Co trzeci Polak uważa, że rząd manipuluje przekazywanymi informacjami na temat COVID-19 oraz liczby zakażonych, zatajając informacje dla własnych korzyści. Niezależnie od tego dwie trzecie Polaków ocenia, że rząd podjął dobre decyzje związane z pandemią. Jednocześnie zdaniem niemal 80 proc. badanych zaplanowane na 10 maja wybory prezydenckie powinny zostać przełożone.
Rozdawania masek ochronnych osobom starszym, Olsztyn 2 kwietnia 2020 r. Fot. Robert Robaszewski/ Agencja Gazeta
W drugiej połowie marca Instytut Psychologii PAN we współpracy z Centrum Badań nad Uprzedzeniami przeprowadził badanie „Koronawirus w Polsce: Perspektywa psychologii społecznej”. Właśnie zostały opublikowane wyniki - pełny raport ukazał się w poniedziałek.
Badanie przeprowadzono w dniach 20-23 marca. Jak wtedy wyglądała sytuacja? Do 20 marca zakażenie wirusem wykryto łącznie u 425 osób (nowych zachorowań tego dnia odnotowano 70). W wyniku COVID-19 zmarło 5 osób. Tego samego dnia minister zdrowia wydał rozporządzenie o wprowadzeniu w Polsce stanu epidemii. Tym samym, w życie weszły nowe ograniczenia (m.in. zostały podwyższone kary za złamanie kwarantanny). Stan epidemii nie oznacza jednak przesunięcia majowych wyborów prezydenckich: nie wprowadza on takich regulacji. W sobotę 21 marca prezes PiS w wywiadzie radiowym stwierdził, że nie istnieją przesłanki do przełożenia wyborów. 21 marca wykryto 111 nowych zakażeń. Do końca przeprowadzania poniższego badania w Polsce było 749 zachorowań na COVID-19 oraz 8 zgonów.
Autorzy badania sprawdzili obawy i lęki Polaków w związku z koronawirusem. 78 proc. badanych najbardziej bało się o stan zdrowia swoich bliskich. 71 proc. miało obawy związane z pogorszeniem sytuacji materialnej, zaś niespełna 60 proc. obawiało się o własny stan zdrowia. Tylko co jedenasty Polak uważał, że zagrożenie koronawirusem jest niskie.
Te lęki przekładają się na – przynajmniej deklarowane – przestrzeganie wytycznych dotyczących zachowania podczas epidemii, sformułowanych przez WHO i zalecanych przez władze. Zachowania zgodne z zaleceniami i wytycznymi deklarowało 4/5 piąte Polaków.
Ankietowani odpowiadali m.in. na pytanie, ile godzin średnio spędzali w domu w ciągu ostatnich pięciu dni. Średnia to niemal 19 godzin. I choć średnio Polacy spędzali pięć godzin poza domem, jednocześnie aż 61 proc. zadeklarowało, że spędzało w domu minimum 20 godzin, w tym 14 proc. – że w ogóle go nie opuszczała. 40 proc. Polaków zadeklarowało, że w ciągu badanego okresu pięciu dni opuściło dom maksymalnie cztery razy (w ciągu całego czasu!). 33 proc. – że zrobiło to nie więcej niż dziewięć razy.
Niemal dziewięciu na dziesięciu Polaków deklaruje, że myje ręce, zgodnie z zaleceniami, częściej i dłużej niż zwykle. Niewiele mniej (84 proc.) podczas wyjść poza dom stara się zachowywać kilkumetrową odległość od innych osób, 81 proc. deklaruje ograniczenie kontaktów ze znajomymi i bliskimi, a tyle samo twierdzi, że ogranicza wyjścia z domu do sytuacji absolutnie niezbędnych. Wyraźnie częściej do zaleceń stosują się kobiety niż mężczyźni.
Autorzy badania sprawdzili również skłonność do nieprzestrzegania zaleceń. – Wśród części respondentów i respondentek można zauważyć niebezpieczną tendencję do nadużywania obecnej sytuacji. Puste ulice i sklepy zdają się ich kusić do wychodzenia na spacery i robienia zakupów – stwierdzili. I tak co piąty badany podpisał się pod stwierdzeniem: „Mogę podejść na luzie do zaleceń dotyczących ochrony przed koronawirusem, bo inni się do nich stosują”. Co piąty potwierdza, że z powodu pustek na ulicach chętnie wychodzi na spacery, a co dziesiąty, że korzysta z faktu, że większość ludzi siedzi w domach i może swobodnie robić zakupy. Bardziej skłonni do takich zachowań są mężczyźni.
