×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej

prof. dr hab. med. Leszek Szenborn
Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych UM we Wrocławiu
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej jest spowodowana zakażeniem enterowowirusami, a jej objawami są między innymi gorączka, złe samopoczucie oraz charakterystyczna wysypka w jamie ustnej, na skórze rąk i stóp, czasem także na pośladkach i tułowiu. Choroba występuje głównie u dzieci i jest bardzo zakaźna, przenosi się przez kontakt z wydzielinami i wydalinami (choroba brudnych rąk). Bywa błędnie nazywana „bostonką”.

Co to jest choroba dłoni, stóp i jamy ustnej?

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (hand, foot, and mouth syndrome – HFMS) to zakażenie, które występuje najczęściej u dzieci <10. roku życia, ale także u starszych oraz u dorosłych. Oprócz gorączki występuje pęcherzykowa lub grudkowa wysypka (osutka) na błonie śluzowej jamy ustnej oraz skórze rąk i stóp, w tym na powierzchniach dłoniowej i podeszwowej (ryc.). Grudkowa wysypka może być zlokalizowana także na skórze innych części ciała, np. na pośladkach lub tułowiu. Mogą występować łagodne objawy ze strony układu pokarmowego lub oddechowego. Niekiedy towarzyszy jej zapalenie gardła. Choroba jest bardzo zaraźliwa. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej bywa nazywana „bostonką”.

Przyczyny choroby dłoni, stóp i jamy ustnej

Przyczyną HMFS jest zakażenie różnymi enterowirusami, w tym najczęściej wirusami Coxsackie A5, A9, A10, A16, B1, B3 oraz enterowirusem 71 (EV 71). Niekiedy udaje się wykazać powiązanie z innymi przypadkami zachorowań, np. w przedszkolu lub szkole. Większość przypadków ustępuje samoistnie bez jakichkolwiek następstw i ryzyka powikłań w ciągu 7–21 dni.

Bardziej poważny przebieg choroby opisuje się w krajach południowo-wschodniej Azji, zwłaszcza u najmłodszych dzieci (93%, <4. rż.; 75%, <1. rż.), a najczęstszą przyczyną były w tych przypadkach zakażenia EV 71 i Coxackie A16.

Jak się można zarazić się chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej

Zakażenie przenosi się przez bezpośredni kontakt z wydzielinami lub wydalinami – jest to choroba brudnych rąk. Okres wylęgania wynosi od 3 do 5 dni. Objawy pęcherzykowej wysypki (osutki) pojawiają się w 2.–3. dniu choroby. Zakaźność utrzymuje się do czasu zaniku wysypki (osutki), ale w kale wirusy mogą być wydalane nawet przez kilka tygodni.

W objawowym i gorączkowym okresie choroby dzieci nie powinny uczęszczać do żłóbków, przedszkoli lub szkoły. Przebycie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej nie zapewnia odporności, gdyż chorobę wywołują różne wirusy. Zakażenie jednym z nich prowadzi do powstania tylko specyficznej odporności (na dany wirus). Kontakt z osobą chorą nie stwarza znanego ryzyka dla ciężarnej, ale zachorowanie ciężarnej jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej.

Przestrzeganie zasad higieny (mycie rąk i dezynfekowanie wspólnie użytkowanych powierzchni), a także izolacja osób chorych jest jedyną drogą do uniknięcia zakażenia.

Choroba stóp, dłoni i jamy ustnej – objawy

HFMD zazwyczaj występuje jako samoistnie ustępująca choroba.

Do objawów należą

  • gorączka
  • złe samopoczucie
  • bolesne owrzodzenia w gardle oraz w jamie ustnej
  • pęcherzykowa wysypka na dłoniach i stopach.

