Pytanie nadesłane do redakcji
Witam, czy może Pan/i wytłumaczyć dlaczego ludzie uzależniają się od papierosów, narkotyków czy alkoholu? Chodzi mi bardziej o czynniki jakie wytwarza mózg, że potrzebuje tych substancji? Wiem jedynie, że do mózgu przesyłane są impulsy o potrzebie adrenaliny, a alkohol czy inne używki mają jakąś substancję, która jest do adrenaliny podobna? Czy można wytłumaczyć to bardziej szczegółowo? Pozdrawiam
Odpowiedziała
dr n. hum. Marta I. Porębiak
Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
Pytanie dotyczy neurobiologicznych podstaw uzależnień, czyli mechanizmu działania substancji uzależniającej na układ nerwowy. Uzależniające są te substancje, które są psychoaktywne - czyli mają zdolność wywierania określonego działania na mózg. Rodzimy się z taką budową układu nerwowego, która sprawia, że od urodzenia mamy biologiczną możliwość uzależnienia się od substancji psychoaktywnych.
Po spożyciu alkoholu, wypaleniu papierosa lub zażyciu narkotyku, substancje psychoaktywne (alkohol, nikotyna, opioidy, THC itp.) przedostają się do mózgu, gdzie znajdują się odpowiednie receptory pobudzane przez daną substancję. Każda substancja uzależniająca oddziałuje w mózgu na inny receptor. O tym, czy receptor zostanie pobudzony przez daną substancję decyduje ich struktura i wzajemne dopasowanie. Działa to trochę na zasadzie klucza pasującego do konkretnego zamka - substancje uzależniające łączą się z konkretnymi receptorami i powodują ich pobudzenie. I tak mamy w mózgu na przykład receptory nikotynowe, opioidowe, kanabinoidowe itp. Ostatecznie poprzez pobudzenie określonych grup receptorów, dochodzi do aktywizacji w mózgu tzw. układu nagrody/przyjemności, który odpowiada za wyrzut dopaminy, co odpowiada za pozytywne doznania po zażyciu substancji uzależniających.
U osoby uzależnionej wytwarza się oczekiwanie powtarzalności pobudzenia w układzie nagrody, co sprawia, że z czasem rośnie zapotrzebowanie na substancję uzależniającą. W dodatku pojawia się coraz więcej receptorów, które mogą być przez nią pobudzane. Zwiększenie liczby receptorów oraz wzrost zapotrzebowania na ich pobudzenie prowadzi w uzależnieniu do mechanizmu błędnego koła, którego przejawem są objawy odstawienne po zaprzestaniu podawania substancji uzależniającej.
Nieco inaczej jest z alkoholem, gdyż w mózgu nie występują receptory swoiste dla tej substancji. Jej wpływ na mózg jest wielokierunkowy - alkohol oddziałuje z kilkoma typami receptorów (m.in. GABA, serotoniny, acetylocholiny). Ale podobnie jak w przypadku innych substancji, ostatecznie dochodzi do pobudzenia układu nagrody i wyrzutu dopaminy.
Dopamina jest neuroprzekaźnikiem o bardzo szerokim działaniu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Jej wpływ jest podobny do wspomnianej w pytaniu adrenaliny. Obie substancje należą do katecholamin, neuroprzekaźników odpowiedzialnych m.in. za przyspieszenie rytmu serca i podwyższenie ciśnienia tętniczego w sytuacji stresowej.
