojej wypowiedzi, że w Polsce jest 46 miejscowości, które mają status uzdrowiska. Czy są one przygotowane na przyjęcie pacjentów onkologicznych? Które z nich?
Wszystkie miejscowości o statusie uzdrowiska w Polsce są przygotowane do przyjęcia pacjentów onkologicznych. Profile lecznicze polskich uzdrowisk nie obejmują same w sobie chorób nowotworowych. Chorzy na nowotwory złośliwe kierowani są na leczenie uzdrowiskowe nie z powodu choroby nowotworowej, ale jako pacjenci ze chorobami układu oddechowego, krążenia, moczowego, chorób kostno-stawowych, w tym chorób reumatologicznych, chorób metabolicznych (w tym cukrzycy i otyłości), ginekologicznych (w tym niepłodności) – a choroba nowotworowa jest u nich chorobą współistniejącą. Są kierowani do uzdrowiska wówczas, kiedy ich choroba nowotworowa jest na etapie zaawansowania, jak wcześniej wspomniałam, która nie zagraża choremu – przez swoje działanie bodźcowe w zakresie pobudzenia do rozrostu nowotworowego. O tym, czy pacjent z chorobą nowotworową zostanie przyjęty na leczenie, po pierwsze, decyduje lekarz onkolog kierujący do uzdrowiska, po drugie, każde takie skierowanie w Oddziale NFZ konsultuje się ze wspomnianym specjalistą onkologii, wykluczając przeciwwskazania wynikające m.in. z etapu choroby nowotworowej. Po trzecie, a być może najważniejsze, ostatecznie o przyjęciu pacjenta z chorobą nowotworową decyduje lekarz specjalista balneologii i medycyny fizykalnej lub rehabilitacji medycznej w danym ośrodku. Kierując się ogólnie pojętym dobrem pacjenta, specjalista rozpisuje odpowiednie zabiegi oparte w pierwszej kolejności na zabiegach z kinezyterapii, wodolecznictwa (z wyjątkiem silnie działających bodźcowo kąpieli siarkowych) czy też na bazie surowców naturalnych – tu zabiegi borowinowe, również z powodu silnego działania bodźcowego są szczególnie wnikliwie i indywidualnie rozpatrywane. W dalszej kolejności rozważa się zabiegi z fizykoterapii, takie jak: pole magnetyczne, laseroterapia, ultradźwięki, szeroka gama elektroterapii (prądolecznictwa), krioterapia itd.
lek. Jolanta Czerwik – absolwentka Akademii Medycznej w Krakowie. Lekarz chorób wewnętrznych, specjalista chorób płuc oraz specjalista z dziedziny balneologii i medycyny fizykalnej. Od 2016 roku pełni nadzór balneologiczny nad działalnością podziemnego Uzdrowiska Kopalni Soli „Wieliczka”. Ponadto pracuje w lecznictwie ambulatoryjnym w Wieliczce i w Krakowie (poradnie pulmonologiczne ). Uczestniczy w krajowych i międzynarodowych sympozjach i konferencjach, również jako wykładowca.
