Laktoza – co to jest i jakie są objawy nietolerancji laktozy

Laktoza to dwucukier powszechnie występujący w produktach mlecznych. Z kolei nietolerancja laktozy to dość częsta choroba, ponieważ wraz z wiekem dochodzi do zmniejszenia się wytwarzania laktazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy. W zależności od stopnia niedoboru tego enzymu, objawy nietolerancji mogą mieć różne nasilenie.

Fot. Marta Dzedyshko/ pexels.com

Co to jest laktoza i jakie są jej źródła?

Laktoza, zwana inaczej cukrem mlecznym, zaliczana jest do dwucukrów, który składa się z cząsteczki galaktozy i glukozy. Cukry te połączone są ze sobą wiązaniem β-1, 4-glikozydowym.

Dwucukier ten charakteryzuje się mniejszą słodyczą niż sacharoza czy glukoza, ma ona także niski indeks glikemiczny. Ponadto laktoza wpływa korzystnie na motorykę jelit oraz wykazuje właściwości regenerujące nabłonek jelitowy.

Źródłem laktozy w diecie jest mleko i produkty mleczne. Jej zawartość w produktach żywnościowych jest zróżnicowana.

Przyczyny nietolerancji laktozy

Do przyczyn nietolerancji laktozy zalicza się:

• niedobór laktazy, czyli całkowity brak w błonie śluzowej jelita cienkiego aktywności enzymu laktazy; zaburzenie to jest uwarunkowane genetycznie
• hipolaktazję, która wynika ze zmniejszonej aktywności laktazy, może być albo uwarunkowana genetycznie albo jej przyczynę może stanowić uszkodzenie powierzchni błony śluzowej jelita (przyczyna wtórna); hipolaktazja występuje zarówno u dzieci oraz młodzieży, jak i u osób dorosłych.

U części osób wraz z wiekiem zmniejsza się wytwarzanie laktazy i rozwija się hipolaktazja, tak więc cierpi na nią wiele osób w podeszłym wieku.

Nietolerancja laktozy – objawy

Wśród objawów nietolerancji laktozy wymienia się:

• wzdęcia
• bóle brzucha
• słyszalne ruchy perystaltyczne jelit
• uczucie napięcia i pełności
• wiatry
• biegunki

W zależności od stopnia niedoboru laktazy, objawy mogą mieć różne nasilenie.

Jak często występuje nietolerancja laktozy?

Całkowity brak aktywności laktazy uwarunkowany genetycznie występuje bardzo rzadko, hipolaktazja jest natomiast zaburzeniem występującym dosyć często. Częstość jej występowania różni się w zależności od populacji.

W Polsce hipolaktazja występuje u 20–37% osób dorosłych. Szostak-Węgierek i wsp. stwierdzili hipolaktazję u 19,4% badanych dzieci w wieku 7–15 lat z terenu Warszawy. Ocenia się, że w Polsce w stosunku do innych krajów częstość występowania hipolaktazji utrzymuje się na średnim poziomie. Wśród krajów europejskich największy odsetek (70–80%) osób z hipolaktazją odnotowano w południowych Włoszech. Z mniejszą częstością hipolaktazja występuje u mieszkańców krajów północnej Europy.

W Grecji hipolaktazja występuje u 45% osób dorosłych, na Węgrzech u 37%, w Finlandii u 17%, natomiast w Anglii u 5%. Są też populacje, w których hipolaktazja występuje u znacznej większości osób, np. u 80–100% Indian i Wietnamczyków oraz u 60–70% mieszkańców Indii.

Zawartość laktozy w mleku i wybranych produktach mlecznych

Największą zawartością laktozy charakteryzuje się mleko w proszku oraz mleko zagęszczane. Śladowe ilości laktozy charakteryzują sery żółte i pleśniowe. Z kolei mleko krowie ma taką samą zawartość laktozy jak jogurt naturalny. Podkreśla się jednak lepszą tolerancję fermentowanych produktów mlecznych niż mleka krowiego u osób z nietolerancją laktozy. Wynika to z faktu, że bakterie fermentacji mlekowej obecne w fermentowanych produktach mlecznych rozkładają laktozę (m.in. do cukrów prostych i kwasu mlekowego), dzięki czemu nie powodują one dolegliwości.

Poniżej przedstawiono zawartość laktozy w mleku i wybranych produktach mlecznych.

Nietolerancja laktozy - leczenie farmakologiczne

Nie istnieją leki na nietolerancję laktozy.

Podstawą leczenia jest zmniejszenie zawartości laktozy w diecie do ilości, która nie powoduje objawów nietolerancji. Podkreśla się także, że poza sytuacją wrodzonego niedoboru laktazy, całkowite wykluczenie laktozy z diety nie jest konieczne, a nawet jest niezalecane. Laktoza wykazuje działanie prebiotyczne na bakterie fermentacji mlekowej oraz zwiększa adaptację mikrobioty jelitowej do jej metabolizowania. Wpływa to pośrednio na mechanizm jej tolerancji.

Nietolerancja laktozy u niemowląt

Uważa się, że w pierwszych miesiącach życia dziecka objawy nietolerancji laktozy mają zazwyczaj charakter przejściowy i wynikają z niedostosowania aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy) do ilości laktozy obecnej w pokarmie spożywanym przez dziecko (zazwyczaj mleko matki lub preparaty mleka modyfikowanego). Najczęściej nie wymaga to podjęcia żadnych działań, nie jest też konieczna zmiana sposobu żywienia niemowlęcia.

U niemowląt może dojść także do wtórnej nietolerancji laktozy, w przebiegu ciężkiej infekcji przewodu pokarmowego (wirusowej, bakteryjnej, pasożytniczej). W takiej sytuacji może być konieczne zastosowanie diety bezlaktozowej na okres 4–6 tygodni. Czas ten pozwoli na regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych. Wykluczenie laktozy z diety wymaga jednak wcześniejszej konsultacji z pediatrą.

Odżywianie osób z nietolerancją laktozy

Postępowanie dietetyczne w nietolerancji laktozy polega na początkowej eliminacji z diety mleka i produktów mlecznych, na krótki czas, do momentu ustąpienia objawów nietolerancji. Następnie zaleca się jej stopniowe wprowadzanie do diety aż do wystąpienia objawów nietolerancji. Pozwala to na ustalenie ilości laktozy tolerowanej przez chorego.

Podkreśla się także, aby nie bazować wyłącznie na mlecznych produktach bezlaktozowych oraz nie wykluczać całkowicie laktozy z diety.