Nietolerancja laktozy w celiakii

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Zaliczana do dwucukrów laktoza naturalnie występuje wyłącznie w mleku i produktach mlecznych. Do strawienia laktozy niezbędny jest enzym – laktaza – która rozkłada laktozę do dwóch cukrów prostych: glukozy i galaktozy.


Fot. pixabay.com

Największą aktywność laktazy obserwuje się we wczesnym okresie niemowlęcym. Z wiekiem jej aktywność spada, nadal jednak w większości przypadków jest wystarczająca, aby rozłożyć laktozę, która następnie może być wchłonięta i wykorzystana przez organizm. U niektórych osób aktywność laktazy jest jednak tak mała, że laktoza nie jest w pełni trawiona i obserwuje się objawy jej nietolerancji. Według badań szacuje się, że u 1/3 polskiej populacji występuje uwarunkowana genetycznie hipolaktazja, ale tylko u 10% stwierdza się jej objawy kliniczne.

Skąd bierze się nietolerancja laktozy w celiakii?

Toksycznie działający gluten powoduje niszczenie kosmków jelitowych, w wyniku czego dochodzi do ich zaniku. Prowadzi to do niedoboru enzymów trawiennych, w tym laktazy. To zjawisko – tzw. wtórnej nietolerancji laktozy – stosunkowo często występuje u osób z nowo rozpoznaną celiakią.

Pocieszający jest fakt, że przy ścisłym przestrzeganiu diety bezglutenowej w celiakii dochodzi do regeneracji kosmków jelitowych, co wpływa na przywrócenie właściwego wytwarzania laktazy.

Szkodliwe działanie glutenu może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej jelita, wskutek czego zwiększa się przepuszczalność alergenów żywnościowych i może nastąpić wtórna alergizacja. Jest to stan przejściowy, który mija wraz z przywracaniem właściwej struktury kosmków jelitowych w trakcie realizacji diety bezglutenowej.

W momencie rozpoznania celiakii istotne znaczenie ma przestrzeganie diety bezglutenowej i bezlaktozowej. W miarę przywracania właściwego funkcjonowania kosmków jelitowych produkty mleczne można ponownie wprowadzać, ale pacjent pozostaje na diecie bezglutenowej. Najlepszy czas na ponowne włączenie produktów mlecznych do jadłospisu to okres 2–3 miesięcy po wprowadzeniu diety bezglutenowej. Należy zacząć od produktów, które zawierają najmniej laktozy, czyli serów i fermentowanych produktów mlecznych.

Objawy nietolerancji laktozy

Zwykle objawy nietolerancji laktozy obserwuje się około pół godziny po spożyciu produktów obfitujących w laktozę. Nasilenie objawów zależy od dawki laktozy dostarczonej z pożywieniem oraz od jej indywidualnej tolerancji. Najczęściej występujące objawy nietolerancji laktozy:

Zalecenia żywieniowe przy nietolerancji laktozy w celiakii

Nietolerancja laktozy nie zawsze wymaga całkowitego wyeliminowania mleka i przetworów mlecznych. Czasami wystarczy wyeliminować z diety mleko, w którym zawartość laktozy jest największa.

Produkty mleczne, takie jak, jogurt, kefir, maślanka zazwyczaj są dobrze tolerowane, gdyż zawartość laktozy ulega zmniejszeniu w wyniku poddania ich częściowej fermentacji. Do zmniejszenia stężenia laktozy przyczynia się także obecność laktazy z komórek bakterii fermentacji mlekowej.

Polecamy: Nietolerancja laktozy - dieta, zawartość laktozy w produktach mlecznych

Jeżeli nietolerancja laktozy jest bardzo nasilona, mleko i produkty mleczne należy wyeliminować na okres kilku tygodni. W niektórych sklepach spożywczych dostępne są mleka o obniżonej zawartości laktozy, które można włączyć do diety. Ewentualnie dodatkowo po spożyciu produktów mlecznych można stosować enzym laktazę w tabletkach. Dobrym źródłem wapnia w diecie (a zarazem produktami niedostarczającymi laktozy) są dwa produkty kojarzone głównie z dietą wegetariańską. Pierwszym z nich jest mleko sojowe wzbogacone o ten pierwiastek. Badania wskazują, że przyswajalność wapnia z takiego mleka jest zbliżona do przyswajalności z mleka krowiego. Istotne jest, aby pamiętać o wstrząśnięciu takiego mleka przed spożyciem. W przeciwnym razie cały wapń pozostanie na dnie kartonu. Drugim produktem jest tofu, natomiast w tym przypadku istotne jest, aby był on wyprodukowany z użyciem soli wapniowych.

Wprowadzenie innych produktów stanowiących źródło wapnia

Według polskich norm żywienia osoba dorosła powinna spożywać 1000 mg wapnia dziennie. Większe zapotrzebowanie występuje u mężczyzn >65. roku życia i kobiet >50. roku życia (1200 mg dziennie) oraz nastolatków – (1300 mg dziennie).

W przypadku stosowania diety bezlaktozowej konieczne jest wprowadzenie innych produktów stanowiących źródło wapnia. Są to między innymi:

  • orzechy, pestki i nasiona: przede wszystkim sezam, mak, pistacje, migdały, pestki słonecznika
  • warzywa ciemnozielone: szpinak, brokuły, rzeżucha, jarmuż, fenkuły, boćwina
  • owoce suszone: przede wszystkim figi
  • zioła, takie jak: natka pietruszki, szczypiorek, bazylia, cząber
  • nasiona roślin strączkowych: soja, cieciorka, soczewica, fasola
  • kasze: w przypadku celiakii należy uwzględnić kaszę jaglaną, kaszę kukurydzianą oraz produkty z pseudozbóż, czyli kaszę gryczaną, amarantus, i komosę ryżową.

Przykładowe roślinne produkty żywnościowe dostarczające około 100-150 mg wapnia:

  • 1/2 szklanki mleka roślinnego wzbogacanego o wapń
  • 2/3 szklanki ugotowanej białej fasoli,
  • 2/3 szklanki ugotowanej soi
  • 1/3 ok. 200-gramowej kostki tofu z dodatkiem soli wapnia (sprawdź skład na opakowaniu)
  • szklanka ugotowanego brokułu
  • 2 szklanki ugotowanej brukselki
  • 1 szklanki migdałów
  • 2 łyżki tahini lub masła migdałowego
  • 10 suszonych fig.

W uzasadnionych przypadkach i po wcześniejszej konsultacji z lekarzem można wprowadzić suplementację wapniem.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.
15.11.2023
Wybrane treści dla Ciebie
  • Alergia pokarmowa
  • Dieta bezglutenowa
  • Choroby towarzyszące cukrzycy typu 1
  • Zapalenie opryszczkowate skóry
  • Celiakia u dzieci
  • Biegunka
  • Kontrowersje wokół spożycia mleka krowiego i jego przetworów
  • Czy picie mleka wpływa na laktację?
  • Laktoza – co to jest i jakie są objawy nietolerancji laktozy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta