Szkarlatyna (płonica) to choroba bakteryjna, spowodowana przez zakażenie paciorkowcami. Chorują głównie dzieci, u dorosłych choroba zdarza się sporadycznie. Najczęściej do zakażenia dochodzi w przedszkolach i szkołach.
Co to jest szkarlatyna (płonica) i jakie są jej przyczyny?
Szkarlatynę wywołują niektóre szczepy paciorkowców, produkujące toksynę bakteryjną. Paciorkowce to bakterie wywołujące m.in. anginę.
Źródłem zakażenia jest chory na anginę lub płonicę. Zarazić się można drogą kropelkową, a także przez przedmioty lub pokarmy zakażone przez chorego. Ryzyko zachorowania po kontakcie domowym osoby wrażliwej z chorym ocenia się na 25%. Chorują głównie dzieci, u dorosłych choroba zdarza się rzadko. Najczęściej do zakażenia dochodzi w przedszkolach i szkołach. Zachorowania zdarzają się w klimacie umiarkowanym częściej w miesiącach jesiennych i zimowych. Choroba wylęga się krótko – od 12 godzin do 4 dni.
Objawy szkarlatyny
Szkarlatyna ma nagły początek – pojawia się silny ból gardła i ból podczas połykania, ból głowy, czasem ból brzucha, nudności i wymioty (raczej u dzieci), a także gorączka (>38°C), zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. Gardło w płonicy jest żywoczerwone (szkarłatne, płonące). Na języku występuje biały nalot, który od brzegów ustępuje. Zwykle po 4–5 dniach język staje się czerwony, z dobrze widocznymi brodawkami (język malinowy), mogą być widoczne wybroczyny (czerwone plamy) na błonie śluzowej podniebienia. Towarzyszyć temu mogą tkliwe (bolesne przy dotyku), powiększone węzły chłonne szyjne przednie. Nie występuje kaszel ani katar.
Wysypka przy szkarlatynie
Zwykle w drugiej dobie choroby pojawia się wysypka. Wysypka jest drobnoplamista (jak po uderzeniu skóry drobną szczoteczką). Obejmuje twarz z wyjątkiem trójkąta pomiędzy fałdami nosowymi i brodą. Dobrze widoczna jest w okolicach pachowych, pachwinowych i na pośladkach. Skóra jest szorstka.
Ryc. Wysypka na przedramieniuWysypka ustępuje po kilku godzinach lub po kilku dniach w zależności od jej intensywności. Jeśli zmiany skórne są bardzo nasilone i zlewają się, skóra przypomina barwą gotowanego homara. Typowe dla płonicy jest pojawienie się drobnego złuszczania skóry. Po około 7 dniach łuszczy się skóra twarzy, po 2 tygodniach skóra tułowia, a po 3 tygodniach skóra dłoni i stóp. Łuszczenie się skóry może się utrzymywać przez kilka tygodni.
Jak rozpoznaje się szkarlatynę?
Wysypka towarzysząca szkarlatynie jest dość charakterystyczna, co ułatwia rozpoznanie. W celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się posiew wymazu z gardła i migdałków lub „szybki” test na obecność antygenu PBHA, który świadczy o zakażeniu paciorkowcami (podobnie jak przy anginie paciorkowcowej).
Leczenie szkarlatyny
Leczenie płonicy polega na podawaniu antybiotyku, leków obniżających gorączkę, odpowiednim nawodnieniu i stosowaniu preparatów do ssania o miejscowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (np. zawierające benzydaminę, lidokainę, salicylan choliny). Można je prowadzić w domu. Do szpitala kieruje się dzieci z cięższym przebiegiem choroby lub powikłaniami.
Jakie są powikłania szkarlatyny?
W przebiegu szkarlatyny mogą wystąpić powikłania podobne jak w anginie paciorkowcowej. Należą do nich:
- powikłania ropne (wczesne) – ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego (części czaszki w okolicy ucha), ropne zapalenie zatok przynosowych,
- późne powikłania immunologiczne (bardzo rzadko u dorosłych) – gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
- inne (bardzo rzadko) – zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Dlatego każdy dodatkowy objaw, nawrót gorączki, powiększenie węzłów chłonnych, osłabienie stanowią wskazanie do ponownej wizyty lekarskiej.
Czy na szkarlatynę choruje się tylko raz?
Na płonicę można zachorować trzy razy (są trzy typy toksyny bakteryjnej). Przechorowanie uodparnia na dany typ toksyny. Nie chorują niemowlęta.
Śmiertelność w nieleczonej płonicy wynosi 15–20%. W płonicy niepowikłanej rokowanie jest dobre.
Szkarlatyna – szczepienie
Nie ma szczepionki chroniącej przed zachorowaniem na szkarlatynę.
Jak chronić się przed zachorowaniem?
Jedynym sposobem zapobiegania jest unikanie kontaktu z osobami chorymi. Chorzy powinni być izolowani przez 24 godziny od rozpoczęcia leczenia właściwym antybiotykiem.
