Szczepienia zabezpieczają przed powikłaniami chorób zakaźnych – tak uważa 50% respondentów, którzy wzięli udział w badaniu przeprowadzonym przez Fundację MY PACJENCI. Z kolei 70% jest przekonanych, że są ważne nie tylko dla dzieci. Jednocześnie bardzo wiele osób uważa, że szczepienia nie są bezpieczne. Brakuje rzetelnych informacji o szczepieniach i łatwego dostępu do szczepień, co obejmuje zarówno bariery organizacyjne jak i finansowe – to kluczowe wnioski płynące z raportu.
Fot. Adobe Stock
Raport podsumowuje wyniki badania ankietowego przeprowadzonego z udziałem organizacji pacjentów z rady działającej przy ministrze zdrowia. Udział wzięło w nim 940 respondentów (74% kobiet). Fundacja MY PACJENCI podkreśla, że udział w nim wzięli nie tylko pacjenci i ich opiekunowie, a więc osoby najbardziej związane z systemem ochrony zdrowia, ale także osoby, które nie identyfikowały się z tymi grupami (niemal połowa respondentów). – Ponadto, nie wystąpiła też nadreprezentacja żadnej z grup pacjentów. Choć badania nie przeprowadzono na reprezentatywnej grupie, to dało ono szeroki obraz tematu szczepień dorosłych w Polsce – tłumaczą autorzy raportu.
4 na 5 ankietowanych jest przekonanych, że przed chorobą zakaźną można się uchronić, a około 60%, że szczepienia chronią przed zachorowaniem. Niemal tyle samo jest przekonanych, że szczepienia chronią przed poważnymi powikłaniami chorób zakaźnych. – Wiara w skuteczność szczepień, zarówno jeśli chodzi o ochronę przed samą chorobą, jak i jej powikłaniami, zwiększa się wraz z wiekiem i jest zdecydowanie większa w grupie seniorów, osób >65. roku życia – podkreślała podczas wtorkowej prezentacji raportu Magdalena Kołodziej z Fundacji MY PACJENCI. Wśród osób w wieku 18–65 lat przekonanie o tym, że szczepienia chronią przed powikłaniami chorób, żywi co 2 badany, wśród osób starszych – 2/3 respondentów.
Około 70% respondentów przyznaje, że szczepienia nie są potrzebne tylko dzieciom (tu szczególnie warto przypomnieć, że badanie nie było reprezentatywne, więc trudno wyciągać wnioski dla ogółu populacji, świadomość dotycząca szczepień w organizacjach pacjentów jest zapewne większa niż w całym społeczeństwie). Jak mówiła prezes fundacji, przez całe lata powszechne było przekonanie, że szczepienia są elementem profilaktyki chorób zakaźnych u dzieci, traktując je sporadycznie jako konieczną ochronę dla niektórych grup dorosłych (np. wyjeżdżających do egzotycznych krajów). Pandemia COVID-19 i powszechna kampania szczepień, można zaryzykować tezę, obudziła świadomość społeczną w sprawie szczepień dorosłych, nawet jeśli nie przekłada się to (jeszcze) w tej chwili na osobiste wybory (dowodem jest/będzie nikły odsetek zaszczepionych przeciwko grypie w tym sezonie). Magdalena Kołodziej podkreśliła, że pandemia rzeczywiście postawiła temat szczepień dorosłych w centrum uwagi, ale szansa została w dużym stopniu zaprzepaszczona. Powód? W jej ocenie liczne błędy komunikacyjne. – Podobnie, w przypadku szczepień przeciwko grypie zabrakło konsekwencji w działaniu – jednego roku kampanie edukacyjne i bezpłatny dostęp do szczepień, a w kolejnym powrót do licznych ograniczeń. Konieczna jest spójna, wieloletnia strategia państwa i konsekwentna realizacja celów zmierzających do zwiększenia wyszczepialności – stwierdziła.
Kto, zdaniem ankietowanych powinien się szczepić? Przede wszystkim seniorzy (64%) oraz osoby z grup ryzyka (uważa tak 56%). Ale ponad 50% wskazań zyskała też odpowiedź, że szczepić się powinni „wszyscy dorośli”.
Osoby, które zadeklarowały, że się zaszczepiły (jako dorosłe, przeciwko grypie i COVID-19), zapytano o motywy szczepienia. Najczęstsze odpowiedzi to: troska o własne zdrowie, obawa przed zachorowaniem i troska o zdrowie swoich bliskich.
Z kolei osoby, które nie wykonywały szczepień w wieku dorosłym, jako powody tej decyzji podawały:
- przekonanie, ze szczepionka nie jest bezpieczna – tę odpowiedź wskazał bardzo duży odsetek u osób, które nie zaszczepiły się przeciwko COVID-19
- obawę przed działaniami niepożądanymi po szczepionce
- niewystarczającą informację o skuteczności lub bezpieczeństwie szczepionki
- brak potrzeby szczepienia (np. mam dużą odporność, szczególnie częsta odpowiedź przy szczepieniu przeciwko grypie).
Ankietowani odpowiadali też na pytania o bariery w szczepieniu się przez dorosłych. Kluczowe znaczenie, według większości badanych, mają czynniki związane ze obszarem wiedzy na temat szczepień ochronnych: brak świadomości, że w wieku dorosłym należy się szczepić, obawa, że nadmiar szczepień jest szkodliwy, niewystarczająca informacja o skuteczności i bezpieczeństwie szczepień, a także szerzące się informacje o szkodliwości szczepień. Ale do szczepień zniechęcają też inne bariery – organizacyjne (szczepienia wiążą się ze skomplikowanymi, a w każdym razie tak postrzeganymi, procedurami) oraz finansowe – część szczepionek (pneumokoki, półpasiec), nawet uwzględniając częściową refundację, są dla dużego odsetka społeczeństwa po prostu drogie.
Fundacja MY PACJENCI rekomenduje wszechstronną edukację zdrowotną na temat szczepień, ale też uproszczenie rozwiązań systemowych, poprawiających dostępność organizacyjną i finansową do szczepień dla dorosłych. Elementem nowego podejścia powinny być rozwiązania IT, z kalendarzem szczepień i kartą szczepień osoby dorosłej. Nośniki informacji powinny być zdywersyfikowane – od tradycyjnych, ale przygotowanych w sposób atrakcyjny i zrozumiały dla odbiorcy, jak ulotki lub plakaty w placówkach ochrony zdrowia (również aptekach) po innowacyjne. Tu dużą rolę może odegrać, co również potwierdziły badania, Internetowe Konto Pacjenta.
– Nie szczepimy się, choć powinniśmy. Liczba pacjentów dorosłych zagrożonych powikłaniami infekcji, a chorujących już poważnie z powodu chorób przewlekłych, zwiększa się z każdym rokiem. Zwiększa się liczba dostępnych szczepień (w ostatnim czasie to nie tylko szczepionki przeciw COVID-19, ale także nowa szczepionka przeciwko pneumokokom, RSV czy przeciwko półpaścowi). Niestety, zamiast zwiększającej się wyszczepialności, mamy coraz większy chaos w systemie profilaktyki chorób zakaźnych – komentował wyniki raportu Aleksander Biesiada, lekarz specjalista medycyny rodzinnej, Pełnomocnik Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej ds. Innowacji i Rozwoju.
