×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia pamięci: zaniki pamięci, problemy z pamięcią. Przyczyny, objawy i leczenie


specjalista neurolog
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Zaburzenia pamięci występujące sporadycznie (np. trudności z przypomnieniem sobie, gdzie zostawiło się klucze) mogą wystąpić u każdej zdrowej osoby. Na zdolność koncentracji i zapamiętywania wpływa nie tylko stan zdrowia, ale także czynniki przemijające – czy dana osoba jest wypoczęta, czy w danym momencie przeżywa stres psychiczny, czy dociera do niej dużo bodźców. Pamięć robocza służy do przechowywania danych potrzebnych na bieżąco do wykonania danej czynności. Jej zaburzenia powodują zapominanie, np. numeru telefonu, gdzie został samochód na parkingu. Najcięższy stopień zaburzeń poznawczych to otępienie (demencja).

Czym jest pamięć? Rodzaje pamięci: krótkotrwała i długotrwała.

Pamięć to czynność poznawcza umożliwiająca chwilowe lub trwałe zachowanie (zapamiętywanie), przechowywanie (magazynowanie) i odtwarzanie (przypominanie) informacji. Pamięć nie jest zjawiskiem jednorodnym – istnieje wiele jej różnych form. Podstawowy podział rodzajów pamięci dokonywany jest według kryterium czasu przechowywana informacji.

Wyróżnia się pamięć krótkotrwałą i długotrwałą.

Co to jest pamięć robocza?

Szczególnym rodzajem pamięci krótkotrwałej jest pamięć operacyjna, zwana także roboczą. Polega na czasowym przechowywaniu informacji w określonym celu, aby ich użyć do operacji umysłowych lub wykonania jakieś czynności (np. zapamiętanie numeru telefonu, zapamiętanie miejsca pozostawienia samochodu). Dzięki powtarzaniu informacji dochodzi do utrwalenia wiadomości i powstania pamięci długotrwałej. Rodzaje pamięci długotrwałej przedstawia rycina.

Rodzaje pamięci długotrwałej - infografika

Jak powstają zaburzenia pamięci?

W procesach chorobowych różne rodzaje pamięci są bardziej lub mniej dotknięte zburzeniami, co powoduje dużą różnorodność objawów u pacjentów z zaburzeniami pamięci. Za procesy uwagi, uczenia się i pamięci odpowiedzialnych jest kilka ośrodków anatomicznych w mózgu. Znajdują się one w hipokampie, w płatach czołowych, a także w płatach skroniowych. W badaniach stwierdzono, że zależnie od etiologii zaburzeń pamięci inne są przyczyny uszkodzenia komórek nerwowych (neuronów). W chorobach zwyrodnieniowych, takich jak choroba Alzheimera, obserwuje się gromadzenie nieprawidłowych białek w wyniku zaburzeń metabolizmu, a w chorobach naczyniowych znaczącą rolę odgrywa niedokrwienie i niedotlenienie neuronu.

Zaburzenia pamięci – przyczyny

Jakie zaburzenia pamięci są normalne?

Każdemu z nas zdarza się niekiedy zapomnieć, gdzie pozostawiliśmy na przykład klucze czy inne przedmioty. Jeśli przypomnimy sobie po kolei, co robiliśmy w tym czasie, to najczęściej odtworzymy gdzie je położyliśmy i uda się je odnaleźć. Takie zdarzenia, występujące sporadycznie, nie powinny budzić niepokoju. Natomiast człowiek z zaburzeniami pamięci nie jest w stanie odtworzyć wcześniejszych zdarzeń i odnaleźć zagubionego przedmiotu. Także kiedy jesteśmy zajęci i dociera do nas wiele informacji, niektóre z nich nie zostawiają śladu i nie można ich potem odtworzyć. Ponadto obniżenie nastroju czy zaburzenia psychiczne, np. depresja powoduje, że mamy duże trudności w koncentracji uwagi i wiele docierających do nas informacji nie jest „zapisywanych”, a więc nie można potem sobie ich przypomnieć. Z wiekiem nasz umysł działa nieco wolniej, musimy mieć więcej czasu, aby zrozumieć i zapamiętać docierające do nas informacje, więc najczęściej nie mamy tak dobrej pamięci jak w młodszym wieku.

