Wazektomia jest metodą antykoncepcyjną stosowaną u mężczyzn, polegającą na przecięciu i podwiązaniu nasieniowodów. Jest najskuteczniejszą męską formą antykoncepcji a sam zabieg jest bezpieczny, powikłania zdarzają się bardzo rzadko i są przejściowe
Wazektomia – na czym polega?
Wazektomia jest jedną z dwóch, obok stosowania prezerwatywy, dostępnych metod antykoncepcyjnych u mężczyzn. Polega ona na obustronnym przecięciu nasieniowodów, co uniemożliwia transport plemników z najądrzy, gdzie są magazynowane do przewodów wytryskowych w trakcie wytrysku (ejakulacji).
Nasienie jest płynną wydzieliną produkowaną głównie przez pęcherzyki nasiennie (70% objętości nasienia), a także przez gruczoły opuszkowo-cewkowe oraz gruczoł krokowy. Wytrysk u mężczyzn poprzedzony jest skurczami mięśni gładkich wewnętrznych narządów płciowych, które powodują przemieszczenie plemników z najądrzy poprzez nasieniowody do przewodów wytryskowych uchodzących do cewki moczowej na wysokości wzgórka nasiennego. Z przewodami wytryskowymi łączą się pęcherzyki nasienne produkujące płynną część nasienia. W trakcie ejakulacji nasienie zawierające plemniki opuszcza przewody wytryskowe, a następnie dzięki skurczom mięśnia opuszkowo-jamistego jest wyrzucane przez cewkę moczową uchodzącą na szczycie prącia.
W trakcie wazektomii wykonuje się obustronne przecięcie nasieniowodów, co uniemożliwia transport plemników z najądrzy przez nasieniowody do przewodów wytryskowych. Pozostałe elementy aktu ejakulacji pozostają nienaruszone, a więc zmienia się jedynie skład ejakulatu (brak jest w nim plemników), natomiast objętość i inne parametry nasienia po wazektomii nie powinny ulec zmianie.
Fot. Wazektomia. Źródło: istockphoto.com
Wazektomia to zabieg stosunkowo prosty, powodujący niewiele powikłań, który można wykonać w trybie ambulatoryjnym bez konieczności hospitalizacji pacjenta. Okres rekonwalescencji po zabiegu wynosi kilka dni.
Wazektomia – rodzaje i techniki wykonania
Najstarszą metodą operacyjną, obecnie rzadko wykonywaną, jest klasyczna wazektomia. Zabieg polega na podłużnym nacięciu moszny w linii pośrodkowej z użyciem skalpela na długości 1,5–3 cm lub wykonaniu dwóch nacięć po prawej i lewej stronie moszny, a następnie wypreparowaniu nasieniowodów oraz ich przecięciu i podwiązaniu. Wiąże się ona z większym, niż przy innych metodach, dyskomfortem pooperacyjnym dla pacjenta, jak również obecnością blizny lub blizn na mosznie. Klasyczna wazektomia może być konieczna u pacjentów po wcześniejszych operacjach w obrębie moszny (np. po przebytej rewizji moszny z powodu skrętu jądra lub po orchidopeksji, czyli sprowadzeniu niezstąpionego jądra do moszny), które mogą uniemożliwić wykonanie wazektomii technikami małoinwazyjnymi.
Obecnie najczęściej stosowaną techniką jest minimalnie inwazyjna wazektomia bez użycia noża (non-scalpel vasectomy – NSV). Zabieg wykonuje się z użyciem specjalnych narzędzi – pierścieniowatych kleszczyków do przezskórnego uchwycenia nasieniowodu oraz preparatora. Przed wykonaniem zabiegu stosuje się znieczulenie miejscowe polegające na ostrzyknięciu skóry moszny środkiem znieczulającym bądź znieczulenie bez użycia igły za pomocą wstrzykiwacza pneumatycznego. Stosując tzw. technikę trzech palców chirurg odnajduje nasieniowód, który przezskórnie chwyta z użyciem kleszczyków. Następnie z użyciem preparatora rozwarstwia się skórę nad nasieniowodem bez jej nacinania, tworząc ranę wielkości mniejszej niż 10 mm. Po uwidocznieniu nasieniowodu przecina się go z jednoczasowym wycięciem lub bez wycinania krótkiego (ok. 3 cm) odcinka nasieniowodu. Istnieje kilka metod zaopatrzenia końców przeciętych nasieniowodów – można podwiązać oba końce nasieniowodów nićmi chirurgicznymi, zaklipsować klipsami chirurgicznymi, skoagulować z użyciem elektrokoagulacji lub zawinąć i podwiązać, co ma zmniejszyć ryzyko ponownego udrożnienia się nasieniowodów. Istnieje również możliwość podwiązania tylko jednego końca nasieniowodu z pozostawieniem otwartego nasieniowodu od strony jądra, co ma zmniejszać ryzyko pooperacyjnego bólu jądra. Zabieg wykonuje się po obu stronach moszny. Wytworzonych na mosznie ran się nie szyje, a po ich zagojeniu pozostają jedynie niewielkie ślady na skórze.
Zwykle po 1–2 dniach od zabiegu pacjent może powrócić do wykonywania pracy niefizycznej. W celu redukcji dolegliwości bólowych w okresie pooperacyjnym stosuje się powszechnie dostępne środki przeciwbólowe bez recepty jak paracetamol lub ibuprofen. Dodatkowo można stosować metody niefarmakologiczne – elewacja (uniesienie) moszny oraz zimne okłady.
