Bez uproszczenia sposobu realizacji zalecanych szczepień ochronnych nie osiągniemy poprawy wyszczepialności populacji. Konieczne jest zniwelowanie, zniesienie barier finansowych i organizacyjnych – przekonują eksperci.
Fot. istockphoto.com
Okazją do dyskusji na temat szczepień, przede wszystkim – choć nie tylko – osób dorosłych, było Forum Rynku Zdrowia, które odbyło się 16–17 października br. Jak mówił prof. Marcin Czech, przywołując wnioski z raportu poświęconego szczepieniom osób dorosłych, profilaktyka chorób zakaźnych w tej populacji staje się jednym z kluczowych wyzwań zdrowia publicznego. Dlaczego? Po pierwsze, w globalnym ujęciu przemieszczanie się – wraz z podróżującymi – chorób z najdalszych zakątków świata jest już codziennością, po drugie, może jeszcze ważniejsze, jesteśmy społeczeństwem, które szybko się starzeje, a przebieg chorób zakaźnych u osób obciążonych chorobami przewlekłymi, z obniżoną odpornością, jest na ogół cięższy, daje więcej powikłań, co w oczywisty sposób obciąża system ochrony zdrowia. – Musimy się przyzwyczaić, że szczepienia trwają przez całe życie. Musimy mówić o konieczności przyjmowania dawek przypominających szczepień „dziecięcych”, o grypie, COVID-19, pneumokokach lub półpaścu – wyliczał.
Na gotowość do szczepień wpływają różne czynniki, m.in. poziom wykształcenia lub ogólny poziom zaufania, w tym zaufania do państwa. – Niestety, jak pokazały szczepienia przeciwko COVID-19, entuzjazmu w społeczeństwie nie ma. Tzw. efekt Jandy był krótkotrwały – podkreślał ekspert, nawiązując do kilku pierwszych tygodni 2021 roku, gdy bardzo wielu Polaków „rzuciło się” do szukania możliwości zaszczepienia się, a jednym z głównych motywatorów była informacja, że grupie znanych osób w Warszawie (m.in. aktorów, w tym Krystynie Jandzie) udało się otrzymać dawkę szczepionki poza kolejnością – było to spowodowane koniecznością użycia rozmrożonych szczepionek (p. Wiele hałasu o dawkę).
– Istotne będzie, jaki ton dyskusji o szczepieniach nada nowy rząd – zwracała uwagę prof. Agnieszka Mastalerz-Migas, konsultant krajowa w dziedzinie medycyny rodzinnej, oceniając, że „w tej chwili nie wygląda to dobrze”. „To” – czyli realia szczepień zalecanych. – Teoretycznie wprowadzono dużo ułatwień w dostępie do szczepień – przyznała, wskazując na przykład grypy. Są grupy populacji, które szczepionki mają bezpłatnie (seniorzy, kobiety w ciąży, dzieci i młodzież), pozostali otrzymują 50% refundację. – Ale refundacja receptowa nie jest dobrą metodą na uzyskanie dużego odsetka zaszczepionych – mówiła ekspertka. Powód jest oczywisty – aby z niej skorzystać, trzeba się skontaktować z lekarzem (osobiście lub za pomocą teleporady) i następnie udać się do apteki. Na dziś zdecydowana większość aptek (choć są wyjątki) nie realizuje jednak szczepień (lub realizuje je odpłatnie), więc pacjent ze szczepionką musi wrócić do poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), aby się zaszczepić. Od 1 listopada br. seniorzy będą mogli skorzystać z refundowanej usługi szczepienia (podania szczepionki) w aptece. Ale młodsze osoby, w tym kobiety w ciąży, już nie. Jak podkreślała prof. Mastalerz-Migas, to na pewno nie jest proste rozwiązanie. – Jak nie ma prostych rozwiązań, cierpi poziom zaszczepienia – mówiła.
Wyszczepialności nie sprzyja również, w jej ocenie, zupełna rezygnacja z motywatorów finansowych dla podmiotów leczniczych, np. w postaci premii za odsetek zaszczepionych. Co należałoby zmienić? W ocenie konsultant krajowej w dziedzinie medycyny rodzinnej szczepionki przeciwko grypie powinny być dostępne również w poradniach POZ z możliwością rozliczenia pełnych kosztów z NFZ. Prof. Mastalerz-Migas zwracała również uwagę, że fatalnym rozwiązaniem są różne rozwiązania dla poszczególnych szczepień – praktycznie każde ma odrębny model finansowania, ale też regulacji dostępności.
Jakie zmiany, poza dostępnością szczepionek w poradniach POZ, byłyby rekomendowane, jeśli chodzi o szczepienie przeciw grypie? Przede wszystkim – refundacja recept wystawianych przez farmaceutów, bo – jak zwracali uwagę eksperci – jedynym wyznacznikiem poziomu odpłatności (poza kobietami w ciąży) jest PESEL.
Prof. Adam Antczak, kierownik Kliniki Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej, prorektor ds. klinicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, zwracał uwagę na problem nieprzewidywalności systemu szczepień – również na przykładzie grypy. – Praktycznie zmienia się co roku, co sprawia, że i lekarze i pacjenci po prostu się w nim gubią.
Ekspert tłumaczył, że profilaktyka nie dostarcza też spektakularnych sukcesów. – Nie ma „show”, na wzór transplantologii. Ale jest skuteczność – mówił. W jego ocenie, biorąc pod uwagę obecny poziom gotowości do korzystania ze szczepień, który może rosnąć bardzo powoli, najbardziej racjonalnym rozwiązaniem byłaby refundacja szczepień zalecanych dla wszystkich chętnych. – To nie zburzyłoby budżetu. Wystarczyłyby na przykład wskazania demograficzne, po ukończeniu określonego wieku każdy miałby się prawo zaszczepić – mówił, dodając, że znakomita większość szczepień dorosłych mogłaby się odbywać w aptekach. Prof. Antczak ocenił, że w przypadku wprowadzonego od czerwca programu powszechnych, bezpłatnych szczepień przeciwko HPV dla młodszych nastolatków również trudno mówić o sukcesie, bo skorzystało z niego na razie 100 000 osób na ponad 800 000 uprawionych.
Poza barierą finansową i organizacyjną jest jednak jeszcze inna, na którą zwróciła uwagę prof. Mastalerz-Migas: część lekarzy (i innych profesjonalistów medycznych) „nie wierzy” w szczepienia. – Rozmawiamy z pacjentem o możliwości zaszczepienia się, pacjent chce porozmawiać ze „swoim” specjalistą. I wraca z tej rozmowy, podczas której usłyszał: „to pana, pani, decyzja”. To stwierdzenie, ten wyraźny dystans, zabiją temat szczepienia – mówiła. Prof. Czech przypomniał, że choć lekarze jako grupa zawodowa do szczepień ochronnych przekonani są najbardziej, to zaufanie i wiedza na temat szczepień jest różna wśród różnych specjalistów. Prym wiodą pediatrzy, lekarze rodzinni i inni specjaliści pracujący w POZ, natomiast wśród innych specjalistów nie brakuje powątpiewania. Dlatego, na przykład, część ginekologów wręcz odradza ciężarnym szczepienia.
Magdalena Kołodziej z Fundacji MyPacjenci przyznała, że choć świadomość społeczna jest coraz większa, nie dotyczy to, jak się wydaje, obszaru szczepień. – Zainteresowanie nimi widzieliśmy krótko w czasie pandemii, jednak temat został całkowicie zaniedbany, nie było spójnej komunikacji – oceniła.
