W żywieniu sztucznym niemowląt zaleca się stosowanie mleka początkowego i następnego oraz żywności uzupełniającej przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci. Z uwagi na profilaktykę choroby trzewnej zaleca się wprowadzenie niewielkich ilości produktów glutenowych (kaszka manna, kleik pszenny) w 6. miesiącu życia. Żywienie niemowląt w placówkach służby zdrowia powinno być dostosowane do zaleceń.
W sztucznym żywieniu niemowląt pokarm matki zastępuje mleko innych ssaków – najczęściej mleko krowie, które modyfikuje się tak, by jego skład był zbliżony do pokarmu kobiecego.
W znowelizowanym w 2007 roku schemacie sztucznego żywienia niemowląt przyjęto zgodnie ze standardami światowymi:
- niższy wskaźnik energetyczny 95 kcal/kg m.c. dla dzieci w wieku 0–6 miesięcy, 90 kcal/kg m.c. dla dzieci w wieku 6–12 miesięcy
- niższe zalecenia odnośnie do spożycia białka – 2,1–2,6 g/kg m.c.
- wprowadzenie niewielkich ilości glutenu w 6. miesiącu życia niemowlęcia
- stosowanie w żywieniu niemowląt mleka modyfikowanego –od 1. do 6. miesiąca życia włącznie mleka początkowego z przewagą białek serwatkowych, uzupełnionego w taurynę i karnitynę
- stosowanie mleka następnego od 7. miesiąca życia i mieszanek mlecznych (mleko modyfikowane następne z dodatkiem kleiku bezglutenowego w ilości 2–3 g/100 ml)
- stosowanie żywności dodatkowej o składzie, wartości odżywczej i jakości zdrowotnej odpowiedniej dla potrzeb dziecka
- wprowadzanie do żywności uzupełniającej (dodatkowej) różnych rodzajów warzyw i owoców oraz gatunków mięsa zostały dostosowanych do tradycyjnych polskich zwyczajów żywieniowych.
Przyjęty sposób postępowania w żywieniu sztucznym niemowląt zapewnia zbilansowaną pod względem energii i składników pokarmowych dietę niemowląt, a co za tym idzie ich prawidłowy rozwój.
Tabela 1. Model żywienia niemowląt karmionych piersią (2007/2008) | ||
---|---|---|
Wiek (miesiące) | Rodzaj pożywienia / Żywność uzupełniająca | |
1-6 |
Karmienie piersią na żądanie |
Karmienie piersią1 Posiłki dodatkowe w okresie 5.–6. miesiąca Początkowo (nie wcześniej niż w 5. miesiącu): • zupa – przecier2 jarzynowy z dodatkiem kaszy manny (2–3 g na 100 ml), 1 x dziennie |
7-9 |
Karmienie piersią na żądanie |
Posiłki uzupełniające:3 • zupa jarzynowa lub przecier jarzynowy z gotowanym mięsem (bez wywaru) z kleikiem zbożowym glutenowym i z 1/2 żółtka co drugi dzień • kaszka/kleik zbożowy bezglutenowy lub glutenowy4 • sok owocowy (najlepiej przecierowy) lub przecier owocowy (nie więcej niż 150 g) |
10 |
Karmienie piersią na żądanie |
Posiłki uzupełniające: • obiad z 2 dań: zupa jarzynowa z kaszką glutenową + jarzynka z gotowanym mięsem i 1/2 żółtka do potraw codziennie5 • kaszka/kleik glutenowy i bezglutenowy, niewielkie ilości pieczywa, biszkopty, sucharki • przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150 g) |
11-12 |
Karmienie piersią na żądanie |
Posiłki uzupełniające: • obiad z 2 dań: zupa jarzynowa z kaszką glutenową + jarzynka z gotowanym mięsem, ewentualnie z ziemniakiem lub z ryżem i całe jajko 3–4 razy w tygodniu • produkty zbożowe (kaszka/kleik glutenowy i bezglutenowy, pieczywo, biszkopty, sucharki) łączone z produktami mlecznymi (np. z mlekiem modyfikowanym, twarożkiem, jogurtem6, kefirem – kilka razy w tygodniu) • przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150 g) |
1Na życzenie matki można wprowadzić mleko modyfikowane. 2Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być wysokiej jakości masło, oliwa z oliwek lub ubogoerukowy olej rzepakowy. 3Nowe produkty – np. owoce, warzywa, kasze, mięso – należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując reakcję dziecka. Wprowadzając posiłki uzupełniające, należy zaczynać od małych ilości, np. 3–4 łyżeczek. Posiłek inny niż w postaci mleka kobiecego podawać po zakończeniu karmienia piersią, a w sytuacji kiedy dziecko odmawia jedzenia/próbowania posiłków uzupełniających można odwrócić tę kolejność. 4Zaleca się, by produkty zbożowe wprowadzane w 1. roku życia były wzbogacane w żelazo. 5Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu. 6Tylko naturalne składniki, bez konserwantów, z ograniczeniem cukru. |
