×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Nowe warianty SARS-CoV-2 a skuteczność zarejestrowanych szczepionek przeciwko COVID-19

mgr inż. Emilia Skirmuntt
Wirusolożka, doktorantka w Laboratorium Paleowirusologii
Department of Zoology, University of Oxford
Wielka Brytania

Pytanie. 1. Czy nowy wariant SARS-CoV-2 VOC 202012/01, który rozprzestrzenia się w Wielkiej Brytanii może umykać odporności po szczepieniu aktualnie zarejestrowanymi szczepionkami przeciwko COVID-19 (mRNA i wektorowej)?


Fot. istockphoto.com

Wariant VOC (Variant of Concern) 202012/01, znany też jako B.1.1.7, został wykryty po raz pierwszy we wrześniu 2020 roku w Wielkiej Brytanii. Od tego czasu odsetek dodatnich próbek zawierających B.1.1.7 się systematycznie zwiększał, a aktualnie jest to wariant dominujący na południu Wielkiej Brytanii. Wyizolowano go również w innych krajach, a odsetek zawierających go próbek cały czas się zwiększa wraz z liczbą nowych genomów napływających do wirusologicznych baz danych (https://cov-lineages.org/global_report.html), m.in. wariant ten powoli zdobywa dominację w Danii.

VOC 202012/01 posiada 17 mutacji zmieniających sekwencję aminokwasów w 4 białkach wirusa, a 8 z tych mutacji znajduje się w białku S (kolec). Białko S jest celem wszystkich 3 szczepionek zarejestrowanych aktualnie w Europie i Stanach Zjednoczonych (obu szczepionek mRNA i szczepionki wektorowej). Białko S składa się z 1270 aminokwasów, z tego w wariancie w B.1.1.7 tylko 9 jest zmienionych w wyniku mutacji punktowych.

Podczas gdy niektóre mutacje mogą sprawić, że nowy wariant wirusa będzie mógł się łatwiej ukryć przed egzogennymi przeciwciałami monoklonalnymi (w Stanach Zjednoczonych są zarejestrowane 2 takie preparaty do leczenie COVID-19), szczepionki zaprojektowano tak, aby wywołać szerszą odpowiedź immunologiczną wobec różnych epitopów, skierowaną przeciwko większym fragmentom białka S wirusa. Zmiany w glikoproteinie kolca nie zmieniają istotnie jej struktury trzeciorzędowej, więc wszystkie zatwierdzone do tej pory szczepionki powinny być podobnie skuteczne wobec tych nowych wariantów SARS-CoV-2, jak wobec szczepów, które służyły za wzór podczas projektowania szczepionek.

Należy jednak na bieżąco monitorować aktywność neutralizacyjną surowicy osób zaszczepionych wobec nowych wariantów wirusa (co jest względnie proste in vitro w hodowli komórkowej [test neutralizacji]) oraz skuteczność rzeczywistą stosowanych szczepionek przeciwko COVID-19 (co jest już trudniejsze, bo wymaga bardziej pracochłonnych badań obserwacyjnych), aby jak najwcześniej wykryć te warianty SARS-CoV-2, które mogą wywołać chorobę u ozdrowieńców lub osób zaszczepionych stosowanymi aktualnie szczepionkami.

Pytanie 2. Jaka jest szansa, że zarejestrowane aktualnie szczepionki będą skuteczne nie tylko wobec „brytyjskiego”, ale też innych podobnych wariantów koronawirusa?

Badania na modelu zwierzęcym wykazały, że rekombinowana szczepionka ukierunkowana na część białka S kolca tworzącą domenę wiążącą receptor (RBD) jest skuteczna wobec wariantów SARS-CoV2 zawierających niektóre z mutacji występujących w VOC.

Zarówno producenci obu zarejestrowanych szczepionek mRNA (Moderna, Pfizer/BioNTech), jak i szczepionki wektorowej (AstraZeneca/Uniwersytet w Oxfordzie) cały czas monitorują potencjalną skuteczność swoich preparatów przeciwko nowym wariantom SARS-CoV-2. Aktualnie wszystkie z wymienionych firm prowadzą testy i analizy zarówno nad B.1.1.7, jak i nowym wariantem B.1.351 wykrytym w RPA. W razie gdyby ich wyniki wykazały zmniejszenie skuteczności szczepionek, Pfizer/BioNTech ogłosiły już, że są w stanie opracować szczepionkę mRNA z nową formułą antygenu w ciągu 6 tygodni.