Początkowo obserwuje się gorączkę, złe samopoczucie, zmniejszenie łaknienia oraz ból gardła. Gorączka zazwyczaj nie jest wysoka i ustępuje w ciągu 48 godzin. Bolesne zmiany w obrębie jamy ustnej pojawiają się 1–2 dni po wystąpieniu gorączki i zwykle obejmują język, podniebienie oraz błonę śluzową policzków. Rumieniowe plamki w jamie ustnej przekształcają się w pęcherzyki, które następnie pękają i powodują powstanie bolesnych owrzodzeń. Może dojść do odwodnienia, ponieważ znaczny dyskomfort utrudnia spożywanie posiłków i napojów. Następnie pojawia się wysypka (osutka), zazwyczaj na powierzchniach dłoniowych rąk oraz podeszwach stóp, a także – często – na skórze pośladków oraz okolicy narządów płciowych. Zmiany skórne najczęściej przyjmują postać pęcherzyków otoczonych zmienioną rumieniowo (zaczerwienioną) skórą, jednak mogą to być także małe, czerwone plamki, grudki, skupiska pęcherzyków, a nawet pęcherze. Zmianom skórnym nie towarzyszy świąd, jednak są one bolesne. Ich całkowite ustąpienie zwykle obserwuje się w ciągu 7–10 dni.

Nierzadko u pacjenta stwierdza się obecność tylko jednego lub dwóch objawów, na przykład zmian śluzówkowo-skórnych bez gorączki i objawów ogólnych.

Leczenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej

U większości chorych na chorobę dłoni stóp i jamy ustnej ustąpi ona samoistnie w ciągu około 7–14 dni. Leczenie polega wyłącznie na postępowaniu objawowym, np. lekarz może zlecić leki przeciwbólowe, jeśli występują dolegliwości bólowe. Obecnie nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych. Podstawowym celem jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i odżywienia.

Zmiany w jamie ustnej mogą sprawić, że przełykanie będzie bolesne, dlatego niektóre dzieci mogą nie chcieć jeść ani pić. Ważne jest, aby upewnić się, że dzieci otrzymują wystarczającą ilość płynów, aby nie doszło do odwodnienia. Zimne pokarmy, takie jak sorbety i lody, mogą zmniejszać dyskomfort w jamie ustnej. To samo dotyczy miękkich pokarmów, takich jak budyń, kisiel – mogą być łatwiejsze do przełknięcia. Pomocne może być też podawanie zimnych płynów lub karmienie strzykawką.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – zapobieganie

Obecnie za najskuteczniejsze metody zapobiegania chorobie dłoni, stóp i jamy ustnej uważa się przestrzeganie zasad higieny (mycie rąk, dezynfekcję wspólnie użytkowanych miejsc), a także ograniczenie ekspozycji poprzez nieposyłanie chorych dzieci do szkół i przedszkoli.

Jeśli choruje dziecko, najważniejszą rzeczą, jaką można zrobić, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby dłoni, stóp i jamy ustnej, jest częste mycie rąk wodą z mydłem, nawet gdy dziecko czuje się lepiej. Należy uczyć dzieci częstego mycia rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z łazienki. Ważne jest również utrzymywanie czystości w domu i dezynfekowanie blatów, zabawek i innych rzeczy, których dziecko może dotykać.

UWAGA!

Używane przez niektórych określenie „choroba bostońska” jest niepoprawne. Wprawdzie w przeszłości zmiany skórne w przebiegu zakażenia Coxackie A9 nazywano „wysypką/osutką bostońską”, ale nigdy nie była ona synonimem HMFS. Prawdopodobną przyczyną nieprawidłowego nazewnictwa może być analogia do innej wywoływanej przez enterowirusy choroby zwanej poprawnie „chorobą bornholmską” (Bornholm disease), której synonimami są pleurodynia lub Mialgia epidemica.


Ryc. Typowe dla HMFS zmiany na skórze dłoni, stóp i herpangina (ze zbiorów Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu)
21.02.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Choroby enterowirusowe
  • Trądzik odwrócony – przyczyny i sposoby leczenia
  • Bostonka – kiedy można się zarazić? Objawy bostonki u dziecka i dorosłego
  • Gorączka w podróży do tropiku
  • Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym
  • Objawy chorób skóry (wykwity skórne)
  • Zatrucie pokarmowe
  • Gorączka okopowa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta