Co to jest zapalenie oskrzelików i jakie są jego przyczyny?
Zapalenie oskrzelików to ostra choroba infekcyjna dolnych dróg oddechowych, w której zmiany patologiczne dotyczą drobnych oskrzelików.
Zapalenie oskrzelików wywołane jest zakażeniem wirusowym. W 80% przypadków są to wirusy RS (wirus nabłonka oddechowego), a w pozostałych rynowirusy, wirusy grypy i grypy rzekomej, adenowirusy czy metapneumowirusy.
Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, czyli poprzez przeniesienie drobnoustrojów w trakcie kichania lub kaszlu. Źródłem zakażenia jest przede wszystkim starsze rodzeństwo uczęszczające do przedszkola lub szkoły, rzadziej osoby dorosłe, w tym rodzice i opiekunowie. Zapalenie oskrzelików rozwija się po około 5 dniach od kontaktu z wirusem.
U większości dzieci przebieg jest łagodny i nie ma konieczności hospitalizacji. Tylko 1–2% dzieci wymaga pobytu w szpitalu, a u niewielkiego odsetka z nich rozwija się niewydolność oddechowa.
Do czynników ryzyka cięższego przebiegu zapalenia oskrzelików należą wcześniactwo, przewlekłe choroby układu oddechowego, wady serca, choroby neurologiczne, zaburzenia odporności, wiek poniżej 3. miesiąca, karmienie piersią krótsze niż 2 miesiące, uczęszczanie do żłobka, kontakt z rodzeństwem wieku przedszkolnym i szkolnym, narażenie na dym tytoniowy.
Jak często występuje zapalenie oskrzelików?
Najwięcej przypadków zapalenia oskrzelików rozpoznaje się w okresie jesienno-zimowym. Sezon zachorowań rozpoczyna się w listopadzie lub grudniu, osiąga maksymalne natężenie w styczniu lub lutym i kończy się w marcu, a niekiedy w kwietniu. Zakażenie dotyczy małych dzieci, do ukończenia 2. roku życia. Chłopcy chorują nieco częściej niż dziewczynki.
Jak się objawia zapalenie oskrzelików?
Zazwyczaj na początku choroby pojawiają się łagodne cechy infekcji górnych dróg oddechowych, jak katar, suche pokasływanie z towarzyszącą niewysoką gorączką. Po 2–3 dniach kaszel narasta, staje się mokry, co ma bezpośredni związek z pojawieniem się gęstej, trudnej do odkrztuszenia wydzieliny. Najczęściej objawom towarzyszy duszność. Może być słyszalny świszczący oddech. Dziecko ma przyspieszony oddech, porusza skrzydełkami nosa, postękuje, męczy się przy jedzeniu, przerywa karmienie. Po rozebraniu, widoczna jest praca dodatkowych mięśni oddechowych – wciągane są międzyżebrza, dołek jarzmowy pod brodą, dołki nad- i podobojczykowe.
Podczas osłuchiwania lekarz stwierdza cechy zwężenia dróg oddechowych w postaci uogólnionych, obustronnych świstów (wynikających przede wszystkim z nadmiaru wydzieliny).
Co robić w przypadku wystąpienia objawów zapalenia oskrzelików?
Dziecko w dobrym stanie ogólnym pomimo kataru i podwyższonej temperatury, które chętnie je i pije, można leczyć w warunkach domowych. Należy delikatnie czyścić nos (gruszką lub innych odpowiednim urządzeniem) z zalegającej wydzieliny. Można dodatkowo stosować wodę morską bezpośrednio do przewodów nosowych. W przypadku gorączki należy podać leki przeciwgorączkowe. Konieczne jest również zapewnienie optymalnych warunków otoczenia, powietrze w pokoju dziecka powinno być stosunkowo chłodne (ok. 18–20°C) i nawilżone.
Pilnej konsultacji lekarskiej i oceny wskazań do hospitalizacji wymaga pojawienie się nasilonej duszności, wysiłku oddechowego, bezdechów, sinicy lub problemów z karmieniem.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie zapalenia oskrzelików?
Zazwyczaj do rozpoznania i oceny wskazań do hospitalizacji wystarczają wywiad lekarski oraz objawy stwierdzane w badaniu fizykalnym. Podczas wizyty mierzy się takie parametry życiowe, jak liczba oddechów, rytm serca czy saturacja krwi tlenem.
W niektórych przypadkach wykonuje się RTG klatki piersiowej, głównie celem różnicowania z zapaleniem płuc oraz pobiera się krew do badania.
Możliwe jest również wykonanie szybkiego testu na obecność infekcji wirusem RSV po pobraniu wydzieliny z tylnej ściany gardła (lub jam nosa). Badanie to przeprowadza się głównie w celach epidemiologicznych, gdyż jego dodatni wynik u dziecka z zapaleniem oskrzelików rozpoznanym na podstawie objawów klinicznych nie zmienia postępowania.
Jakie są metody leczenia zapalenia oskrzelików?
Nie ma leczenia przyczynowego – przeciwwirusowego. Stosuje się leczenie objawowe, a w przypadku spadków saturacji tlenoterapię przez maseczkę lub wąsy tlenowe.
W niektórych przypadkach stosuje się leki rozszerzające oskrzela, ale wskazania do takiego leczenia zależą od konkretnego przypadku. Nie zaleca się leków przeciwzapalnych, takich jak glikokortykosteroidy wziewne lub systemowe. Antybiotykoterapię stosuje się u niemowląt z powikłaniami bakteryjnymi, takimi jak: zapalenie ucha środkowego.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia oskrzelików?
Na około tysiąc dzieci chorujących na zapalenie oskrzelików jedno trafia z powodu niewydolności oddechowej na oddział intensywnej opieki medycznej. Ciężkie zapalenie oskrzelików stanowi największe ryzyko u dzieci przedwcześnie urodzonych lub obciążonych innymi chorobami lub wadami.
Należy jednak podkreślić, że większość niemowląt przechodzi infekcję łagodnie i zdrowieje w okresie około od 2 do 3 tygodni. Pamiętać należy o możliwości rozwoju kolejnych infekcji wywołanych przez wirusa RS. Ma to związek z brakiem trwałej pamięci immunologicznej po przebytym zakażeniu. Najczęściej przebiegają one łagodniej niż pierwsza infekcja.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia oskrzelików?
Wirus RS uszkadza nabłonek oddechowy. Po przebyciu zapalenia oskrzelików do około 13. miesiąca życia występuje zwiększone ryzyko nawrotów obturacji oskrzeli. Dlatego w razie kolejnego zachorowania zawsze należy poinformować lekarza o przebyciu przez dziecko zapalenia oskrzelików.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na zapalenie oskrzelików?
Karmienie piersią jest naturalną metodą prewencji infekcji dróg oddechowych. Wskazany jest minimum 6-miesięczny okres karmienia naturalnego. Ponadto niemowlęta i małe dzieci nie mogą być eksponowane na dym tytoniowy, gdyż szkodliwe substancje w nim zawarte obniżają odporność.
Ze względu na drogę zakażenia zapobieganie szerzeniu się infekcji obejmuje dokładne mycie rak, a najlepiej ich odkażanie preparatem na bazie alkoholu po kontakcie z osobą chorą.
W profilaktyce infekcji wirusem RS stosuje się przeciwciało monoklonalne skierowane bezpośrednio przeciwko wirusowi. Wskazania do takiego leczenia są indywidualne i obejmują głównie dzieci przedwcześnie urodzone lub z wadą układu krążenia, która powoduje zaburzenia hemodynamiczne.
