Co to są oparzenia skóry i jakie są ich przyczyny?
Oparzenia stanowią rodzaj uszkodzenia naskórka i skóry właściwej powstałe na skutek działania energii cieplnej i elektrycznej, a także promieniowania elektromagnetycznego. Do oparzeń najczęściej dochodzi w wyniku działania wysokich temperatur płomieni, gorących płynów czy dymów. Oparzenia mają miejsce zarówno w warunkach domowych, gdzie szczególne ryzyko dotyczy dzieci (rozlanie gorących cieczy, nierozważne obchodzenie się z ogniem, jak i w warunkach zewnętrznych (wypadki samochodowe, przemysłowe). W zależności od rodzaju czynnika uszkadzającego wyróżniamy oparzenia cieplne, elektryczne, chemiczne, wywołane promieniowaniem, a także mieszane. Liczba możliwych przyczyn wydaje się jednak nieograniczona.
Temperatura przekraczająca 44°C wywołuje miejscowe uszkodzenie komórek skóry. Powyżej 51°C destrukcji ulega naskórek, natomiast w temperaturze przekraczającej 70°C już sekundy wystarczą, aby nastąpiło całkowite zniszczenie skóry. Wysoka temperatura wywołuje koagulację (tzw. ścinanie się) białka, martwicę (która jest zwykle nieodwracalna) oraz przekrwienie (reakcję zapalną).
Jak często występują oparzenia skóry?
Oparzenia I stopnia są dość powszechne i powstają w następstwie nagłych wypadków w domu lub pracy. Szacuje się, że częstość oparzeń wynosi około 6–7 przypadków na 100 000 tysięcy mieszkańców rocznie.
Jak się objawia oparzenie skóry?
W zależności od głębokości oparzenia można podzielić na cztery stopnie. Powierzchowne oparzenia dotyczą naskórka (stopień I i IIa), głębokie wywołują martwicę skóry właściwej (stopień IIb i III), natomiast w przypadku zajęcia tkanki podskórnej i głębiej leżących struktur (mięśnie, ścięgna, kości) oparzenie jest klasyfikowane jako stopień IV.
W oparzeniu I stopnia rozwija się rumień (zaczerwienienie skóry), któremu może towarzyszyć obrzęk skóry. Zmieniona skóra jest bolesna i wilgotna. W oparzeniu stopnia IIa obecne są pęcherze, a w stopniu IIb może dojść do uszkodzenia zakończeń nerwowych, co sprawia, że obszar objęty oparzeniem jest mniej bolesny. Oparzenia III stopnia wiążą się ze zniszczeniem mieszków włosowych. Skóra jest blada i nie reaguje na bodźce bólowe. Gojenie przebiega z wytworzeniem blizny pozbawionej włosów.
Ciężkość oparzenia określa się za pomocą rożnych skali i reguł. Najbardziej powszechna jest tzw. reguła dziewiątek, gdzie określone segmenty ciała zajmują w przybliżeniu 9% powierzchni ciała.
Oparzeniu ciała w zależności od głębokości i rozległości uszkodzenia, a także wieku pacjenta mogą towarzyszyć objawy ogólnoustrojowe, z możliwym rozwojem wstrząsu i powikłaniami sercowymi, nerkowymi oraz płucnymi.
Co robić w przypadku oparzenia skóry?
Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń obejmuje schładzanie oparzonych okolic zimną wodą. W oparzeniach I stopnia wystarczające jest zazwyczaj późniejsze stosowanie opatrunków ochronnych i miejscowych glikokortykosteroidów ograniczających reakcję zapalną. Takie oparzenia można leczyć w warunkach domowych. Oparzenia II stopnia mogą wymagać konsultacji lekarskiej, zwłaszcza jeśli dotyczą większych powierzchni ciała. Istnieją określone zasady regulujące konieczność leczenia szpitalnego w zależności od zajętej powierzchni ciała i wieku pacjenta. Pełne oszacowanie głębokości i rozległości oparzenia (rozpoznanie stopnia oparzenia), a zatem ustalenie dalszych wskazań do ewentualnej hospitalizacji, wymaga zgłoszenia się do lekarza (w cięższych przypadkach wezwania pogotowia ratunkowego).
W jaki sposób lekarz stawia diagnozę oparzenia skóry?