Istnieje zjawisko łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych, kiedy problemy z zapamiętywaniem i odtworzeniem różnych wiadomości są większe niż w populacji rówieśników, lecz nie powodują istotnych zaburzeń w codziennym życiu. Zwykle pacjenci skarżą się na trudności z przypomnieniem sobie czegoś, że mają wrażenie, że wolniej myślą, ale nie wpływa to na ich podstawowe, codzienne funkcjonowanie (jest to ważna cecha różnicująca z otępieniem). Niestety u części osób z tego typu zaburzeniami (ale nie u wszystkich) rozwija się później otępienie. Przeczytaj więcej: Łagodne zaburzenia poznawcze

Otępienie (demencja) – odwracalne i niodwracalne

Najcięższy stopnień zaburzeń pamięci to otępienie (demencja). Jest to zespół objawów, zwykle przewlekłych czy postępujących, charakteryzujący się licznymi zaburzeniami wyższych funkcji mózgu. Są to zaburzenia w zakresie więcej niż w jednej czynności poznawczej, takiej jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, mowa czy wykonywanie złożonych czynności ruchowych (prowadzenie samochodu, pisanie na klawiaturze komputera i wiele innych). Upośledzenie czynności poznawczych jest tak znaczne, że powoduje istotne zaburzenia w wykonywaniu pracy zawodowej, a także w codziennych czynnościach domowych.

Początkowo zaburzenia dotyczą bardziej złożonych funkcji (np. prowadzenie finansów) a później najbardziej podstawowych, jak higiena osobista, ubieranie się. Oprócz zaburzeń pamięci często występują, a czasem wyprzedzają pierwsze oznaki choroby, zaburzenia emocjonalne (depresja) czy zaburzenia zachowania.

Otępienie występuje u 1% populacji ogólnej, większość pacjentów jest po 60. roku życia. W grupie po 65. roku życia wskaźnik rozpowszechnienia demencji szacuje się na 5–7%, po 85. roku życia na 40%. Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera, następnie otępienie naczyniopochodne, otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienia czołowo-skroniowe i otępienie mieszane, które jest otępieniem naczyniowym i alzheimerowskim.

Przeczytaj więcej: Otępienie

Ważną grupą są tak zwane otępienia warunkowo odwracalne, w których wczesne wykrycie przyczyny i podjęcie właściwego leczenia może doprowadzić do ustąpienia objawów lub zahamowania postępu choroby. Stanowią one tylko kilka procent wszystkich przypadków otępienia.

Możliwe przyczyny potencjalnie odwracalnych zaburzeń funkcji poznawczych to choroby metaboliczne, takie jak choroby tarczycy, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, niedobory witamin (B1, B12), infekcje układu nerwowego wywołane przez bakterie (kiła, gruźlica) lub wirusy (w tym HIV). Mogą to być także choroby mózgu, takie jak guzy, ropnie, krwiaki podtwardówkowe, wodogłowie, w przypadku których skuteczne leczenie neurochirurgiczne może spowodować zmniejszenie lub ustąpienie objawów. Wśród potencjalnie odwracalnych zaburzeń pamięci są także działania niepożądane leków, po odstawieniu których można uzyskać poprawę. Najczęściej tego typu zaburzenia powodują leki psychotropowe, przeciwdrgawkowe, niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, w znieczuleniu ogólnym. Przyczyną zaburzeń pamięci może też być działanie toksyn, takich jak alkohol, metale ciężkie (ołów, rtęć, arsen), pestycydy czy rozpuszczalniki.

Problemy z pamięcią w młodym wieku

Problemy z pamięcią mogą wystąpić także u młodych osób. Mogą stanowić konsekwencję chorób somatycznych, zatruć i być odwracalne (zobacz wyżej) lub mogą się wiązać z zaburzeniami psychicznymi (np. depresją). Kłopoty z pamięcią (a także z koncentracją) mogą być też skutkiem dużego stresu. W rzadkich przypadkach zaburzenia pamięci mogą być objawem otępienia, które rozwija się w młodym wieku. Przeczytaj więcej: Otępienie (demencja)

Co robić w razie wystąpienia problemów z pamięcią?

W razie wystąpienia zauważalnych dla nas i dla otoczenia trudności w przypominaniu sobie informacji, które powinny być oczywiste, należy przeanalizować, czy prowadzimy higieniczny tryb życia, czy mamy odpowiednio dużo czasu na wypoczynek, czy odpowiednio i regularnie się odżywiamy, czy mamy dostateczną ilość ruchu. Należy się też zastanowić, jakie leki zażywamy, czy nie nadużywany alkoholu, leków uspokajających, nasennych. Ważne jest także w dalszym postępowaniu to, czy sami zauważamy problemy z pamięcią, czy zwraca nam na to uwagę otoczenie. Ta ostatnia sytuacja wywołuje napięcia u osoby dotkniętej problemami z pamięcią, która będzie im zaprzeczała, co nierzadko powoduje dramatyczne napięcia w rodzinie i otoczeniu. Stan, w którym pacjent nie zdaje sobie sprawy ze swoich problemów jest niepokojący i może przemawiać za początkiem choroby Alzheimera.