Wazektomia – skuteczność metody. Czy istnieje możliwość zajścia w ciążę po wazektomii?
Należy pamiętać, że żadna metoda antykoncepcyjna nie jest w 100% skuteczna. Mimo to skuteczność wazektomii jako metody antykoncepcyjnej oceniana jest na 99,9%, a ryzyko zajścia w ciążę wynosi 1:2000 – wynika to z możliwości samoistnej rekanalizacji przeciętych nasieniowodów. Bezpośrednio po zabiegu przez czas około tygodnia należy się wstrzymać od ejakulacji. Ma to na celu umożliwienie całkowitego zamknięcia się światła przeciętych nasieniowodów. Po tygodniu można powrócić do dotychczasowej aktywności seksualnej. Przez 3 miesiące od zabiegu należy stosować dotychczasowe metody antykoncepcyjne, ponieważ dopiero po 3 miesiącach można ocenić skuteczność antykoncepcyjną wazektomii. W tym celu obowiązuje wykonanie badania nasienia – należy ocenić nasienie pod kątem obecności i ruchliwości plemników maksymalnie do 2 godzin od pobrania. Za udaną wazektomię uznaje się taką, po której w badaniu nasienia po 3 miesiącach nie stwierdza się plemników (azoospermia) lub stwierdza się minimalną ilość nieruchliwych plemników (<100 000 nieruchliwych plemników w ml nasienia). W około 1% przypadków po 3 miesiącach od wazektomii badanie nasienia nie spełnia kryteriów udanego zabiegu i konieczne jest jego powtórzenie. Dopiero po potwierdzeniu skuteczności wazektomii w badaniu nasienia można zrezygnować ze stosowania innych metod antykoncepcyjnych. Podkreślić należy, że wazektomia jako metoda antykoncepcyjna chroni jedynie przed zajściem w ciążę, natomiast nie chroni przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.
Czy wazektomia jest legalna w Polsce?
Status prawny wzektomii w Polsce nie jest do końca jasny. Zgodnie Art. 156 §1 Kodeksu Karnego „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia […] podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.” W 2021 r. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej wystosowało apel o jednoznaczne uregulowanie prawnej sytuacji dotyczącej zabiegów ubezpłodnienia pacjentów na ich wniosek i za ich zgodą. Obecnie wazektomię wykonuje się w Polsce z uwagi na fakt, że nie powoduje ona zaburzenia produkcji plemników w jądrach, a więc nie pozbawia pacjentów zdolności płodzenia.
Czy wazektomię można odwrócić?
Po wazektomii istnieje możliwość ponownego odtworzenia ciągłości nasieniowodów, skuteczność tych zabiegów w wyspecjalizowanych klinikach sięga 80%, jednak wiążą się one z dużymi kosztami i są o wiele trudniejsze technicznie niż wazektomia. Istnieje również możliwość pobrania plemników bezpośrednio z jądra i późniejsze wykonanie procedury pozaustrojowego zapłodnienia (metoda in vitro). Należy pamiętać również o możliwości krioprezerwacji (zamrożenia) nasienia pobranego przed wazektomią, które w przyszłości może być wykorzystane do zapłodnienia. Decydując się na wazektomię, należy jednak wyjść z założenia, że celem tego zabiegu jest całkowite pozbawienie płodności.
Wazektomia – powikłania po zabiegu
Wazektomia jest stosunkowo bezpiecznym zabiegiem obarczonym niewielkim ryzykiem powikłań.
Najczęstszymi powikłaniami występującymi u 1–2% pacjentów jest zakażenie w miejscu operowanym oraz tworzenie się krwiaka. Dodatkowo u 1% pacjentów po wazektomii występuje przewlekły ból jąder mogący dotyczyć jednego bądź obu jąder.
Przez od 2 do 3 miesięcy od zabiegu pacjenci mogą obserwować niewielką ilość krwi w nasieniu, co nie powinno budzić niepokoju.
U części pacjentów z niezamkniętym końcem nasieniowodu od strony jądra może dojść do tworzenia się ziarniniaka nasiennego w wyniku reakcji zapalnej w następstwie wydostania się plemników poza światło nasieniowodu. Ziarniniak nasienny objawia się najczęściej jako badalne zgrubienie w miejscu przecięcia nasieniowodu, zwykle nie powoduje dolegliwości bólowych, jednak może ulec nadkażeniu.
Brak jest jednoznacznych danych co do zwiększonej częstość występowania zapalenia najądrza po wazektomii. Zabieg nie zwiększa ryzyka raka prostaty oraz raka jądra.
Nie ma dowodów, że wazektomia powoduje zaburzenia seksualne, takie jak zaburzenia erekcji, zniesienie lub osłabienie odczuwania orgazmu, zmniejszenie objętości nasienia i zmniejszenie jakości ejakulacji, zmniejszenie popędu seksualnego oraz doznań czuciowych w obrębie narządów płciowych.
Wazektomia – cena
Wazektomia nie jest w Polsce refundowana przez NFZ. Zabieg można wykonać w placówkach prywatnych. Cena zabiegu waha się od około 2000–5000 złotych, zależnie od placówki i metody.
