×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Cytomegalia u dzieci

prof. dr hab. n. med. Bogumiła Milewska-Bobula,

Co to jest cytomegalia i jakie są jej przyczyny?

Zakażenie jest wywołane przez wirusa swoistego tylko dla człowieka, co oznacza, że zakazić się można tylko od człowieka przez kontakt z niemal wszystkimi płynami ustrojowymi, z którymi wirus jest wydalany przez długi czas po przebyciu zakażenia. Są to: ślina, mocz (wydalany najdłużej), wydzielina z kanału rodnego kobiety, nasienie męskie, kał, krew. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, przez kontakty seksualne, sporadycznie przez przeszczepienie zakażonego narządu.

Dziecko może się zakazić podczas porodu drogami naturalnymi i po urodzeniu przez kontakt z wirusem wydalanym przez matkę ze śliną, moczem oraz przez karmienie pokarmem naturalnym. Kobiety podczas ciąży mogą się zakazić także od swoich małych dzieci (1–3 lat), które uczęszczają do żłobków lub przedszkoli i tam zakażają się od swoich rówieśników.

Okres wylęgania zakażenia dla poszczególnych dróg przekazywania wirusa nie jest dokładnie znany, ale można przyjąć, że średnio wynosi 1 2 miesięcy. Zakażeniu ulegają osoby w różnym wieku; zakażenie nie wiąże się z sezonowością. Po zakażeniu u człowieka produkowane są swoiste przeciwciała różnych klas, które są możliwe do wykrycia w surowicy krwi. W większości przypadków zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) jest bezobjawowe. Cytomegalia (czyli choroba) rozpoznawana jest przeważnie u osób z upośledzeniem odporności, np. u osób zakażonych HIV lub u biorców przeszczepów. Inną grupą, w której wystąpią objawy w przebiegu zakażenia CMV są noworodki i niemowlęta zakażone wewnątrzmacicznie (cytomegalia wrodzona) wskutek przeniknięcia wirusa od matki do płodu drogą krwionośną przez łożysko.

Jak często występuje cytomegalia?

Zakażenie jest częste, ponieważ wirus występuje powszechnie w środowisku człowieka. Jest wiele źródeł i dróg szerzenia się cytomegalii. Częstość występowania zakażenia ocenia się na 40–80%, a nawet 100% wśród osób o niskim statusie socjoekonomicznym i przebywających w dużych skupiskach.

Aż 10–70% dzieci w wieku przedszkolnym przebywających w dużych grupach zakaża się wirusem od swoich rówieśników. Określa się, że średnio 1% dzieci (0,2 2,5%) jest zakażonych CMV w chwili narodzin.

Jak się objawia cytomegalia?

U większości zdrowych ludzi (w tym u dzieci) zakażenia nabyte wirusem cytomegalii przebiegają bez objawów klinicznych. Jeśli objawy się pojawią (u ok. 10% zakażonych), są podobne do występujących w zakażeniu grypowym: gorączka, gorsze samopoczucie, bóle głowy i bóle mięśniowe; rzadziej stwierdza się zapalenie gardła, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony, czyli objawy przypominające mononukleozę zakaźną. Do ustalenia rozpoznania konieczne jest wykonanie badań potwierdzających obecność swoistych przeciwciał (badanie najbardziej dostępne) i/lub wykrycie wirusa czy jego elementów. Wymienione wyżej objawy ustępują zwykle samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni, nie pozostawiając następstw. Jednak u noworodków i chorych z niedoborem odporności zakażenie cytomegalowirusem może być przyczyną ciężkiej choroby, a nawet zgonu.