Im młodsza jest osoba, u której pojawiają się zaburzenia pamięci, tym wcześniej wymaga konsultacji lekarskiej.

Występowanie innych objawów niż tylko osłabienie pamięci, takich jak bóle głowy, drgawki, zrywania kończyn, czy ich osłabienie wymaga zgłoszenia się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Także szybko postępująca utrata pamięci w ciągu tygodni czy kilku miesięcy przemawia za niepokojącym procesem chorobowym i wymaga niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza.

Problemy z pamięcią – diagnoza

W takiej sytuacji lekarz zwykle zbiera wywiad: oddzielnie od pacjenta i członka rodziny/opiekuna. Często podawanie przykładów zaburzeń pamięci u chorego jest krępujące dla członków rodziny lub opiekunów, ale ma ono duże znaczenie. Konieczne jest ustalenie czasu trwania objawów, początku zauważonych zaburzeń, ich dynamiki, objawów towarzyszących, a także możliwych przyczyn zewnętrznych. Pytania dotyczące zaburzeń pamięci powinny być zadawane szczegółowo, najlepiej na podstawie konkretnych przykładów: np. zapominanie o terminach, niepłacenie rachunków, nieprzekazywanie ważnych wiadomości, problemy w korzystaniu z przedmiotów codziennego użytku, wycofywanie się z życia społecznego, rodzinnego. Na ogół nie stawia się pewnego rozpoznania otępienia na podstawie jednorazowego badania.

Ważny jest także wywiad ogólnolekarski w kierunku nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zwiększonego stężenia cholesterolu. Lekarz dokona też przeglądu leków przyjmowanych przez pacjenta, uzyska informacje dotyczące ewentualnego nadużywania leków, alkoholu. Następnie lekarz przeprowadzi badanie funkcji poznawczych (tzw. przesiewowe badania testowe). Najczęściej w tym celu stosowana jest krótka skala oceny stanu umysłowego (Mini Mental State Examination – MMSE), która pozwala ocenić orientację, zapamiętywanie, uwagę, odtwarzanie informacji, podstawowe funkcje językowe i wzrokowo-przestrzenne oraz rozumienie instrukcji podawanych słownie i na piśmie i złożone czynności ruchowe. Do testów przesiewowych należy także test rysowania zegara, w którym badany rysuje na tarczy zegara podane godziny. Konieczne jest przeprowadzenie badania neurologicznego, bo chociaż we wczesnym okresie otępienia nie stwierdza się objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, to badanie to pozwala na stwierdzenie innych objawów neurologicznych występujących w chorobach, w których zaburzenia pamięci nie są jedynym objawem (np. w otępieniu naczyniopochodnym, poudarowym). Wskazana jest też ocena stanu psychicznego, zwłaszcza gdy stwierdza się obniżenie nastroju (depresję) lub istnieje podejrzenie objawów psychiatrycznych, takich jak omamy czy urojenia.

Po przeprowadzeniu wywiadu, przesiewowych badań testowych, oceny neurologicznej i psychiatrycznej i wysunięciu podejrzenia rozpoznania otępienia wskazane jest wykonanie badań neuropsychologicznych, które mogą pomóc w ścisłym ustaleniu rozpoznania. Wykonuje się testy psychologiczne, dzięki którym można rozpoznać zmiany charakterystyczne dla choroby Alzheimera, inne zmiany w otępieniu czołowo-skroniowym, czy otępieniu naczyniowym.

Przed ustaleniem ostatecznego rozpoznania wykonuje się też badania laboratoryjne, takie jak morfologia, badania biochemiczne oceniające funkcje nerek i wątroby, tarczycy, badanie stężenia witaminy B12. Przy stwierdzeniu objawów neurologicznych wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej. Badanie to pozwala na rozpoznanie udaru mózgu, wodogłowia, krwiaka przymózgowego, guzów mózgu. Niekiedy w celu lepszego obrazowania mózgu wykonuje się badanie techniką rezonansu magnetycznego.

Należy dążyć do ustalenia rozpoznanie otępienia we wczesnym okresie zaburzeń pamięci i do wykrycia przyczyn tego procesu, co pozwala na wprowadzenia odpowiedniego leczenia, które może spowolnić proces utraty pamięci.

14.11.2022
Zobacz także
  • Choroba Alzheimera
  • Otępienie naczyniopochodne
Wybrane treści dla Ciebie
  • Choroba Alzheimera
  • Dieta w chorobie Alzheimera
  • Łagodne zaburzenia poznawcze
  • Choroba Huntingtona
  • Czy długotrwałe stosowanie izotretynoiny może powodować problemy z pamięcią?
  • Otępienie
  • Otępienie czołowo-skroniowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta