O jakich objawach mówimy?
Mimo że w zakresie głowy i szyi znajduje się pięć narządów zmysłów i że jest to doskonale unaczyniona i unerwiona okolica, objawy nowotworów głowy i szyi są bardzo niecharakterystyczne. Wyróżniono jednak pięć podstawowych objawów ważnych we wczesnym rozpoznaniu tych nowotworów: chrypkę, ból przy przełykaniu, niegojące się owrzodzenie w obrębie jamy ustnej, niedrożność jednostronną nosa i jednostronny guz lub obrzęk szyi. To są pierwsze, podstawowe objawy, które jeśli trwają dłużej niż 3 tygodnie, wymagają bezwzględnej oceny lekarskiej.
Wczesne rozpoznanie nowotworu jest kluczowe, aby możliwe było wdrożenie nowoczesnych, nieinwazyjnych metod leczenia. Co aktualnie ośrodki referencyjne mają do zaproponowania pacjentom?
Leczenie nowotworów głowy i szyi musi być interdyscyplinarne i spersonalizowane, co oznacza, że musi być dobrane dla każdego chorego indywidualnie, biorąc pod uwagę stan zaawansowania jego choroby, rozpoznanie histologiczne, przebieg, a także stan ogólny zdrowia. Ogólna zasada w nowotworach głowy i szyi – i nie tylko tych nowotworach – jest taka, że jeżeli chory zgłosi się w pierwszym stopniu zaawansowania nowotworowego, ewentualnie w drugim, mamy szerokie możliwości zastosowania nowoczesnych technik leczenia. Jeżeli natomiast zgłasza się w trzecim lub w czwartym stadium, możliwości są już bardzo ograniczone. To przekłada się również na poziom jakości życia po leczeniu – nieporównywalnie lepszy po nowoczesnym leczeniu oszczędzającym niż po leczeniu radykalnym, które często dewastuje jakość życia pacjenta.
O jakich nowoczesnych technikach mówimy?
W leczeniu chirurgicznym mamy dzisiaj bardzo szerokie możliwości leczenia endoskopowego. To, co w przeszłości robiło się z dojścia otwartego, dzisiaj robi się przez tak zwane otwory naturalne, czyli jamę nosową czy jamę ustną, stosując endoskop. Często endoskopię uzupełnia się o użycie metod laserowych. A to, co w chirurgii jest aktualnie najbardziej innowacyjne i najnowocześniejsze, to chirurgia robotowa, np. z użyciem robota da Vinci. Mam wyjątkowe szczęście i przyjemność, że w Wielkopolskim Centrum Onkologii dysponujemy instrumentarium do chirurgii robotowej i jako jedyni w Polsce prowadzimy właśnie zabiegi z wykorzystaniem chirurgii robotowej w nowotworach głowy i szyi. Patrząc na to z punktu widzenia mojego wieloletniego doświadczenia klinicznego – od etapu rezydenta, gdzie kiedyś wszystko robiło się z dojścia otwartego – jest to nieprawdopodobny przełom.
Nie możemy także zapominać o metodach z zakresu radioterapii. Zaliczamy do nich między innymi nowoczesną i bardzo skuteczną radioterapię IMRT. W nowotworach głowy i szyi istotne znaczenie ma także protonoterapia, jednak aktualnie w Polsce dysponujemy jedynie ośrodkiem w Krakowie prowadzącym takie leczenie.
I w końcu to, co jest teraz nadzieją w nowotworach głowy i szyi i co zmieniło się w ostatnich 40 latach – immunoterapia. Ponieważ głównym lekiem w leczeniu systemowym nowotworów głowy i szyi była i jest cisplatyna, lek skuteczny, ale też bardzo okaleczający i niosący ze sobą wiele działań niepożądanych, immunoterapia jest absolutną rewolucją.
A co z kosztami?
W leczeniu nowotworów głowy i szyi dzieje się bardzo, bardzo dużo, jednak trzeba też pamiętać, że wszystkie te nowoczesne metody związane są z wysokimi kosztami. Wliczają się w nie koszty pozyskania sprzętu, edukacji personelu i samego leczenia. Jednakże, zgodnie z symulacją, którą w przeszłości przeprowadziliśmy, lepiej jest zoperować przy użyciu robota da Vinci wczesną postać raka krtani, nawet jeżeli ten robot kosztuje 12 milionów złotych, niż leczyć chorego na zaawansowanego raka krtani poprzez całkowite usunięcie krtani, radio- i chemioterapię oraz długą rehabilitację. Często mamy sytuację, w której młody chory mógłby być leczony tymi przełomowymi metodami i wrócić do normalnego życia, jednak nawet dwa-trzy miesiące opóźnienia w rozpoznaniu uniemożliwiają nam ich zastosowanie. Tu właśnie widać ogromne znaczenie profilaktyki.
Co w leczeniu nowotworów głowy i szyi należy jeszcze w Polsce zmienić?
Aktualnie dużym problemem jest zarówno niedobór wykwalifikowanej kadry, jak i dostępność wielospecjalistycznych ośrodków mogących koordynować całość opieki nad takimi pacjentami. Chirurg głowy i szyi, czyli ten specjalista, który powinien zajmować się chirurgią nowotworów głowy i szyi, musi mieć umiejętności laryngologa, chirurga szczękowo-twarzowego, chirurga naczyniowego, chirurga onkologicznego i plastycznego oraz łączyć te wszystkie umiejętności. Nie jest możliwe wykształcenie takiego specjalisty w ciągu trzech, czterech lat. W związku z tym dążę do tego, aby utworzyć odrębną specjalizację z chirurgii głowy i szyi, w ramach której można by pozyskać wymienione umiejętności.
Dziś chorzy na nowotwory głowy i szyi leczeni są częściowo przez ośrodki laryngologiczne, częściowo przez chirurgów szczękowo-twarzowych, a częściowo przez chirurgów onkologicznych – i nie jest to dobre podejście. Powinny być stworzone, na wzór breast unitów, unity head and neck, czyli związane z nowotworami głowy i szyi. Umożliwiałoby to interdyscyplinarne leczenie w bardzo ścisłej współpracy z radioterapeutami onkologicznymi, z onkologami klinicznymi i patologami. Wszystkie działania powinny być realizowane w jednym zespole i w jednym miejscu – niekorzystne jest, gdy u chorego realizuje się część leczenia onkologicznego i później przekazuje się go gdzieś dalej.
Aktualnie na 40-milionowy naród mamy być może dwa lub trzy takie interdyscyplinarne ośrodki leczenia nowotworów głowy i szyi. Jest to kropla w morzu potrzeb.
Rozmawiał lek. Artur Kacprzyk