Tabela 2. Schemat sztucznego żywienia niemowląt (2007/2008) | ||
---|---|---|
Wiek w miesiącach | liczba posiłków Wielkość porcji1 |
Rodzaj posiłku |
1 | 7 x 90–110 ml | mleko początkowe |
2 | 6 x 110–130 ml | mleko początkowe |
3 | 6 x 130 ml | mleko początkowe |
4 | 6 x 150 ml | mleko początkowe |
5 | 5 x 180 ml | 4 x mleko początkowe; 1 x zupa (przecier2 jarzynowy) skrobane jabłko lub sok (najlepiej przecierowy) 50–100 g |
6 | 5 x 180 ml | 4 x mleko początkowe 1 x zupa – (przecier jarzynowy) + 10 g gotowanego mięsa (bez wywaru) przecier owocowy lub sok (najlepiej przecierowy) – nie więcej niż 150 g |
7 | 5 | 1 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki zbożowej glutenowej (2–3 g na 100 ml); 2 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem bezglutenowego kleiku (2–3 g na 100 ml); 1 x 200 ml zupa –(przecier jarzynowy) z 1/2 żółtka co drugi dzień i z gotowanym mięsem (10 g) codziennie3 1 x 150 g kaszka na mleku następnym lub deser mleczno-owocowy; przecier owocowy lub sok – nie więcej niż 150 g |
8 | 5 | 1 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki zbożowej glutenowej (6 g na 100 ml) 2 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem bezglutenowego kleiku (6 g na 100 ml) 1 x 200 ml zupa –(przecier jarzynowy) z 1/2 żółtka co drugi dzień i z codziennie gotowanym mięsem (10–15 g); 1 x kaszka na mleku następnym lub deser mleczno-owocowy przecier owocowy lub sok – nie więcej niż 150 g |
9 | 5 | 1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki glutenowej 1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki bezglutenowej 1 x 200 ml – kaszka na mleku następnym 1 x 200 ml zupa – (przecier jarzynowy) z dodatkiem 1/2 żółtka i z gotowanym mięsem (10–15g)3 1 x 150 g – owoce lub kompot, lub sok (najlepiej przecierowy) + biszkopt |
10 | 4–5 | 3 x 220 ml – mleczny posiłek łączony z produktami zbożowymi (np. mleko następne, kaszki mleczne glutenowe lub bezglutenowe, niewielkie ilości pieczywa, biszkopty, sucharki) 1 x zupka jarzynowa z kaszą glutenową 1 x obiad: jarzynka z gotowanym mięsem3 (15–20g) i 1/2 żółtka, z dodatkiem ziemniaka lub ryżu przecier owocowy lub owoce, lub kompot, lub sok (najlepiej przecierowy) – nie więcej niż 150 g |
11–12 | 4–5 | posiłki jak w 10. miesiącu życia zmiana: wprowadzić całe jajko 3–4 razy w tygodniu twarożek, kefir, jogurt kilka razy w tygodniu4 |
1Podana wielkość porcji jest średnią, jaką zjada dziecko w danym wieku zależnie od wieku i zapotrzebowania. Różnice mogą również dotyczyć liczby posiłków. 2Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być wysokiej jakości masło, oliwa z oliwek lub ubogoerukowy olej rzepakowy. 3Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu. 4Tylko naturalne składniki, bez konserwantów, z ograniczeniem cukru. |
Zupa jarzynowa dla niemowląt
Receptura sporządzania 100 g zupy jarzynowej dla niemowląt
– w I półroczu*
Zupa jarzynowa (baza) – 100 g | Ilość w gramach | Udział procentowy |
---|---|---|
warzywa mieszane obrane w tym: • marchew • ziemniak • korzeń pietruszki |
50 25 17,5 7,5 |
100
50 35 15 |
masło, oliwa z oliwek lub olej rzepakowy ubogoerukowy | 3 | |
kleik bezglutenowy (ryżowy, kukurydziany)** | 3 | |
woda | ok. 60 (uzupełniać w trakcie gotowania) | |
* W zalecanej dla dziecka w wieku 6 miesięcy porcji zupy (180 ml) powinno być 10 g ugotowanego osobno mięsa (20g mięsa surowego). Przyjęto, że 1 płaska łyżeczka mięsa gotowanego, zmielonego waży 5 g, lecz wartość jej oblicza się jako 10 g mięsa surowego. ** lub kaszka manna |
Sposób przygotowania:
- Przygotować surowce zgodnie z recepturą.