Pytanie 3. Czy powstawanie takich nowych wariantów wirusów jest normalnym zjawiskiem, czy jest to zaskoczenie w przypadku SARS-CoV-2?

Od początku pandemii obserwowaliśmy powstawanie i zanikanie wielu wariantów SARS-CoV-2. VOC 202012/01 jest jednym z wariantów, który trafił pod zwiększoną obserwację, gdyż zawiera wyjątkowo dużo mutacji zmieniających sekwencje aminokwasów, które potencjalnie mogą wiązać się ze zmianą funkcji. Jedną z takich zmodyfikowanych cech może być zwiększona zakaźność.

Mutacje w przypadku wirusów, w tym koronawirusów i SARS-CoV2, są czymś zupełnie naturalnym i z upływem czasu będziemy obserwować ich więcej. Wszystkie organizmy, jak i wszystkie wirusy mutują. Zachodzi to jednak w różnym tempie. W przypadku wirusów, a szczególnie wirusów RNA (jak koronawirusy), tempo może być bardzo szybkie. W przypadku ludzkich sezonowych koronawirusów wywołujących przeziębienia wiemy o istnieniu bardzo wielu wariantów, których dominacja zmienia się w populacji. Wszystkie mutacje jakie obserwujemy są losowe, a to czy nowe warianty zdominują te dotychczas krążące w populacji nie zawsze zależy od tego, czy zmieniają one cechy wirusa w kierunku korzystnym. Jest to proces wieloczynnikowy, na który wpływa również środowisko lub behawior populacji zakażonych.

Zmienność antygenowa koronawirusów jest jednak mniejsza niż na przykład wirusów grypy, bo nie posiadają one segmentowej budowy genomu, a tym samym są znacznie mniej podatne na tzw. skok antygenowy (tzn. znaczną zmianę właściwości antygenowych w wyniku wymiany segmentów RNA między 2 różnymi szczepami wirusa podczas zakażenia tej samej komórki). W przypadku koronawirusów mamy głównie do czynienia z ewentualnym przesunięciem antygenowym, czyli mniejszymi zmianami w wyniku nagromadzenia się punktowych, spontanicznych mutacji podczas replikacji wirusa. W przypadku wirusów grypy typu A zachodzą oba te procesy, co skutkuje większą zmiennością antygenową.

Piśmiennictwo:

1. Gu H., Chen Q., Yang G. i wsp.: Adaptation of SARS-CoV-2 in BALB/c mice for testing vaccine efficacy. Science, 2020; 369: 1603–1607
2. https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/SARS-CoV-2-variant-multiple-spike-protein-mutations-United-Kingdom.pdf (dostęp: 03.01.2021)
3. Koyama T., Platt D., Parida L.: Variant analysis of SARS-CoV-2 genomes. Bulletin of the World Health Organization, 2000; 98: 495
4. Dearlove B., Lewitus E., Bai H. i wsp.: A SARS-CoV-2 vaccine candidate would likely match all currently circulating variants. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2000; 117 (38): 23652–23662
5. Rambaut A., Loman N., Pybus O. i wsp.: Preliminary genomic characterisation of an emergent SARS-CoV-2 lineage in the UK defined by a novel set of spike mutations. 2000; https://virological.org/t/preliminary-genomic-characterisation-of-an-emergent-sars-cov-2-lineage-in-the-uk-defined-by-a-novel-set-of-spike-mutations/563 (dostęp: 03.01.2021)
6. Duffy S.: Why are RNA virus mutation rates so damn high? PLoS biology, 2018; 16 (8): e3000003
7. van Dorp L., Richard D., Tan C.C.S. i wsp.: No evidence for increased transmissibility from recurrent mutations in SARS-CoV-2. Nat. Commun., 2020; 11: 5986; https://doi.org/10.1038/s41467-020-19818-2 (dostęp: 03.01.2021)
8. Sanjuán R., Nebot M.R., Chirico N. i wsp.: Viral mutation rates. Journal of virology, 2010; 84 (19): 9733–9748
9. Davies N.G., Barnard R.C., Jarvis C.I. i wsp.: Estimated transmissibility and severity of novel SARS-CoV-2 Variant of Concern 202012/01 in England. medRxiv, 2020; https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.12.24.20248822v1 (dostęp: 03.01.2021)
06.01.2021
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta