×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Mleko kobiece – gdzie i jak powstaje, jakie hormony są odpowiedzialne za powstawanie mleka matki

, CDL
dr n. med. Monika Żukowska-Rubik, CDL, IBCLC

Zastanawiasz się pewnie, jak to się dzieje, że organizm kobiety wytwarza mleko – substancję idealnie stworzoną do żywienia ludzkiego dziecka. To żadna tajemnica! Spójrz na inne ssaki. U wszystkich ten fenomenalny proces przebiega podobnie.

Gdzie powstaje mleko kobiece?

Mleko powstaje w gruczołach piersiowych kobiety, a dokładnie w pęcherzykach mlecznych. Pęcherzyki zbudowane są z komórek zwanych laktocytami, które są zdolne do pobierania składników wprost z krwi matki, syntezowania i wydzielania biologicznej substancji o dużych walorach odżywczych, pobudzających rozwój oraz immunologicznych. Każdy pęcherzyk zakończony jest przewodem mlecznym, przewody łączą się ze sobą w coraz szersze drogi transportowe, aż do najszerszych, wyprowadzających mleko na szczyt brodawki piersiowej. Gdy przyjrzymy się budowie piersi (ryc. 1.), zobaczymy, że przypomina ona kiście winogron zebrane na coraz grubszych łodyżkach. Na brodawce uchodzi około 8–10 przewodów wyprowadzających – ich ujścia widać podczas próby ręcznego odciągania mleka.

Pęcherzyk mleczny
Ryc. 1. Pęcherzyk mleczny. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012 (rys. Maciej Sarna)

Hormony biorące udział w mechanizmie produkcji mleka matki

Zdolność organizmu kobiety do wytwarzania pokarmu jest w dużej mierze regulowana hormonalnie. W tym procesie bierze udział wiele hormonów, nazywanych wspólnie kompleksem laktogennym, w którego skład wchodzą: progesteron, insulina oraz IGF-I, glikokortykosteroidy (kortyzol), prolaktyna, estrogeny, hormon wzrostuoksytocyna.

Najważniejsze z nich to:

  • prolaktyna, wydzielana z przedniego płata przysadki mózgowej pod wpływem ssania piersi, pobudza pęcherzyki mleczne do syntezy składników pokarmu (ryc. 2.),
    Odruch prolaktynowy
    Ryc. 2. Odruch prolaktynowy. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012: 65 (rys. K. Flasińska-Rubik).

  • oksytocyna, wydzielana z tylnego płata przysadki mózgowej na skutek ssania piersi, ale też pod wpływem dotyku, płaczu, myśli o dziecku (ryc. 3.), pobudza do skurczu sieć drobnych komórek mięśniówki gładkiej oplatających pęcherzyki i przewody mleczne, dzięki czemu mleko zaczyna wypływać z piersi i staje się łatwo osiągalne dla ssącego pierś malucha; matki często odczuwają w tym czasie napięcie czy mrowienie w piersiach, a dziecko zaczyna ssać głęboko, miarowo połykając pokarm; ten proces neurohormonalny nazywamy odruchem wypływu; odruch umożliwia opróżnianie piersi; może go zahamować stres, ból i inne negatywne emocje.
    Infografika: Odruch oksytocynowy
    Ryc. 3. Odruch oksytocynowy. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012: 66 (rys. K. Flasińska-Rubik).


Oksytocyna pełni wiele funkcji, między innymi w czasie porodu i połogu wywołuje skurcze macicy.

Mechanizm powstawania mleka w okresie laktacji ustabilizowanej

Po kilku tygodniach, gdy laktacja jest już ustabilizowana na poziomie potrzeb konkretnego dziecka, udział hormonów w regulacji wytwarzania mleka się zmniejsza. Nadal działają odruchy prolaktynowy i oksytocynowy, ale wytwarzanie mleka z karmienia na karmienie zależy głównie od mechanizmu autokrynnego. Mechanizm ten można wytłumaczyć na zasadzie znanego z handlu prawa równowagi popytu i podaży. Zdrowe, prawidłowo i aktywnie ssące, często karmione dziecko opróżnia pierś, tak by zaspokoić głód, pobudza tym samym pierś do wytworzenia kolejnej porcji mleka. Jeśli pierś nie zostanie opróżniona, mleko zalega w piersi, wydziela się czynnik hamujący laktację (FIL) i pod jego wpływem zmniejsza się ilość mleka (ryc. 4.). Chroni to matkę przed przepełnieniem piersi, ale może również wpłynąć na osłabienie laktacji, jeśli dziecko ssie nieprawidłowo.

Pokarm przepełnia gruczoł, wyzwolenie FIL
Ryc. 4. Pokarm przepełnia gruczoł, wyzwolenie FIL. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012 (ryc. Maciej Sarna).

Mechanizm zmniejszania się ilości mleka matki w okresie odstawiania dziecka od piersi

Gdy dziecko coraz rzadziej ssie pierś, pod wpływem mechanizmu autokrynnego ilość mleka staje coraz mniejsza. Dodatkowo w wyniku zmniejszenia stężenia prolaktyny laktocyty (komórki wydzielnicze pęcherzyków mlecznych) powoli giną. Gruczoł zmniejsza się i wraca do rozmiaru sprzed ciąży (tzw. inwolucja).

Pamiętaj!

Skuteczne ssanie jest najsilniejszym bodźcem regulującym czynność gruczołów piersiowych:

  • zapewnia zwiększoną sekrecję prolaktyny,
  • uwalnia oksytocynę i w ten sposób doprowadza do wypływu mleka,
  • powoduje opróżnienie piersi, które jest silnym bodźcem stymulującym wytwarzanie pokarmu.

12.09.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta