Pytanie nadesłane do redakcji
Po stosowaniu antybiotyków odporność spadła mi do minimum. Podczas leczenia antybiotykami utraciłem dobroczynne bakterie w jelitach. Teraz po niektórych posiłkach, wycieka brzydki płyn z jelita. Brałem tzw. probiotyki doustnie w celu uzupełnienia flory, lecz nic to nie pomogło. Czy jest jakiś skuteczny sposób uzupełnienia flory, np. poprzez aplikację bezpośrednio do jelita? Czy można to leczyć (skutecznie)?
Odpowiedziała
lek. med. Magdalena Przybylska-Feluś
Klinika Gastroenterologii i Hepatologii UJ CM w Krakowie
Antybiotyki są lekami stosowanymi w walce z chorobotwórczymi bakteriami - do ich stosowania istnieją konkretne wskazania. Niestety, tak jak każdy inny lek, mogą one powodować działania niepożądane, czy wchodzić w interakcje z innymi lekami. Bardzo często podczas stosowania leków z tej grupy występują objawy dyspeptyczne (nudności, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej), wzdęcia czy biegunki. Antybiotyki wpływają także na naturalną mikroflorę w przewodzie pokarmowym.
W naszym przewodzie pokarmowym znajduje się ponad 500 gatunków bakterii, ich materiał genetyczny 100-krotnie przekracza genom człowieka! W obrębie przewodu pokarmowego istnieją gatunki natywne (stale występujące), które nabywamy podczas porodu, na wczesnych etapach życia oraz przejściowe, które są spożywane np. z posiłkami. Najmniej bakterii znajduje się w żołądku (poniżej 104 jednostek formujących kolonię – co związane jest z kwaśnym pH soku żołądkowego, którego zadanie to m.in. „dezynfekcja” przyjmowanych pokarmów). W niższych odcinkach przewodu pokarmowego znajduje się coraz więcej bakterii (np. w jelicie grubym 1012 jednostek formujących kolonię).
Rola bakterii w przewodzie pokarmowym to m.in. udział w fermentacji niestrawionych węglowodanów, oligosacharydów, tworzenie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (stanowiących główne źródło energii dla komórek jelita), udział w syntezie witamin (K, z grupy B), wchłaniania elektrolitów. Mikroflora przewodu pokarmowego wpływa na układ odpornościowy (bierze udział w jego modulacji), chroni przez namnażaniem się niektórych patogenów, wpływa na przepuszczalność bariery śluzówkowej. W obrębie mikroflory przewodu pokarmowego występują też niektóre gatunki grzybów, które w odpowiednich proporcjach są nieszkodliwe, a nawet pożądane.
Zaburzenie tej delikatnej struktury jest stosunkowo łatwe. Do zmiany składu jakościowego i ilościowego dochodzi pod wpływem wielu czynników, jak m.in. diety, stanów zapalnych w obrębie przewodu pokarmowego, zaburzeń perystaltyki, licznych hospitalizacji, stosowania niektórych leków, jak np. antybiotyków czy inhibitorów pompy protonowej.
Istnieje pojęcie biegunki związanej z antybiotykoterapią (antibiotic associated diarrhea) związanej ze zmianą jakościową i ilościową mikroflory jelitowej. Kolejnym problemem jest biegunka związana z infekcją Clostridium difficile - stosowanie antybiotyków jest czynnikiem ryzyka rozwoju tej infekcji. Część populacji ma w swojej florze jelitowej gatunki Clostridium niewytwarzające toksyn - jest to stan prawidłowy. Problem pojawia się, gdy dochodzi do produkcji toksyn - wtedy włącza się odpowiednie antybiotyki doustnie, w ciężkich przypadkach konieczne jest przyjęcie do szpitala. W opornych zakażeniach pojawiły się doniesienia o przeszczepie stolca (wykonywane m.in. w Stanach Zjednoczonych). U osób z pewnymi predyspozycjami może dojść do nadmiernego rozwoju kolonii grzybów w przewodzie pokarmowym.
Zapobieganie działaniom niepożądanym antybiotykoterapii polega na stosowaniu antybiotyków, gdy istnieją wskazania (infekcji wirusowych nie leczymy antybiotykami!), stosowanie się do zaleceń odnośnie do czasu trwania terapii i dawkowania, stosowanie probiotyków (tzw. dobrych bakterii) podczas i po antybiotykoterapii. Zdarza się, że leczenie powikłań może trwać kilka tygodni.
W aspekcie znacznie obniżonej odporności (na czym dokładnie polegają zaburzenia odporności? Czy nie wymagają diagnostyki immunologicznej?) oraz przy opisie sugerującym nietrzymanie stolca konieczne jest zgłoszenie się do lekarza internisty/rodzinnego/gastrologa, który uzupełni wywiad, będzie mieć możliwość badania fizykalnego oraz zadecyduje o dalszej diagnostyce i leczeniu, ew. konsultacjach z innymi specjalistami. Nietrzymanie stolca jest objawem wymagającym wyjaśnienia.
Piśmiennictwo:
Cammarota G., Ianiro G., Gasbarrini A.: Fecal Microbiota Transplantation for the Treatment of Clostridium difficile Infection: A Systematic Review. J. Clin. Gastroenterol. 2014 Jan 16.Lupse M., Flonta M., Cioara A., Filipescu I., Todor N.: Predictors of first recurrence in Clostridium difficile-associated disease. A study of 306 patients hospitalized in a Romanian tertiary referral center. J. Gastrointestin. Liver Dis. 2013 ; 22(4): 397-403.
Materiały edukacyjne Małopolskiej Szkoły Gastroenterologii
Materiały z XV Kongresu Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii
Pattani R., Palda V.A., Hwang S.W., Shah P.S.: Probiotics for the prevention of antibiotic-associated diarrhea and Clostridium difficile infection among hospitalized patients: systematic review and meta-analysis. Open Med. 2013; 7(2).