Zakażenie wrodzone

Dochodzi do niego najczęściej, jeśli matka tuż przed zajściem w ciążę lub podczas ciąży ulegnie zakażeniu pierwotnemu (po raz pierwszy w życiu zetknie się z wirusem). Wirus przenika do płodu w około 40% przypadków. Jeśli jest to nawrotowe zakażenie ciężarnej, częstość zakażenia płodu jest znacznie mniejsza – około 1% przypadków, a jeśli się pojawiają objawy kliniczne, to są łagodniejsze. Im wcześniej w ciąży płód ulegnie zakażeniu, tym bardziej niekorzystne następstwa; częściej dochodzi do utraty płodu (poronienie, obumarcie wewnątrzmaciczne), a gdy ciąża jest utrzymana, dziecko może się urodzić z małą masą ciała oraz cechami klinicznymi przebytego wewnątrzmacicznie zakażenia w postaci małogłowia, niedosłuchu, wad rozwojowych narządu wzroku. Dzieje się tak, gdyż płód w początkach rozwoju nie jest jeszcze zdolny do wytwarzania przeciwciał odpornościowych i nie otrzymuje ich również od matki drogą przezłożyskową. W niektórych przypadkach zakażeń wewnątrzmacicznych dziecko rodzi się w stanie ciężkim, z objawami czynnego zakażenia przypominającymi sepsę bakteryjną (zakażenie w II trymestrze ciąży). W zakażeniu wrodzonym objawy kliniczne dotyczą głównie:

  • ośrodkowego układu nerwowego i narządów zmysłów: osłabione lub wzmożone napięcie mięśniowe, osłabiony odruch ssania, drgawki, małogłowie (częściej) lub wodogłowie, zwapnienia śródmózgowe, zapalenie siatkówki i naczyniówki oka, zaćma, oczopląs, niedosłuch
  • układu krwiotwórczego: wybroczyny, wysypki skórne, niedokrwistość, małopłytkowość, powiększenie śledziony
  • układu pokarmowego: żółtaczka, cholestaza, zapalenie wątroby i jej powiększenie, stan zapalny i owrzodzenia przewodu pokarmowego.

Noworodki z zakażeniem objawowym stanowią tylko 10–15% w całej grupie zakażonych w życiu płodowym, ale niestety aż 85–90% z nich zademonstruje odległe następstwa w postaci: upośledzenia umysłowego, padaczki oraz mózgowego porażenia dziecięcego, a także niedosłuchu i upośledzenia widzenia.

Najliczniejszą grupę (ok. 90%) stanowią dzieci zakażone w ostatnich tygodniach ciąży, które bezpośrednio po urodzeniu nie wykazują objawów klinicznych lub objawy są skąpe (np. przedłużająca się żółtaczka). Jakkolwiek rokowanie w tych przypadkach jest pomyślne, to jednak także u około 10–15% tych dzieci mogą w przyszłości pojawić się odległe następstwa przebytego zakażenia, najczęściej niedosłuch.

Zakażenie CMV u osób z upośledzoną odpornością

W tej grupie infekcja cytomegalowirusowa może być przyczyną ciężkiego przebiegu choroby i zgonów. Osoby o upośledzonej odporności (w tym dzieci) objęte są specjalistyczną opieką, co sprawia, że w ostatnich latach w sposób znaczący zmniejszyła się wśród nich zarówno liczba zachorowań na CMV, jak i zgonów z tej przyczyny.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

U większości zakażonych, u których system immunologiczny jest wydolny, w tym także u zakażonych ciężarnych, zakażenie pozostaje nierozpoznane, gdyż objawy w ogóle nie występują (w 90%), lub są podobne np. do zakażenia grypowego, w którym stosuje się jedynie leczenie objawowe, najczęściej obniżanie gorączki.

Noworodki i niemowlęta, które prezentują objawy wymienione powyżej, powinny być jak najwcześniej skierowane do ośrodków specjalistycznych dysponujących odpowiednią kadrą i zapleczem laboratoryjnym, w których możliwe będzie wykonanie badań potwierdzających lub wykluczających zakażenie cytomegalowirusowe oraz ewentualne zastosowanie leczenia. Podobnego postępowania wymagają osoby z upośledzeniem odporności.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Ponieważ objawy zakażenia zarówno nabytego, wrodzonego, jak i u osób o upośledzonej odporności są zróżnicowane a równocześnie podobne do występujących w innych chorobach w przypadku każdego pacjenta, u którego podejrzewa się zakażenie cytomegalowirusem, należy wykonać swoiste badania laboratoryjne identyfikujące to zakażenie. Powszechnie wykonuje się badania wykrywające swoiste przeciwciała różnych klas.

