Co to jest polineuropatia i jakie są jej przyczyny?
Mianem polineuropatii określa się zespół objawów wynikających z uszkodzenia wielu nerwów obwodowych. Może mieć bardzo różne przyczyny. Do najczęstszych przyczyn polineuropatii należą: cukrzyca, nadużywanie alkoholu, choroby genetyczne, procesy autoimmunologiczne i zapalne, niedożywienie, leki, choroby endokrynologiczne, toksyny, choroby nowotworowe.
Jak często występuje polineuropatia?
Polineuropatia jest częstym zespołem i występuje u ok. 2,4-8% populacji.
Jak się objawia polineuropatia?
Nerw obwodowy składa się z różnych rodzajów włókien, które są odpowiedzialne m.in za przewodzenie bodźców czuciowych (włókna czuciowe) lub ruchowych (włókna ruchowe). W większości polineuropatii zajęte są zarówno włókna ruchowe, jak i czuciowe, ale w różnej proporcji - tzn. w niektórych polineuropatiach dominuje uszkodzenie włókien czuciowych, a w innych ruchowych. Gdy uszkodzone są włókna czuciowe, występują takie objawy, jak: upośledzenie czucia, drętwienie, mrowienie, cierpnięcie kończyn (tzw. parestezje), ból, nadwrażliwość na dotyk, nadwrażliwość na ból, odczuwanie bodźców dotykowych jako bolesnych. Zaburzenia czucia w większości polineuropatii dotyczą przede wszystkim stóp i dłoni, taki rozkład zaburzeń czucia określa się mianem „skarpetek i rękawiczek”. W przypadku uszkodzenia włókien ruchowych pojawiają się: osłabienie siły mięśniowej kończyn (niedowład zwykle dotyczy przede wszystkim stóp i podudzi - np. może wystąpić opadanie lub podwijanie się stóp przy chodzeniu, w dalszej kolejności osłabienie rąk), niezgrabność ruchowa, zaburzenia chodu, skurcze mięśni. W niektórych polineuropatiach uszkodzone są też włókna nerwowe autonomiczne, czyli odpowiedzialne za unerwienie narządów. Wtedy mogą wystąpić następujące objawy: zawroty głowy i zasłabnięcia przy gwałtownym wstawaniu z pozycji leżącej, omdlenia, zaburzenia rytmu serca, biegunki lub zaparcia, zaburzenia funkcji seksualnych, zaburzenia oddawania moczu, zaburzenia potliwości.
Co robić w razie wystąpienia objawów polineuropatii?
W przypadku zaobserwowania objawów wskazujących na polineuropatię należy zgłosić się do lekarza POZ, który w razie uzasadnionego podejrzenia polineuropatii kieruje pacjenta do neurologa. Większość polineuropatii ma przebieg przewlekły, a objawy narastają powoli. Jednak gdy objawy, szczególnie objawy ruchowe (osłabienie siły mięśniowej nóg lub rąk), wystąpiły niedawno i postępują szybko, należy pilnie zgłosić się do lekarza.
Jak lekarz stawia diagnozę polineuropatii?
Czasem już na podstawie wywiadu i badania lekarskiego można rozpoznać polineuropatię oraz ustalić jej najbardziej prawdopodobną przyczynę. Często jednak do potwierdzenia polineuropatii potrzebne jest wykonanie elektromiografii (EMG). EMG pozwala nie tylko potwierdzić polineuropatię, ale też określić, które włókna są uszkodzone (ruchowe, czuciowe czy oba rodzaje), określić jaka część nerwu uszkodzona jest w największym stopniu (otaczająca włókna nerwowe tzw. osłonka mielinowa czy same włókna nerwowe). Badanie pozwala też określić nasilenie uszkodzenia, dynamikę procesu chorobowego i rokowanie. Po badaniu lekarskim i badaniu EMG, kolejnym krokiem w diagnostyce polineuropatii jest wykonanie badań mających na celu określenie jej przyczyny. Dobór tych badań jest indywidualny dla każdego chorego, zależy bowiem od obrazu klinicznego i wyniku EMG. Zwykle badania dodatkowe w polineuropatii obejmują badania laboratoryjne krwi i moczu, czasami punkcję lędźwiową i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, badania obrazowe lub genetyczne. Niekiedy pomimo wykonania wielu badań nie udaje się znaleźć przyczyny polineuropatii.
Jakie są sposoby leczenia polineuropatii?
Postępowanie w polineuropatiach obejmuje leczenie ukierunkowane na zwalczanie przyczyny tego zespołu tam, gdzie to możliwe (leczenie przyczynowe) lub samych objawów (leczenie objawowe). Leczenie przyczynowe w polineuropatiach o podłożu immunologicznym obejmuje podawanie glikokortykosteroidów, immunoglobulin, leków immunosupresyjnych lub niekiedy przeprowadzanie plazmaferez (zabiegów oczyszczania osocza krwi z patologicznych białek). Leczenie polineuropatii występujących w przebiegu chorób metabolicznych (cukrzyca) lub endokrynologicznych polega przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej. W przypadku polineuropatii toksycznych lub polekowych postępowaniem przyczynowym jest przerwanie narażenia na związek toksyczny lub przyjmowania toksycznego leku. Leczenie objawowe polineuropatii polega na fizjoterapii (obejmującej takie zabiegi, jak masaż klasyczny, masaż wirowy, ćwiczenia na poduszkach sensomotorycznych, ćwiczenia z różnymi fakturami, ćwiczenia wzmacniające i neuromobilizujące) i leczeniu bólu. Istotne jest także przestrzeganie zaleceń dotyczących stylu życia: noszenie nieuciskającego obuwia, bawełnianych skarpet, pantofli z miękką podkładką, spacery o umiarkowanej intensywności.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie polineuropatii?
Większość polineuropatii ma przebieg przewlekły i towarzyszy choremu przez całe życie. W wielu przypadkach jednak możliwe jest leczenie łagodzące objawy lub hamujące postęp choroby. Są też takie polineuropatie, których objawy mogą ustąpić całkowicie i nigdy nie nawrócić. Tak może być na przykład w przypadku polineuropatii toksycznych, związanych z leczeniem przeciwnowotworowym - odstawienie leku na wczesnym etapie polineuropatii (o ile jest możliwe) może spowodować trwałe wycofanie się objawów. Całkowite wyleczenie ma miejsce w wielu przypadkach polineuropatii nazywanej zespołem Guillaina i Barrégo. Jest to polineuropatia o szybkim i ciężkim przebiegu, ale poddająca się leczeniu.
