Odra jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną, charakteryzującą się gruboplamistą wysypką, zapaleniem błon śluzowych dróg oddechowych i spojówek z towarzyszącą gorączką. Przechorowanie odry może skutkować ciężkimi powikłaniami, nawet po wielu latach. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania odrze jest szczepienie.
Odra – czym jest i jak się nią nie zakazić?
Odra jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną, charakteryzującą się gruboplamistą wysypką, zapaleniem błon śluzowych dróg oddechowych i spojówek z towarzyszącą gorączką.
Okres wylęgania, tj. do czasu pojawienia się objawów zwiastunowych, wynosi średnio 10 (8–12) dni, a okres do czasu pojawienia się wysypki – średnio 14 (7–18) dni. Ryzyko zachorowania po kontakcie u osoby podatnej na zakażenie jest bardzo duże. Chory zakaża inne osoby od momentu wystąpienia objawów zwiastunowych do 3–4 dni po wystąpieniu wysypki. Wirus pozostaje zakaźny w powietrzu lub na skażonych powierzchniach do 2 godzin.
Ryc. Plamki Koplika (fot. Public Health Image Library)Objawy odry
Przebieg kliniczny odry dzieli się na okres nieżytowy, wysypkowy i zdrowienia. Okres nieżytowy trwa 3–4 dni i obejmuje: wysoką gorączkę, kaszel suchy, męczący, zapalenie gardła, katar, zapalenie spojówek ze światłowstrętem.
Po 3–4 dniach okresu nieżytowego pojawiają się na błonie śluzowej policzków białe plamki otoczone czerwoną obwódką (plamki Koplika – ryc.). Plamki znikają po wystąpieniu wysypki.
Odra – wysypka
Okres wysypkowy zaczyna się ok. 14. dnia po zakażeniu, po okresie nieżytowym. Towarzyszy mu wysoka gorączka. Plamki i grudki o barwie od ciemnoczerwonej do fioletowej i średnicy 0,1–1 cm, pojawiają się przez 2–4 dni; często w pierwszej kolejności na głowie (na czole, poniżej linii włosów, za uszami; wysypka nie obejmuje skóry owłosionej). Następnie stopniowo obejmuje tułów i kończyny. Ma tendencję do zlewania się. W okresie zdrowienia gorączka obniża się, wysypka brunatnieje i ustępuje w takiej kolejności, w jakiej wystąpiła. Przebarwienia po wysypce i delikatne złuszczanie naskórka utrzymują się ok. 2 tygodni.
Inne objawy występują rzadziej i należą do nich: jadłowstręt, biegunka, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych.
Jak rozpoznaje się odrę?
Lekarz może podejrzewać odrę na postawie wywiadu i badania przedmiotowego. Rozpoznanie wymaga potwierdzenia badaniami laboratoryjnymi. Jeśli zachodzi podejrzenie odry, lekarz ma obowiązek zgłoszenia zachorowania do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (PSSE) tzw. SANEPID oraz wykonania badań z krwi w kierunku odry i zamrożenia próbek moczu na badania wirusologiczne.
U osoby, która miała kontakt z chorym na odrę potwierdzoną laboratoryjnie, lekarz może ustalić rozpoznanie na podstawie charakterystycznych objawów.
Odra – leczenie
Leczenie jest wyłącznie objawowe i obejmuje stosowanie leków przeciwgorączkowych, odpoczynek, zaciemnienie pokoju (z powodu światłowstrętu) oraz prawidłowe nawodnienie i odżywianie chorego. U dzieci niedożywionych lekarz może zalecić suplementację witaminy A.
W powikłaniach bakteryjnych stosuje się antybiotykoterapię.
Przebycie odry pozostawia trwałą odporność.
Odra - powikłania
Powikłania po przebyciu odry występują nawet u 30% chorych. Ryzyko wystąpienia powikłań jest większe u:
- niemowląt,
- osób z niedoborami odporności – np. z AIDS, nowotworami układu chłonnego, po przeszczepieniach narządów,
- kobiet ciężarnych – zwiększone ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się dziecka,
- osób niedożywionych.
Powikłania obejmują: zapalenie ucha środkowego, płuc, mózgu i mięśnia sercowego, drgawki, ślepotę (pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego), a także wtórne zakażenia bakteryjne i nasilenie objawów utajonej gruźlicy (odra powoduje znaczne przemijające upośledzenie czynności układu odpornościowego). Bardzo rzadko odra może okazać się śmiertelna.
Szczególnie niebezpieczne są powikłania neurologiczne, czyli:
- ostre zapalenie mózgu, które występuje z częstością 1/1000 zachorowań. Zwykle pojawia się w ciągu kilku dni od wystąpienia wysypki, u około 25% chorych pozostawia trwałe następstwa neurorozwojowe. Może skończyć się zgonem.
- podostre stwardniające zapalenie mózgu, które występuje z częstością – 1–4/100 000 zachorowań, ale jest częstsze, gdy do zachorowania na odrę dojdzie <2. rż. (wówczas 1/8000). Rozwija się na ogół kilka lub kilkanaście lat (średnio 7–10 lat) po zachorowaniu na odrę i powoduje postępujące zaburzenie neurologiczne (neurozwyrodnieniowe), prowadzące do zgonu.
U osób z obniżoną odpornością (np. z nowotworami układu chłonnego, zakażonych HIV, po przeszczepieniu narządu) może wystąpić odrowe wtrętowe zapalenie mózgu o przewlekłym przebiegu i niekorzystnym rokowaniu.
Szczepionka przeciwko odrze
W zapobieganiu odrze najważniejsze są szczepienia ochronne. Obecnie w Polsce dostępna jest tylko szczepionka złożona przeciwko odrze, śwince i różyczce. Zgodnie z obowiązującym w Polsce Programem Szczepień Ochronnych podstawowe szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce podaje się w 13.–15. miesiącu życia. Dawkę przypominającą podaje się w 6. albo 10. roku życia. Zaleca się ponadto szczepienie osób dorosłych, które nie przechorowały odry ani nie były szczepione. Więcej informacji: Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
Odra – zapobieganie
Podstawową metodą profilaktyki jest szczepienie.
W przypadku zachorowania należy izolować chorych przez 4 dni od wystąpienia wysypki (w przypadku pacjentów z niedoborem odporności przez cały czas trwania choroby), a osoby podatne na zakażenie (nieszczepione), które miały kontakt z chorym – przez cały okres wylęgania. W przypadku wystąpienia powikłań odry chory nie zakaża kontaktujących się z nim osób i nie wymaga izolacji.