Rozpoznanie oparzenia skóry ustala się na podstawie szczegółowych danych uzyskanych w trakcie wywiadu lekarskiego (dane zbierane od poszkodowanego, a czasem również od osób trzecich, np. świadków, rodziców dziecka) oraz oględzin skóry poszkodowanego. W przypadku cięższych oparzeń ustalenie głębokości martwicy nie jest od razu możliwe, ale do rozpoznania nie są konieczne żadne badania dodatkowe, takie jak biopsja skóry. W celu oceny ewentualnych zaburzeń ogólnoustrojowych lekarz podejmuje decyzję co do konieczności wykonania dodatkowych badań laboratoryjnych. Konieczne może być pobranie posiewu do badania bakteriologicznego.
Jakie są metody leczenia oparzenia skóry?
Leczenie oparzeń skóry zależy od stopnia ich zaawansowania (głębokości oparzeń, rozległości i rozwoju możliwych powikłań) i wieku pacjenta. Istnieją ściśle określone reguły kwalifikowania pacjentów do leczenia domowego lub szpitalnego w zależności od wieku pacjenta i stopnia zaawansowania procesu chorobowego. Przykładowo oparzenia w obrębie narządów płciowych, twarzy, rąk czy stóp są zawsze uznawane za ciężkie i stanowią wskazanie do hospitalizacji. W leczeniu oparzeń I stopnia zastosowanie mają preparaty chłodzące i glikokortykosteroidy stosowane miejscowo. W oparzeniach II stopnia, kiedy wytwarza się pęcherz, konieczne może być już usunięcie martwiczych tkanek, a w oparzeniach III stopnia istnieje konieczność oczyszczania i przeszczepienia skóry (lub zastosowywania nowoczesnych powłok zastępczych). Oparzenia IV stopnia wymagają zawsze interwencji chirurgicznej i leczenia szpitalnego.
W leczeniu szpitalnym postępowanie jest uzależnione od stanu klinicznego pacjenta i obejmuje przede wszystkim podawanie płynów drogą dożylną (w celu wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych towarzyszących rozległym oparzeniom skóry), prawidłowe postępowanie z ranami chorego (w tym zapobieganie ich zakażeniu), leczenie przeciwbólowe. Leczenie odbywa się w ramach wyspecjalizowanych oddziałów leczenia oparzeń lub na oddziałach intensywnej opieki medycznej.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie oparzenia skóry?
W przypadku oparzeń I i II stopnia możliwe jest całkowite wyleczenie bez trwałych następstw. W przypadku oparzeń III stopnia możliwe jest gojenie z wytworzeniem blizny przerosłej lub bliznowców, które mogą niekiedy utrudniać prawidłowe funkcjonowanie (np. pełen wyprost lub zgięcie kończyny). Innym możliwym następstwem są trwałe przebarwienia i odbarwienia skóry. Ponadto na podłożu blizn pooparzeniowych zwiększa się ryzyko rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry. Z kolei w głębokich oparzeniach rokowanie zależy od wieku pacjenta i rozległości procesu chorobowego.
Co należy robić po zakończeniu leczenia oparzenia skóry?
Po zakończeniu leczenia oparzeń I i II stopnia wystarczające jest natłuszczanie skóry, zapobieganie jej wysuszeniu i uszkodzeniom. W przypadku oparzeń głębszych istotne jest zmniejszanie ryzyka wytworzenia blizn z przykurczami poprzez odpowiednie zabiegi fizjoterapeutyczne. Znaczenie profilaktyczne mają również odpowiednio dobrane szyny, klamry, a niekiedy stosownie specjalnych opatrunków uciskowych. W przypadku rozwoju bliznowców możliwa jest ich korekta chirurgiczna. Wytworzenie się nadżerek lub owrzodzeń w obrębie blizn oparzeniowych wymaga konsultacji dermatologicznej, ponieważ może być objawem raka skóry.
Co robić, aby uniknąć oparzenia skóry?
Unikanie oparzeń jest związane z zapobieganiem nieszczęśliwym wypadkom i obejmuje wiele aspektów życia ludzkiego. Istotne jest jak najszybsze chłodzenie miejsca oparzenia, co zapobiega rozwojowi głębszych uszkodzeń skóry.
