Co to jest choroba Meniere'a i jakie są jej przyczyny?
Choroba Meniere'a dotyczy ucha wewnętrznego. Inaczej zwana jest wodniakiem błędnika lub wodniakiem endolimfatycznym. Przyczyną choroby Meniere'a jest nadmierne gromadzenie się płynu w błędniku błoniastym. Powoduje to poszerzenie układu endolimfatycznego w obrębie ucha wewnętrznego. Błędnik błoniasty ulega ścieńczeniu i rozerwaniu. Doprowadza to do wylewania się endolimfy i uszkadzania nerwu przedsionkowego i ślimakowego. Następnie uszkodzone obszary ulegają wygojeniu i cały cykl się powtarza.
Na występowanie choroby Meniere'a mają wpływ czynniki genetyczne, przebyte infekcje, choroby metaboliczne, urazy mechaniczne, przyjmowane leki, choroby autoimmunologiczne, choroby naczyniowe, występowanie otosklerozy.
Jeśli chodzi o czynniki infekcyjne, rolę odgrywa zarówno etiologia bakteryjna, jak i wirusowa. Przykładem choroby bakteryjnej, mogącej doprowadzić do powstania wodniaka endolimfatycznego jest kiła wrodzona i nabyta. Również u osób chorujących na boreliozę czasami dochodzi do rozwoju wodniaka. U 15% pacjentów z chorobą Meniere'a stwierdza się dodatni odczyn serologiczny na obecność Borrelia burgdorferi odpowiedzialnej za boreliozę z Lyme. Infekcje wirusowe, które występowały u niektórych pacjentów z wodniakiem błędnika to zakażenie wirusem cytomegalii, wirusem opryszczki, wirusem Epsteina i Barr.
Istnieje wiele dowodów wskazujących na predyspozycję genetyczną do choroby Meniere'a. Opierają się one na mechanizmach regulacji immunologicznej. Trudno jednak jednoznacznie udowodnić, co w największej mierze ma wpływ na rozwój tej choroby.
Chorobę Meniere'a można podzielić na zewnątrzpochodną i wewnątrzpochodną. Do rozwoju zewnątrzpochodnej choroby Meniere'a przyczyniają się różne procesy chorobowe, w tym infekcje i urazy, jednak czynnik odpowiedzialny za chorobę udaje się ustalić u około 25% pacjentów. Natomiast za wewnątrzpochodną chorobę Meniere'a odpowiadają uwarunkowania genetyczne.
Jak często występuje choroba Meniere'a?
Choroba Meniere'a występuje rzadko (częstość 50:100 000 mieszkańców). U 3% osób skarżących się na zawroty głowy przyczyną jest choroba Meniere'a. Choroba Meniere'a może ujawnić się w różnym wieku, najczęściej jednak dotyczy osób 30–50-letnich. Występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Jak się objawia choroba Meniere'a?
Choroba Meniere'a objawia się postępującym niedosłuchem odbiorczym, szumem usznym, ciężkimi atakami wirowych zawrotów głowy. Chorzy mogą skarżyć się na uczucie pełności w uchu, nadwrażliwość na dźwięki oraz zmienne odczuwanie dźwięków w uchu chorym. Podczas napadu zawrotów głowy często występują objawy wegetatywne, takie jak nudności, wymioty, nadmierne pocenie się. Pacjenci zgłaszają upośledzenie słuchu, które pogłębia się bezpośrednio po napadzie. Dodatkowymi objawami, które czasami występują podczas napadu są ból głowy i oczopląs. Czas trwania napadu może być różny u poszczególnych pacjentów (od kilku minut do kilku godzin). Objawy pojawiają się zazwyczaj w tej samej kolejności: szum uszny, zawroty głowy, upośledzenie słuchu.
Choroba Meniere'a charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji. Odstępy między okresami zaostrzeń i remisji są różne. U niektórych chorych objawy pojawiają się kilka razy dziennie, u innych natomiast okresy zaostrzeń mogą występować 2–3 razy w roku. Choroba Meniere'a ma przebieg wieloletni i może doprowadzić do występowania głębokiego niedosłuchu odbiorczego w chorym uchu. U osób z zaawansowaną postacią choroby występuje stałe poczucie braku równowagi.
