Różyczka

prof. dr hab. n. med. Bogumiła Milewska-Bobula,

Co to jest różyczka i jakie są jej przyczyny?

Różyczka jest wirusową chorobą zakaźną, a jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek. Zakazić się można od innego człowieka przez bezpośredni kontakt (droga kropelkowa), przez kontakt z materiałem zakaźnym i drogą krwionośną przez łożysko (płód od matki) w przypadku różyczki wrodzonej. Materiałem zakaźnym jest wydzielina jamy nosowo-gardłowej chorego, krew, kał, mocz. Dziecko z różyczką wrodzoną może wydalać wirusa z moczem nawet do 18. miesiąca życia. Okres wylęgania zakażenia wynosi 2–3 tygodnie, ale zakaźność dla otoczenia występuje 7 dni przed pojawieniem się objawów i około 5 dni po ich wystąpieniu.

Podatność na zakażenie jest powszechna. Najczęściej na różyczkę chorują dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, ale chorować mogą także osoby dorosłe. Różyczka u dzieci ma zwykle przebieg łagodny, najczęściej nie powoduje następstw ani zgonów. Jeżeli zakażeniu ulegnie kobieta w pierwszych tygodniach ciąży (do 12. tygodnia, a zwłaszcza do 6.–8. tygodnia), może dojść do poronienia lub wielonarządowych uszkodzeń płodu, które mogą mieć charakter postępujący.

Jak często występuje różyczka?

Co 6–8 lat notuje się zwiększenie częstości zachorowań, zwykle zimą i wczesną wiosną. Zapadalność w latach epidemicznych wynosi 1200 na 100 tys. mieszkańców, w okresie między epidemiami corocznie choruje do 45 na 100 tys. osób. W Polsce rejestruje się rocznie 1–5 przypadków wrodzonej różyczki, ale dane te są prawdopodobnie niedoszacowane.

Jak się objawia różyczka?

W około połowie przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo. Wstępnie różyczka może się objawiać gorszym samopoczuciem, bólami głowy i mięśni, zapaleniem gardła i spojówek (bez światłowstrętu) oraz stanami podgorączkowymi. Dobę przed wystąpieniem wysypki dochodzi do bolesnego powiększenia węzłów chłonnych, zwykle karkowych, zausznych i szyjnych. Następnie pojawia się wysypka, która jest różowa i na tułowiu i kończynach przypomina wysypkę płoniczą (jest drobna), na twarzy zaś przypomina wysypkę odrową. Po 2–3 dniach wysypka znika samoistnie, nie pozostawiając przebarwień, czasami dochodzi do łuszczenia skóry. U niektórych osób przebieg zakażenia może być bezwysypkowy, a jedynym objawem może być utrzymujące się powiększenie węzłów chłonnych, natomiast u małych dzieci właśnie wysypka może być pierwszym objawem choroby.

Zespół różyczki wrodzonej jest następstwem zakażenia w pierwszych tygodniach życia płodowego. U noworodka stwierdza się najczęściej objawy dotyczące ośrodkowego układu nerwowego i narządów zmysłów (wzrok, słuch), układu sercowo-naczyniowego oraz krwiotwórczego. Dzieci z wrodzonym zakażeniem różyczkowym mogą się urodzić przedwcześnie i/lub z masą ciała zbyt małą w stosunku do wieku ciążowego. Śmiertelność dzieci z zespołem różyczki wrodzonej jest duża, nawet do 15%. Dzięki wprowadzeniu szczepień w sposób znaczący zmniejszyła się liczba dzieci z zespołem różyczki wrodzonej oraz liczba dzieci z wadami występującymi w tym zespole.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W każdym przypadku należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu w celu ustalenia rozpoznania. Niekiedy trudno jest zaszeregować wysypkę (konieczne jest różnicowanie z innymi chorobami zakaźnymi i z wysypkami nieinfekcyjnymi, np. alergicznymi), dlatego bardzo ważne jest zebranie wywiadu osobniczego, rodzinnego i środowiskowego. U niektórych pacjentów niezbędne będzie podanie leków przeciwgorączkowych. Wysypka ustępuje samoistnie. Należy natomiast ustalić, czy w otoczeniu osoby zakażonej nie znajdowała się kobieta w początkowym okresie ciąży, która wcześniej nie przebyła zakażenia w sposób naturalny albo nie była zaszczepiona, gdyż taki kontakt stanowiłby zagrożenie dla płodu.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Najczęściej na podstawie dokładnie zebranego wywiadu oraz po zbadaniu pacjenta. Zwykle nie ma potrzeby wykonywania badań serologicznych potwierdzających różyczkę, chyba że dotyczy to kobiety ciężarnej (patrz wyżej) lub noworodka. Zakażenie potwierdza izolacja wirusa z wydzieliny z nosa, gardła, krwi, moczu i płynu mózgowo-rdzeniowego – badania takie wykonuje się przeważnie u niemowląt z zespołem różyczki wrodzonej.