W przypadku noworodków, zwłaszcza przedwcześnie urodzonych (niedojrzałość immunologiczna w pierwszych miesiącach życia), oraz u osób z upośledzoną odpornością badanie wyłącznie swoistych przeciwciał może być niewystarczające do ustalenia rozpoznania. Konieczne jest zastosowanie metod badawczych wykrywających wirusa lub elementy jego budowy. Niezbędna w ustaleniu rozpoznania jest także ocena dziecka przez różnych specjalistów, jak: neurolog, okulista, audiolog i innych, w zależności od wskazań, oraz wykonanie badań uzupełniających, zwłaszcza oceniających czynność wątroby, nerek, szpiku kostnego, badań oceniających budowę i czynność ośrodkowego układu nerwowego: ultrasonografia (USG), tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badanie elektroencefalograficzne (EEG) i potencjałów wywołanych pnia mózgu.

Jakie są sposoby leczenia?

Najskuteczniejsze jest leczenie przeciwwirusowe prowadzące do zahamowania namnażania wirusa. Jednak ze względu na potencjalne ryzyko działań niepożądanych najczęściej stosowanego leku przeciwwirusowego oraz dożylną drogę podawania, w praktyce jego stosowanie jest ograniczone. Leczenie przeciwwirusowe zakażeń cytomegalowirusowych powinno być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach klinicznych.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Całkowite wyleczenie zakażenia CMV nie jest możliwe, gdyż wirus po ostrej fazie pozostaje w organizmie w fazie utajenia. W niesprzyjających okolicznościach (znaczące upośledzenie odporności) może dojść do uaktywnienia zakażenia.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia?

Możliwe jest złagodzenie niekorzystnych odległych następstw wrodzonej cytomegalii przez stosowanie wielospecjalistycznej rehabilitacji z udziałem: fizjoterapeuty, psychologa, logopedy, pedagoga i innych. Konieczne jest objęcie tych pacjentów długoletnim nadzorem lekarskim różnych specjalistów.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Trwają prace nad wytworzeniem szczepionki do powszechnego stosowania. Ze względu na ryzyko, jakie stanowi zakażenie wrodzone płodu, zwraca się uwagę na zmniejszenie częstości zakażenia wśród ciężarnych przez edukację zdrowotną kobiet w wieku rozrodczym oraz młodych dziewcząt dotyczącą potencjalnego ryzyka zakażenia cytomegalowirusem. Poniżej przedstawiamy zalecenia zapobiegawcze (cytuję za artykułem autorstwa S.P Adlera i B. Marshall), które ukazały się w 2007 r. w Pediatrics in Review, wskazujące na zachowania zmniejszające ryzyko zakażenia CMV u kobiet niemających odporności przeciwko cytomegalowirusowi.

Zalecenia

1. Należy pamiętać, że dzieci poniżej 3. roku życia pozostające pod opieką ciężarnej wydalają wirusa cytomegalii ze śliną i moczem.

2. Należy starannie myć ręce wodą i mydłem zwłaszcza po:

  • zmianie pieluszki i kontakcie z zabrudzoną bielizną dziecka
  • karmieniu lub kąpaniu dziecka
  • wycieraniu dziecku nosa lub cieknącej śliny
  • kontakcie z zabawkami dziecka, smoczkami lub szczoteczką do zębów

3. Nie należy:

  • używać tych samych kubków, talerzy, sztućców, szczoteczek do zębów
  • całować dziecka w usta lub ich okolice
  • używać tych samych ręczników i gąbek
  • spać z dzieckiem w jednym łóżku


10.11.2016
Zobacz także
  • Toksoplazmoza u dzieci
  • Różyczka
  • Higiena rąk
Wybrane treści dla Ciebie
  • Obrzęk naczynioruchowy u dziecka
  • Zakażenia grzybicze u dzieci
  • Moczenie u dzieci
  • Kamica pęcherzyka żółciowego u dzieci
  • Nadczynność tarczycy u dzieci
  • Cukrzyca u dzieci
  • Ból pleców u dziecka
  • Mózgowe porażenie dziecięce
  • Pokrzywka u dzieci
  • Choroba Kawasakiego u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta