Dwunastnica to pierwsza część jelita cienkiego, położona zaraz za żołądkiem. Do dwunastnicy wpływają żółć oraz sok trzustkowy, które biorą udział w trawieniu. W dwunastnicy wydzielane są enzymy trawienne, takie jak sekretyna, cholecystokinina, trawiony jest pokarm, wchłaniana woda, elektrolity i substancje odżywcze.
Dwunastnica – budowa i umiejscowienie
Dwunastnica to odcinek przewodu pokarmowego. Dwunastnica jest częścią jelita cienkiego. Jelito cienkie składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Dwunastnica znajduje się bezpośrednio za żołądkiem, a przed jelitem czczym i jest najkrótszą częścią jelita cienkiego. Nazwa dwunastnica wywodzi się od tego, że jej długość była określona na 12 palców (dwanaście poprzecznych szerokości palca) przez Herophilosa, starożytnego lekarza i anatoma, który opisał budowę przewodu pokarmowego.
Dwunastnica ma około 25–30 cm i dzieli się na cztery części.
Patrząc od strony żołądka (w uproszczeniu – od góry) to:
- Część górna, inaczej opuszka dwunastnicy, która ma około 4-5 cm długości
- Część zstępująca, która ma około 8–10 cm długości. W tej części znajduje się tzw. brodawka większa dwunastnicy, czyli miejsce, gdzie uchodzi przewód żółciowy wspólny, którym do dwunastnicy płynie żółć z wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz przewód trzustkowy, którym do dwunastnicy wpływa sok trzustkowy z trzustki. Brodawka dwunastnicy jest otoczona zwieraczem Oddiego, który jest mięśniem zapobiegającym refluksowi (cofaniu się) wydzielin dwunastnicy do dróg żółciowych i trzustkowych.
- Część pozioma, która ma ok. 6 cm długości
- Część wstępująca, która ma ok. 6 cm długości.
Polecamy:
- Dysfunkcja zwieracza Oddiego
- Budowa i funkcje pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych
- Choroby dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego
Jak wygląda dwunastnica?
Dwunastnica jest narządem rurowym, co oznacza, że ma ściany i światło. W celu zobrazowania wyglądu dwunastnicy (i jelita w ogóle) możemy porównać ją do nogawki rajstop. W jamie brzusznej układa się w kształt litery C, otaczając głowę trzustki.
Dwunastnica ma trzy zakręty:
- górny – pomiędzy żołądkiem a częścią zstępującą
- dolny – pomiędzy częścią zstępującą a poziomą
- dwunastniczo-czczy – na granicy z jelitem czczym.
Dwunastnica – jej rola i funkcje w organizmie
Funkcją dwunastnicy jest kontynuacja procesu trawienia, który rozpoczął się na wcześniejszych etapach przewodu pokarmowego. Do dwunastnicy treść pokarmowa trafia z żołądka przez „zawór” regulujący przechodzenie pokarmu między żołądkiem a dwunastnicą, zwany odźwiernikiem. Trawienie w dwunastnicy ułatwiają enzymy trawienne wydzielane przez ścianę jelita, a także żółć z pęcherzyka żółciowego i wątroby oraz sok trzustkowy z trzustki, które wpływają do dwunastnicy przez brodawkę większą dwunastnicy. Następnie treść pokarmowa jest przesuwana dalej, do następnego odcinka jelita cienkiego, czyli jelita czczego.
Dwunastnica ma zdolność regulowania swojego środowiska za pomocą hormonów. Jednym z tych hormonów jest sekretyna uwalniana, gdy pH w dwunastnicy spada poniżej pożądanego poziomu. Hormon ten działa w celu zwiększenia pH dwunastnicy poprzez stymulowanie wydzielania wody i wodorowęglanów do dwunastnicy. Wpływa to na prawidłowy przebieg procesu trawienia, ponieważ amylaza trzustkowa i lipaza wymagają określonego pH, aby trawienie przebiegało prawidłowo. Innym hormonem uwalnianym w dwunastnicy jest cholecystokinina. Cholecystokinina jest uwalniana w obecności kwasów tłuszczowych i aminokwasów. Działa hamująco na opróżnianie żołądka, a także stymuluje skurcz pęcherzyka żółciowego, jednocześnie powodując rozluźnienie zwieracza Oddiego, aby umożliwić dostarczanie żółci do dwunastnicy w celu wspomagania trawienia i wchłaniania składników odżywczych.
