W 2022 r. odnotowano 2031 prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży, z czego 150 zakończyło się zgonem. To wzrost o prawie 150% w stosunku do 2020 roku.
Fot. Adobe Stock
- Nawet do 70% młodych pacjentów, którzy trafiają do psychiatry, nie potrzebuje interwencji tego specjalisty
- Brakuje 2,3 tys. psychologów szkolnych. Na jeden etat psychologa szkolnego przypada 785 uczniów
- W 2022 r. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę odebrała 53 000 telefonów i podjęła 885 interwencji ratujących życie. To najwięcej od 1991 r.
- Obecnie działa 420 Ośrodków Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży
Są takie miejsca w Polsce, gdzie dzieci i młodzież na wizytę u psychiatry muszą czekać nawet kilka lat; rekord to 2441 dni, czyli blisko 7 lat – wynika z danych NFZ, które przeanalizowała Fundacja GrowSPACE. W pięciu placówkach na wizytę u psychiatry dziecięcego czeka się ponad 1000 dni. Są to przychodnie i gabinety w woj. pomorskim (1), śląskim (1) i mazowieckim (3). Ale czy wszystkie dzieci w kolejce faktycznie powinny do psychiatry trafić? Eksperci podkreślają, że nawet do 70 proc. młodych pacjentów, którzy trafiają do psychiatry, nie potrzebuje interwencji tego specjalisty. Rozwiązaniem miała być reforma psychiatrii dziecięcej.
Wdrażany obecnie zreformowany system opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży opiera się na placówkach podzielonych na trzy poziomy referencyjne. I poziom to ośrodki i zespoły opieki środowiskowej, których jest najwięcej, mają być bowiem najbliżej pacjenta. Pracują tam psycholodzy i terapeuci, nie ma lekarza. Lekarze są dopiero na II poziomie referencyjnym, w centrum zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. Przy części z nich funkcjonują oddziały dzienne. III poziom referencyjny jest najbardziej wyspecjalizowany – w tych ośrodkach znajdują się oddziały całodobowe.
W 2021 r. przy walnym wsparciu z Europejskiego Funduszu Społecznego – Programu Wiedza Edukacja Rozwój (PWER) uruchomiono pierwsze Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego (ŚCZP) dla dzieci i młodzieży. Wnioskujący otrzymali po 13–14 mln zł – łącznie z PWER wyasygnowano około 170 mln zł.
Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że do końca 2022 roku z takiej formy wsparcia psychologicznego skorzystało już 200 tys. dzieci. Jednak nadal wielu uczniów pozostawionych jest samych sobie, bo nie ma wystarczającej liczby psychologów szkolnych, a dzieci uginają się pod ciężarem obowiązków szkolnych. Ich zdrowie psychiczne schodzi na drugi plan.
Wśród polskich dzieci odnotowuje się jeden z najniższych wskaźników dobrostanu psychicznego, a jednocześnie jeden z najwyższych wskaźników prób samobójczych w Europie. W 2022 r. policja prowadziła dochodzenia w sprawach 2031 prób samobójczych, co oznacza wzrost o 148% w stosunku do 2020 r.
Obecnie w Polsce działa 420 Ośrodków Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży. Młodzi pacjenci mogą skorzystać z pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej oraz terapii środowiskowej, bezpłatnie i bez skierowania. Powstało też 144 Centrów Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży (II poziom opieki). Dzieci i młodzież mogą tam skorzystać z wizyty u lekarza psychiatry, a pacjenci wymagający intensywniejszych oddziaływań – z wielu świadczeń udzielanych w trybie oddziału dziennego (w 60 z nich). Świadczenia stacjonarne, całodobowe realizowane są w 37 Ośrodkach Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej (III poziom).
Bezpłatna pomoc w kryzysie psychicznym jest realizowana w dziewięciu placówkach w Polsce w ramach funduszy unijnych, m.in. w Krakowie. Oprócz lidera, Szpitala Klinicznego im. dr. Józefa Babińskiego SPZOZ, partnerami w projekcie są Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Wydział Edukacji UM Krakowa. Środowiskowe Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży oferuje kompleksowe wsparcie, zarówno medyczne, jak i społeczne. Pomoc w nim uzyskuje nie tylko dziecko, ale także jego rodzina oraz grupa rówieśnicza. Centrum nie działa wyłącznie stacjonarnie, w razie potrzeby angażowane są tak zwane zespoły mobilne, które zapewniają pomoc w miejscu zamieszkania.
Istotną rolą Centrum jest również koordynacja usług na rzecz młodych pacjentów i ich rodzin przez wszystkie służby publiczne – ośrodki pomocy społecznej, poradnie pedagogiczno-psychologiczne, lekarzy pierwszego kontaktu czy szkołę. Szybka diagnoza i natychmiastowe rozpoczęcie procesu zdrowienia ogranicza liczbę hospitalizacji, a także zapewnia pacjentowi wyższy komfort przez oferowanie w jednym miejscu odpowiedniej dla niego terapii. Ważną częścią działalności centrów jest profilaktyka zdrowia psychicznego. W jej ramach prowadzone są warsztaty i szkolenia z zakresu zdrowia psychicznego dla uczniów i ich rodziców, nauczycieli i specjalistów szkolnych, a także np. dla lekarzy rodzinnych, strażników miejskich czy policjantów.
– Po dwóch latach funkcjonowania mogę zdecydowanie powiedzieć, że taka forma terapii bardzo się sprawdziła. W tym czasie nasze Centrum udzieliło pomocy ponad 1000 rodzinom. Nie wiemy jednak, jak długo będzie mogło to robić – unijne środki kończą się w grudniu 2023 roku – mówi dr Dorota Wilanowska-Parda, kierowniczka Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Kraków Południe.
W podobnej sytuacji znajdują się inne środowiskowe centra w Polsce. Szansą na ich przetrwanie jest realizowany rządowy pilotaż.
Zdaniem dr Anny Depukat, kierownika biura ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, do końca 2027 roku programem pilotażowym powinna być objęta cała Polska.
Na razie obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 września 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego w centrach zdrowia psychicznego, zgodnie z którym program pilotażowy będzie trwał do 31 grudnia 2024 r.
