Transmisja SARS-CoV-2 poprzez skażone powierzchnie wewnątrz pomieszczeń

Jak cytować: Kuna A.: Transmisja SARS-CoV-2 poprzez skażone powierzchnie wewnątrz pomieszczeń poza placówkami medycznymi. Podsumowanie stanowiska Centers for Disease Control and Prevention dotyczącego zmniejszenia ryzyka zakażeń drogą kontaktu pośredniego. Med. Prakt., 2021; 5: 84–86

Skróty: CDC – Centers for Disease Control and Prevention, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, EPA (Environmental Protection Agency) – Agencja Ochrony Środowiska, QMRA (quantitative microbial risk assessment) – ilościowa analiza ryzyka mikrobiologicznego, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2

Fot. pixabay.com

Wprowadzenie

Do zakażenia SARS-CoV-2 dochodzi przede wszystkim drogą wziewną, jednak od początku pandemii COVID-19 zwracano uwagę na transmisję przez kontakt pośredni, tj. ze skażonymi wirusem powierzchniami i przedmiotami.

Nowe dane z analiz epidemiologicznych oraz badań eksperymentalnych pociągnęły za sobą aktualizację stanowiska amerykańskich Centers for Disease Control and Prevention (CDC) dotyczącego transmisji SARS-CoV-2 przez kontakt ze skażonymi powierzchniami. Niniejszy artykuł stanowi podsumowanie tego stanowiska oraz zaleceń CDC dotyczących dezynfekcji powierzchni i pomieszczeń zamkniętych poza placówkami medycznymi w celu zapobiegania zakażeniom SARS-CoV-2, opublikowanych w kwietniu 2021 roku.

Transmisja SARS-CoV-2 przez kontakt ze skażonymi powierzchniami i przedmiotami

Transmisja wirusa SARS-CoV-2 odbywa się przede wszystkim drogą kropelkową, przez ekspozycję na wydzielinę dróg oddechowych zawierającą patogen. Zakażenie jest możliwe także poprzez kontakt ze skażonymi przedmiotami lub powierzchniami, choć ryzyko w takiej sytuacji ocenia się jako małe.

Ryzyko transmisji wirusa SARS-CoV-2 przez kontakt ze skażoną powierzchnią zależy od:
1) zachorowalności w danej społeczności
2) ilości wirusa wydalanej przez osoby zakażone (można ją istotnie zmniejszyć dzięki noszeniu masek)
3) osiadania wydalanych cząstek wirusa na powierzchniach, na co wpływają przepływ powietrza i wentylacja
4) czynników środowiskowych, takich jak temperatura i parowanie
5) czasu od zanieczyszczenia powierzchni cząstkami wirusa do jej dotknięcia przez człowieka
6) efektywności przenoszenia cząstek wirusa z powierzchni na ręce oraz z rąk na błony śluzowe nosa, ust i oczu
7) dawki wirusa potrzebnej do zakażenia przez błony śluzowe.

Wymienione czynniki wpływające na transmisję środowiskową przyczyniają się do tego, że ryzyko zakażenia przez kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami ocenia się jako małe, w porównaniu z kontaktem bezpośrednim, drogą kropelkową i powietrzną. Dokładny odsetek, jaki wśród wszystkich zakażeń SARS-CoV-2 stanowią zakażenia przez kontakt pośredni, nie jest znany. Dotychczas opublikowano niewiele badań opisujących prawdopodobne przypadki takiego zakażenia. Kontakt ze skażonymi powierzchniami lub przedmiotami jako droga transmisji SARS-CoV-2 jest trudny do bezspornego wykazania, m.in. z uwagi na niemożność wykluczenia zakażenia drogą kropelkową od osoby z zakażeniem bezobjawowym. W opisach przypadków wskazano, że SARS-CoV-2 przenosi się między ludźmi, jeśli się dotknie powierzchni niedawno skażonej (podczas kaszlu lub kichania) wydzieliną osoby chorej, a następnie przeniesie wirusa bezpośrednio na swoje błony śluzowe. Mycie rąk istotnie zmniejsza ryzyko zakażenia tą drogą.

Ilościowa ocena ryzyka mikrobiologicznego

W celu oceny ryzyka transmisji SARS-CoV-2 drogą kontaktu pośredniego oraz skuteczności środków profilaktyki w odniesieniu do zakażeń przenoszonych tą drogą przeprowadzono badania metodą ilościowej analizy ryzyka mikrobiologicznego (QMRA).

Wyniki tych badań wskazują, że ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 przez kontakt ze skażoną powierzchnią lub przedmiotem jest małe i wynosi <1 na 10 000.

W jednej z opublikowanych analiz metodą QMRA oceniono znaczenie środków zapobiegawczych w zmniejszeniu ryzyka transmisji wirusa przez kontakt pośredni i wykazano istotne znaczenie higieny rąk, wpływ dezynfekowania powierzchni 1–2 razy dziennie okazał się natomiast nieznaczny.

Utrzymywanie się SARS-CoV-2 na powierzchniach

W licznych badaniach analizowano czas przetrwania wirusa na różnego rodzaju powierzchniach. Na powierzchniach porowatych wykrycie wirusa jest możliwe przez minuty lub godziny, na powierzchniach nieporowatych patogen można stwierdzić przez dni lub tygodnie. Tę różnicę tłumaczy się zjawiskami kapilarnymi oraz szybszym parowaniem kropli aerozolu z powierzchni porowatych.

Dane z badań utrzymywania się SARS-CoV-2 na powierzchniach wskazują, że na powszechnie używanych powierzchniach nieporowatych, takich jak stal nierdzewna, plastik i szkło, można spodziewać się zmniejszenia występowania SARS-CoV-2 i innych koronawirusów o 99% w ciągu 72 godzin.

Eksperci CDC zwracają jednak uwagę na to, że warunki środowiskowe stworzone w badaniach eksperymentalnych nie zawsze odpowiadają warunkom naturalnym, a czas utrzymywania się SARS-CoV-2 na powierzchniach zależy m.in. od początkowej ilości wirusa (związanej z ładunkiem wirusowym w kroplach wydzieliny dróg oddechowej) oraz czynników sprzyjających degradacji wirusa (np. wentylacji). Biorąc pod uwagę wyniki badań oraz znaczenie czynników wpływających na transmisję wirusa w środowisku naturalnym, ryzyko zakażenia przez kontakt pośredni uważa się za bardzo małe po upływie 3 dni (72 h) po pobycie osoby z COVID-19 w pomieszczeniu zamkniętym, niezależnie od tego, kiedy było ono ostatni raz czyszczone.

Skuteczność mycia i dezynfekcji powierzchni w zapobieganiu zakażeniom SARS-CoV-2

Zarówno mycie powierzchni z użyciem mydła lub innego detergentu, jak i dezynfekcja środkiem inaktywującym SARS-CoV-2 przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka transmisji przez kontakt pośredni. Skuteczność zależy od rodzaju środka czyszczącego, stosowanej procedury mycia i dokładności czyszczenia. Nie przeprowadzono dotąd oceny efektywności mycia powierzchni gładkiej preparatem mydłem lub detergentem, który nie zawiera substancji dezynfekującej wymienionej w oficjalnym wykazie Agencji Ochrony Środowiska (EPA). Z badań nad innymi patogenami wiadomo, że wynik czyszczenia zależy przede wszystkim od stosowanej procedury i rodzaju powierzchni. Poza fizycznym usuwaniem cząstek wirusa czyszczenie powierzchni przyczynia się do degradacji SARS-CoV-2 poprzez uszkodzenie otoczki wirusa przez środki czyszczące.