W badaniu sprawdzono też skłonność Polaków do wiary w rozpowszechniane fake newsy na temat koronawirusa. Wniosek? Nie jesteśmy, w większości, łatwowierni. Zdecydowana większość badanych prawidłowo odpowiedziała, że fałszem jest jakoby w leczeniu koronawirusa pomocne były marihuana, spożywanie alkoholu czy witamina C. Czterech na pięciu Polaków wie, że koronawirus jest zagrożeniem również dla młodych ludzi. Najwięcej wiary – choć też nie u większości! – budzą takie stwierdzenia, że pokonać koronawirusa może przebywanie w bardzo wysokiej temperaturze oraz że przenosić go mogą komary. Co czwarty Polak uważa, że antybiotyki mogą zabić koronawirusa.
Koronawirus sprzyja nie tylko fake newsom, ale też teoriom spiskowym – ich nośność w społeczeństwie polskim również została przebadana. 37 proc. Polaków uważa, że władze polskie sprytnie manipulują faktami dotyczącymi koronawirusa, by zwiększyć swoje wpływy. 34 proc. sądzi, że władze ukrywają prawdziwe informacje na temat koronawirusa, a 33 proc. – że celowo zatajają prawdziwą liczbę chorych. 32 proc. podpisuje się pod stwierdzeniem, że polskie władze ukrywają osoby chore na koronawirusa, by nikt nie dowiedział się o skali problemu, z jakim mierzy się Polska.
Warto podkreślić, że inne teorie spiskowe (koronawirus jako spisek ekologów, przemysłu farmaceutycznego czy USA lub Chin) cieszą się znacznie mniejszą popularnością, co nie znaczy, że zerową. W to, że za koronawirusem stoją ekolodzy, jest skłonny uwierzyć co dziesiąty Polak, zaś co szósty – że stoją za nim koncerny farmaceutyczne. Kilkanaście procent Polaków jest skłonnych zgodzić się z opinią, że wirusa „wymyślili” Chińczycy lub Amerykanie – w celu poprawienia swojej pozycji, przede wszystkim ekonomicznej, w świecie.
Poza teoriami spiskowymi dotyczącymi polskich władz, największą popularnością cieszy się teoria, jakoby koronawirus powstał w celu eliminacji osób starszych lub chorych. Co czwarty Polak sądzi, że koronawirus ma pozostawić przy życiu najsilniejszych, niemal tyle samo – że został stworzony w celu eliminacji najsłabszych. Co piąty badany uważa, że wirus został stworzony, by pozbyć się osób starszych.
Ostatni segment raportu dotyczy uczuć żywionych przez respondentów. Okazało się, że w skali od -50 stopni (uczucia najchłodniejsze) do 50 stopni (uczucia najcieplejsze), badani najgorzej oceniają (-33 stopnie) osoby niestosujące się do zaleceń mających ograniczyć pandemię koronawirusa. Drugą najgorzej postrzeganą grupą (-11 stopni) jest Konferencja Episkopatu Polski, a podium zamyka Rząd RP (-6,6 stopnia). To trzy grupy z „ujemnymi” stopniami. Rząd przegrywa m.in. z Niemcami (3,9 st.), Chińczykami (4,4 st.), osobami homoseksualnymi (niemal 5 st.) czy bezdomnymi (6,2 st.). Najcieplejsze uczucia (niemal 36 st.) Polacy żywią wobec pracowników ochrony zdrowia oraz osób stosujących się do zaleceń mających ograniczyć epidemię (35 st.). Osoby starsze znalazły się na trzecim miejscu (25 st.). Osoby poddane kwarantannie mieszczą się na 15 stopniach w skali, a osoby, u których potwierdzono zakażenie koronawirusem na 12 stopniach.
Te same grupy, przedstawiono badanym do oceny (w skali 1-7) pod kątem „odczuwanego obrzydzenia” (7 – bardzo silne obrzydzenie, 1 – brak obrzydzenia). Wyniki niemal pokrywają się z pytaniem o szerszą skalę temperatury uczuć.
Najsilniejsze obrzydzenie (5,1) budzą osoby nieprzestrzegające zaleceń związanych z epidemią, na drugim miejscu uplasował się rząd (3,6), na trzecim – Konferencja Episkopatu Polski (3,5), z wyraźną „przewagą” nad kolejnymi grupami (bezdomni, osoby homoseksualne, Żydzi). Na drugim końcu skali są pracownicy ochrony zdrowia (1,4), osoby stosujące się do zaleceń związanych z epidemią oraz osoby starsze.