Co robić w razie wystąpienia objawów choroby Meniere'a?
W razie wystąpienia objawów wskazujących na chorobę Meniere'a należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ, który skieruje pacjenta na pilną konsultację do otolaryngologa. W razie nagłego wystąpienia ciężkich zawrotów głowy u dotychczas zdrowej osoby konieczne jest wezwanie pogotowia ratunkowego, a chory powinien się położyć oraz mieć zapewniony spokój.
Jak lekarz stawia diagnozę choroby Meniere'a?
Rozpoznanie choroby stawia się na podstawie objawów i wyników badań dodatkowych. Lekarz wyklucza inne możliwe przyczyny zgłaszanych przez chorego dolegliwości.
Nie ma testu diagnostycznego, który w 100% potwierdziłby rozpoznanie choroby Meniere'a. Pomocne w diagnostyce różnicowej są badania słuchu (audiometria tonalna, audiometria impedancyjna, audiometria słowna, audiometria odpowiedzi wywołanych z pnia mózgu), badania układu równowagi (badanie otoneurologiczne, wideonystagmografia), badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Czasami konieczne bywają również konsultacje innych specjalistów (neurolog, okulista).
Jakie są sposoby leczenia choroby Meniere'a?
W chorobie Meniere'a stosuje się zarówno leczenie farmakologiczne, jak i operacyjne. W farmakoterapii stosuje się leki przeciw zawrotom głowy (tietylperazyna, prometazyna), leki moczopędne (acetazolamid, hydrochlorotiazyd, furosemid), leki poprawiające krążenie krwi w uchu wewnętrznym (betahistyna). Stosowanie leków moczopędnych powoduje ustąpienie zawrotów głowy u około 60% chorych.
Niektóre z leków mogą być podawane bezpośrednio do ucha (do jamy bębenkowej). Taką drogą są aplikowane glikokortykosteroidy czy antybiotyki (gentamycyna). Glikokortykosteroidy stosuje się we wczesnych stadiach choroby, gdy słuch jest dobry, a za przyczynę choroby uważa się tło autoimmunologiczne. Działania niepożądane są znikome, wyraźną poprawę odczuwa jednak tylko połowa pacjentów.
Leczenie gentamycyną przeznaczone jest dla chorych ze znacznym niedosłuchem, w celu zredukowania napadów zawrotów głowy. Możliwe działania niepożądane to zaburzenia równowagi utrzymujące się nawet kilka tygodni po leczeniu.
Najskuteczniejsze w redukcji zawrotów głowy jest leczenie operacyjne. Postępowanie chirurgiczne rozważane jest, gdy leczenie farmakologiczne nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Dzieje się tak u około 10% chorych. Jednym z zabiegów wykorzystywanych w chorobie Meniere'a jest przecięcie nerwu przedsionkowego, który jest odpowiedzialny za przekazywanie informacji o zawrotach do mózgu. Inne rodzaje operacji to: zabiegi na worku endolimfatycznym, zabiegi wytworzenia przetoki środchłonki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie choroby Meniere'a?
Choroba Meniere'a jest nieuleczalna. Leczenie operacyjne pomaga złagodzić objawy choroby, nie zatrzymuje jednak jej postępu. Zdarzają się natomiast wieloletnie okresy remisji, w których chorzy uzyskują poprawę i nie odczuwają dolegliwości.
Choroba dotyczy zwykle jednego ucha, ale po wielu latach u 45% chorych niedosłuch odbiorczy można również stwierdzić w drugim uchu. Całkowity ubytek słuchu występuje rzadko, u około 7% chorych.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia choroby Meniere'a?
W leczeniu choroby Meniere'a duże znaczenie ma postępowanie niefarmakologiczne. Polega ono na stosowaniu odpowiedniej diety, redukcji stresu oraz unikania używek (alkohol, tytoń, kawa). Zalecana jest dieta bogatobiałkowa z ograniczeniem podaży płynów i soli (maksymalna dzienna dawka soli 1500 – 1800 mg). Odpowiednia dieta i redukcja stresu przynosi poprawę nawet 30% pacjentów.
