Fot. istockphoto.com
Co to jest promieniowanie ultrafioletowe?
Promieniowanie ultrafioletowe (ultraviolet radiation – UVR) to część spektrum promieniowania elektromagnetycznego, emitowanego przez słońce. Wyróżnić można rodzaje promieniowania o określonej długości fali, określane jako UVA (320–400 nm), UVB (290–320 nm), UVC (200–290 nm). W obrębie promieniowania UVA wyróżnia się również UVA1 (340–400 nm) oraz UVA2 (320–340 nm). W zależności od długości fali, wywierają one odmienny wpływ na skórę.
Jak promieniowanie ultrafioletowe (UVR) wpływa na skórę?
Wpływ UVR na skórę zależy od długości fali. Promieniowanie UVC jest w całości pochłaniane przez warstwę ozonową; podobnie 90% promieniowania UVB, które w efekcie obecne jest na naszej szerokości geograficznej jedynie w okresie wiosny i lata. Promieniowanie UVB odpowiada za uszkodzenie DNA. Promieniowanie UVA penetruje skórę głębiej niż UVB, co skutkuje niekorzystnym procesem fotostarzenia oraz rozwojem miejscowego stanu zapalnego. Zarówno UVA, jak i UVB przyczyniają się do powstawania nowotworów skóry. Promieniowanie UVB wpływa także na wytwarzanie witaminy D w skórze.
Czy natężenie promieniowania ultrafioletowego zmienia się w ciągu dnia?
Natężenie UVA jest stałe w ciągu dnia. To promieniowanie dodatkowo przenika przez szyby okienne. Natomiast promieniowanie UVB jest najintensywniejsze w godzinach okołopołudniowych.
W jaki sposób ocenić wrażliwość skóry na promieniowanie ultrafioletowe?
Celem ułatwienia oceny wrażliwości skóry na UVR stworzono pojęcie minimalnej dawki rumieniowej (Minimal Erythema Dose – MED), oznaczającej najmniejszą konieczną ilość promieniowania do wywołania rumienia na skórze po 24 godzinach od narażenia na promieniowanie ultrafioletowe. Dodatkowo stosuje się klasyfikację fototypów Fitzpatricka (od I do VI), która pozwala przewidzieć wrażliwość na promieniowanie ultrafioletowe w zależności od fototypu – im wyższy fototyp, tym mniejsza szansa oparzenia słonecznego i rozwoju raków skóry. W Polsce występują przede wszystkim fototypy od I do III, które są w małym stopniu odporne na promieniowanie UVR. Najbardziej wrażliwy - fototyp I charakteryzuje ludzi o bladym kolorze skóry, niebieskich lub piwnych oczy, blond lub rudych włosach, którzy często mają piegi. Pod wpływem światła słonecznego skóra tych osób nie opala się, tylko ulega poparzeniu, co manifestuje się zaczerwienieniem. Ten fototyp wymaga bezwzględnej ochrony przed słońcem. Fototyp II jest nieco bardziej odporny na promieniowanie, dotyczy osób o jasnej skórze i blond włosach oraz jasnych oczach. Skóra tych osób jest trochę bardziej odporna na UVR niż fototypu I – opala się na czerwono, ale z czasem zmienia kolor na brązowy. Często ulega poparzeniu. Fototyp III obejmuje osoby o nieco ciemniejszym odcieniu skóry niż poprzednie fototypy (choć wciąż jest to jasny rodzaj karnacji). Jest ona też bardziej odporna na promienia UV. Niemniej u tych osób też dochodzi do poparzeń słonecznych, dlatego tak ważna jest ochrona przed słońcem.
Jak chronić skórę przed promieniowaniem UV?
Celem ochrony skóry należy stosować preparaty zawierające filtry chroniące zarówno przed promieniowaniem UVA, jak i UVB. Podstawowy podział filtrów obejmuje filtry chroniące przed określonym typem promieniowania, a także filtry organiczne – chemiczne oraz nieorganiczne – fizyczne i mineralne. Filtry UVR odbijają, rozpraszają lub pochłaniają energię promieniowania, zamieniając ją na ciepło.
Co to jest SPF?
Oceniając skuteczność filtrów przeciwsłonecznych, należy zwrócić uwagę na współczynniki ochronne dla różnych rodzajów promieniowania. W przypadku promieniowania UVB ważny jest wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej SPF (Sun Protection Factor). Jest on wyliczany poprzez podzielenie wartości MED (minimalnej dawki rumieniowej) skóry chronionej danym preparatem przez MED skóry bez protekcji (SPF = MED skóry chronionej/niechronionej). I tak np. wartość SPF 30 oznacza, że celem wywołania rumienia po zastosowaniu preparatu konieczna jest 30 razy większa dawka promieniowania UVB niż w przypadku skóry niechronionej. Im wyższy wskaźnik SPF, tym lepsza ochrona przed promieniowaniem.
Co oznaczają określenia opisujące odporność filtrów na działanie wody?
Aby ocenić odporność preparatów zawierających filtry UVB na działanie wody, porównuje się wartość SPF przed 2-krotną i po 2-krotnej 20-minutowej kąpieli. W przypadku, gdy różnica wynosi <50%, preparat określa się jako oporny na działanie wody (water resistant). Jeśli analogiczną wartość uzyska się po czterech 20-minutowych kąpielach, preparat określa się jako bardzo mocno oporny na działanie wody (very water resistant). Zabronione jest stosowanie określenia wodoodporny (waterproof).
Jak otoczenie wpływa na ilość promieniowania oddziałującego na skórę?
Na ilość promieniowania docierającego do skóry wpływa zarówno charakter otoczenia, jak i położenie geograficzne. Zmiana szerokości geograficznej o 1 stopień lub zmiana wysokości nad poziomem morza o 100 m zwiększa ilość promieniowania docierającego do skóry o ok. 3%. Część promieniowania odbija się od podłoża – w przypadku lodu czy śniegu odsetek odbijanego promieniowania sięga 85%, podczas gdy dla gleby wynosi ok. 10%. W przypadku zbiorników wodnych odnotowano przenikanie promieniowania na głębokość ok. 60 cm, co oznacza, że podczas kąpieli np. w morzu nasza skóra jest wciąż narażona na promieniowanie.