Czy można żyć bez dwunastnicy?
Tak. Wiąże się to z zaburzeniami trawienia i wchłaniania, dlatego osoby, którym usunięto dwunastnicę, muszą przyjmować odpowiednie leki i suplementy lub żywienie pozajelitowe (dożylne).
Objawy chorej dwunastnicy
Objawy, które mogą towarzyszyć chorobom dwunastnicy to:
- ból brzucha, głównie zlokalizowany w górnej części brzucha; charakterystyczny dla choroby wrzodowej dwunastnicy jest ból występujący na czczo (w tym w nocy ok. godz. 23.00–2.00) i w ciągu 2–3 h po posiłkach, ustępujący po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny (Zobacz: Bóle w nadbrzuszu ustępujące po posiłkach)
- nudności
- wymioty
- krew w wymiotach (tzw. wymioty fusowate, które mogą wyglądać fusy z kawy)
- biegunka
- krew w stolcu
- zaburzenia wchłaniania.
W przypadku nowotworu dwunastnicy mogą pojawić się też objawy ogólne, takie jak osłabienie, utrata masy ciała, niedokrwistość.
Czytaj: Nowotwory jelita cienkiego (łagodne i złośliwe)
Najczęstsze choroby dwunastnicy
Do najczęstszych chorób dwunastnicy należą:
- Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – choroba wrzodowa to występowanie wrzodów trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Jej objawami są przede wszystkim bóle w górnej części brzucha (nadbrzuszu), mogą też występować nudności i wymioty, choć u wielu chorych wrzód trawienny przebiega zupełnie bezobjawowo.
- Zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy – to stan, w których dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej przez różne czynniki z towarzyszącym odczynom zapalnym. Są one zwykle następstwem zakażenia lub procesu autoimmunologicznego, rzadziej następstwem działania leków lub nadwrażliwości na czynniki zewnętrzne.
- uchyłki dwunastnicy – to uwypuklenia ściany dwunastnicy, które zwykle nie powodują objawów
- nowotwory łagodne dwunastnicy – najczęściej gruczolaki
- nowotwory złośliwe dwunastnicy – są rzadkie. Najczęściej występują: gruczolakoraki, chłoniaki, nowotwory podścieliskowe (GIST) i neuroendokrynne (np. gastrinoma).
Dwunastnicy mogą dotyczyć także choroby, które obejmują też inne części jelita i przewodu pokarmowego, takie jak:
- choroba Leśniowskiego i Crohna – choroba zapalna, która może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego od jamy ustnej aż do odbytu
- celiakia – przewlekła, wielonarządowa choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której u osób predysponowanych genetycznie wskutek spożywania glutenu dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego
- niewydolność jelit – pogorszenie czynności przewodu pokarmowego w stopniu, w którym nie jest zapewnione wchłanianie makroskładników i/lub wody oraz elektrolitów i konieczna jest ich dożylna suplementacja w celu podtrzymania życia i/lub wzrastania,
- zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) – stan, w którym w jelicie cienkim występuje zwiększona liczba bakterii, co powoduje objawy i może prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania
- choroba Whipple’a– następstwo układowego zakażenia wywołanego przez laseczkę Tropheryma whipplei, a główne objawy są związane z zajęciem jelita cienkiego
- angiodysplazja – zmiana naczyniowa o charakterze tętniczo-żylnym, stanowiąca bezpośrednie połączenie między krętymi i poszerzonymi tętniczkami a żyłkami, z pominięciem naczyń włosowatych, może powodować krwawienie.