- Wodę zagotować, dodać warzywa, ewentualnie kaszkę mannę, ugotować do miękkości.
- Zdjąć z ognia, dodać składnik tłuszczowy, kleik, ewentualnie ugotowane osobno mięso (od 6. miesiąca życia), zmiksować.
- Zupę zagotować, schłodzić
- Podawać dziecku po sprawdzeniu temperatury na przegubie ręki (kropla zupy/przecieru) dająca przyjemne wrażenie ciepła).
Receptura sporządzania 100 g zupy jarzynowej dla niemowląt
– w II półroczu*
Zupa jarzynowa od 7. miesiąca życia – 100 g | Ilość w gramach | Udział procentowy |
---|---|---|
warzywa mieszane obrane w tym: • marchew • ziemniaki • korzeń pietruszki • por (zamiennie cebula) • seler inne warzywa: kapusta włoska, kalafior, fasolka szparagowa, brukselka, buraki |
50 15 10 5 5 5 15 |
100 30 20 10 10 10 20 |
dla dzieci w II/III kwartale życia | ||
masło, oliwa z oliwek lub olej rzepakowy ubogoerukowy | 3 | |
kleik kaszka bezglutenowa lub glutenowa | 3 | |
* Zalecana wielkość porcji zupy jarzynowej dla dzieci w II półroczu wynosi 180–220 ml, średnia ilość mięsa gotowanego w porcji zupy powinna wynosić ok. 15–20 g. |
Sposób przygotowania:
- Przygotować surowce zgodnie z recepturą.
- Wodę zagotować, dodać mięso, gotować około 10 minut, następnie dodać warzywa, ugotować do miękkości (ok. 15–20 minut).
- Zdjąć z ognia, dodać składnik tłuszczowy, kleik, zmiksować.
- Zupę zagotować, schłodzić.
Piśmiennictwo:
1. Czajkowski K., Czerwionka-Szaflarska M., Charzewska J. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dekozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatr. Pol., 2010; 85: 597–6032. Dobrzańska A., Charzewska J., Weker H. i wsp.: Normy żywienia zdrowych dzieci w 1–3 roku życia – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów: część I – zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze: Stand. Med. Pediatr., 2012; 9: 100–103
3. Dobrzańska A., Charzewska J., Weker H. i wsp.: Normy żywienia zdrowych dzieci w 1–3 roku życia – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów: część II – omówienie poszczególnych składników odżywczych: Pediatria Polska, 2013; 88 (1); 97–102
4. Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Stand. Med. Pediatr., 2007, 4: 2–5
5. Dobrzańska A., Helwich E., Lukas W. i wsp: Zalecenia Zespołu Ekspertów dotyczące profilaktyki krwawienia z niedoboru witaminy K u noworodków i niemowląt. Stand. Med. Pediatr., 2007; 1: 6–8
6. ESPGHAN Committee on Nutrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008, 46: 99–110; ESPGHAN Committee on Nutrition: Breast-feeding: a commentary by the ESPGHAN. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2009; 49: 112–125
7. Monte C.M., Giugliani E.R.: Recommendations for the complementary feeding of the breastfed child. J. Pediatr. (Rio J), 2004; 80 supl. 5): S131–141
8. Oblacińska A., Mikiel-Kostyra K., Jodkowska M., red.: Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi w wieku 0–5 lat: rola i zadania lekarza oraz pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej. Warszawa, Instytut Matki i Dziecka, 2011
9. Policy Statement, Breastfeeding and the Use o Human Milk: Section On Breastfeeding. Pediatrics, 2012; 129: e827.http://pediatrics.aappublications.org/content/129/3/e827.full.html
10. Przyrembel H.: Timing of introduction of complementary food: short-and long-term health consequences. An. Nutr. Metab., 2012; 60 (supl. 2): 8–20
11. Woś H., Weker H., Jackowska T. I wsp: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Pediatr. Pol., 2011; 86 (1): 54–61
12. Zespół Ekspertów: Aktualne (2009) polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoboru witaminy D. Med. Prakt. Pediatr., 2010; 1: 40–45