W celu skutecznej inaktywacji wirusa SARS-CoV-2 na powierzchniach środek używany do dezynfekcji powinien znajdować się na liście N EPA.² Niektóre preparaty służące do dezynfekcji można stosować również do mycia, w zależności od składu. Wszystkie produkty przeznaczone do mycia i dezynfekcji muszą być stosowane zgodnie z ulotką informacyjną opracowaną przez producenta. Od początku pandemii COVID-19 zwiększyła się liczba zatruć i uszkodzeń skóry wskutek niewłaściwego używania tych substancji. W Polsce Główny Inspektor Sanitarny opublikował komunikat dotyczący bezpieczeństwa wyboru i stosowania środków dezynfekcyjnych w zapobieganiu zakażeniom SARS-CoV-2.

Dezynfekcja powierzchni przyczynia się do ograniczenia wtórnej transmisji wirusa z zakażonego pacjenta na domowników. Nie ma jednak wielu dowodów na skuteczność rutynowego stosowania środków dezynfekcyjnych poza placówkami medycznymi, zarówno wewnątrz pomieszczeń, jak i na zewnątrz, jako metody prewencji zakażeń drogą kontaktu z powierzchniami i przedmiotami. Wiadomo jednak, że ryzyko infekcji tą drogą jest wyjściowo małe. Mycie powierzchni mydłem lub innym detergentem przynajmniej raz dziennie pozwala na znaczną redukcję ilości wirusa. Przedmioty często dotykane wystarczy myć z użyciem mydła lub innego detergentu w przypadku, gdy w pomieszczeniu nie znajduje się osoba z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub chora na COVID-19. Jeśli w czasie ostatnich 24 godzin taka osoba przebywała w pomieszczeniu, obecność wirusa na przedmiotach jest bardziej prawdopodobna i powinno się je zdezynfekować, szczególnie jeśli są często używane lub dotykane.

Postępowanie w przypadku obecności osoby z COVID-19 w pomieszczeniu zamkniętym

W sytuacji gdy w pomieszczeniu przebywała osoba z podejrzeniem lub z rozpoznaniem COVID-19, wirus może się znajdować w powietrzu przez minuty do godzin, co zależy między innymi od ładunku wirusowego w wydzielinie z dróg oddechowych chorego, cyrkulacji powietrza, wentylacji, temperatury i wilgotności. Noszenie masek ochronnych w sposób ciągły i prawidłowy w znaczącym stopniu zmniejsza ilość wirusa w pomieszczeniu, również na powierzchniach.

Ograniczone dane z analiz epidemiologicznych oraz badań eksperymentalnych wskazują, że ryzyko zakażenia drogą kontaktu pośredniego w pomieszczeniu, w którym przebywała wcześniej osoba z COVID-19, jest małe po 24 godzinach. W pierwszej dobie ryzyko może zmniejszyć wentylacja pomieszczenia, opóźnienie wejścia kolejnych osób do pomieszczenia przynajmniej o kilka godzin (z uwagi na udokumentowane przypadki transmisji powietrznej) i używanie środków ochrony osobistej. CDC podkreślają znaczenie stosowania metod zwiększających skuteczność masek ochronnych w zapobieganiu zakażeniom SARS-CoV-2 (czytaj: Zalecenia dotyczące używania masek ochronnych w miejscach publicznych – aktualizacja wytycznych CDC – przyp. red.).

Podsumowanie

Do zakażenia SARS-CoV-2 może dojść drogą kontaktu ze skażoną powierzchnią, jednak według ekspertów CDC dostępne dane wskazują, że ryzyko zakażenia tą drogą jest małe. W większości sytuacji wystarczająco je zmniejsza mycie powierzchni z użyciem mydła lub innego detergentu. Poza placówkami medycznymi dezynfekcję pomieszczeń zamkniętych zaleca się, jeżeli w pomieszczeniu w ciągu ostatnich 24 godzin przebywała osoba z COVID-19 lub z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2. Ryzyko transmisji przez kontakt pośredni można zmniejszyć przez konsekwentne i prawidłowe stosowanie masek ochronnych oraz higienę rąk.