Jakie są sposoby leczenia?

Ponieważ nie ma leczenia przyczynowego, postępowanie lekarskie dostosowane jest do występujących objawów różyczki lub powikłań czy następstw. W zespole różyczki wrodzonej w zależności od charakteru stwierdzanych objawów dzieci powinny być oceniane (nawet wielokrotnie) przez różnych specjalistów, którzy zadecydują o zastosowaniu w odpowiednim czasie leczenia operacyjnego bądź farmakologicznego – objawowego lub jedynie długotrwałej obserwacji.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Objawy kliniczne stwierdzane w różyczce nabytej ustępują zwykle samoistnie, bez pozostawienia następstw. Niekiedy jako powikłanie może wystąpić zapalenie stawów bądź mózgu. W zespole różyczki wrodzonej nie należy się spodziewać całkowitego wyleczenia, chociaż charakter i stopień następstw zakażenia są zróżnicowane. Może to być postępujący niedosłuch i upośledzenie widzenia (do głuchoty i ślepoty włącznie), padaczka, mózgowe porażenie dziecięce (różne postacie), zaburzenia kardiologiczne i hormonalne.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia?

Różyczka nabyta ustępuje samoistnie i nie wymaga dalszego nadzoru medycznego.

W przypadku różyczki wrodzonej leczenia przyczynowego nie ma, dzieci z zespołem wrodzonej różyczki powinny być objęte wieloletnim wielospecjalistycznym nadzorem medycznym, pedagogicznym itp.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Najskuteczniejszą metodą jest unikanie kontaktu z osobą zakażoną oraz szczepienia ochronne.

Szczepionkę przeciwko różyczce zarejestrowano w 1969 r. W Polsce od 1987 r. rozpoczęto szczepienia szczepionką monowalentną dziewcząt w 12.-14. roku życia, co jednak nie wyeliminowało krążenia wirusa w populacji ani zapadalności na różyczkę, gdyż nie szczepiono chłopców. Od 2004 r. z powodu zaniechania produkcji tej szczepionki do Programu Szczepień Ochronnych wprowadzono skojarzoną szczepionkę przeciwko odrze, śwince i różyczce. Powszechnymi szczepieniami objęte są obecnie wszystkie dzieci w 13.–14. miesiącu życia oraz po raz drugi w 10. roku życia. Dwukrotne szczepienie ma istotne znaczenie dla zapobiegania zakażeniom ciężarnych i w następstwie zakażeniom wrodzonym, gdyż odporność poszczepienna po jednorazowym szczepieniu może wygasnąć po 15 latach. Poleca się również, aby kobiety planujące ciążę, które nie przebyły zakażenia w sposób naturalny (dający trwałą odporność) i nie zostały zaszczepione lub nie pamiętają tych danych, miały przed planowaną ciążą zbadane stężenie swoistych przeciwciał klasy IgG w surowicy. Jeśli przeciwciała IgG nie zostaną wykryte – co oznacza brak odporności, kobieta powinna się zaszczepić, a zajście w ciążę planować za minimum 3 miesiące po szczepieniu.


10.11.2016
Zobacz także
  • Różyczka u kobiet w ciąży
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Artykuł Wakefielda wiążący szczepionkę MMR z autyzmem był oszustwem
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Różyczka u dorosłych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta