Pytanie nadesłane do redakcji
Mój ojciec po podaniu kontrastu dostał wysypki na całym ciele. Jak to leczyć? Czy to jest groźne? Dziękuję.
Odpowiedziała
dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia Alergologiczna "Podgórna" w Szczecinie
Środki kontrastowe stosowane w celach diagnostycznych należą do pochodnych trójjodobenzenu. W zależności od właściwości fizycznych i chemicznych dzieli się je na związki jonowe i niejonowe. Te pierwsze trzykrotnie częściej wywołują działania niepożądane.
Przebyta reakcja niepożądana związana z podaniem kontrastu zwiększa o 21-60% ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po jego ponownym podaniu.
Na szczęście reakcje ciężkie, zagrażające życiu, stanowią tylko około 1% wszystkich reakcji niepożądanych. U podłoża działań niepożądanych leżą zarówno mechanizmy alergiczne, jak i niealergiczne.
W zależności od czasu wystąpienia reakcje niepożądane dzieli się na natychmiastowe (do godziny od podania kontrastu) i późne (występują nie wcześniej niż po 1 godzinie od podania kontrastu).
Objawy natychmiastowe mogą dotyczyć:
- układu oddechowego (nieżyt nosa, kichanie, obrzęk górnych dróg oddechowych, chrypka, skurcz oskrzeli, kaszel),
- układu krążenia (spadek ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, zatrzymanie akcji serca),
- układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha),
- układu nerwowego (niepokój, zawroty, bóle głowy, napady padaczkowe),
- objawy ogólnosystemowe (wstrząs anafilaktyczny).
Najczęściej występujące objawy to niepokój nudności, ból w miejscu wstrzyknięcia.
Objawy późne występują częściej niż objawy natychmiastowe (prawdopodobnie częściej po niejonowych środkach kontrastowych). Są to objawy rzekomogrypowe, ból w okolicy wstrzyknięcia, zmiany skórne o charakterze rumienia, pokrzywki, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle mięśniowe, bóle i zawroty głowy, duszność związana ze skurczem oskrzeli.
Do rzadziej występujących objawów należą: niewydolność nerek, zmniejszenie liczby płytek krwi, toksyczna nekroliza naskórka.
Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia działań niepożądanych należą: przebyta reakcja niepożądana związana z wcześniejszym podaniem środka kontrastowego, płeć żeńska, astma, choroby alergiczne, choroby układu krążenia, leczenie β-adrenolitykami, cukrzyca, wiek poniżej 1. i powyżej 60. roku życia.
W przypadku wystąpienia łagodnych działań niepożądanych (np. zmian skórnych) zaleca się przyjmowanie doustnych leków przeciwhistaminowych, a w niektórych przypadkach również glikokortykosteroidów.
U pacjentów z przebytymi reakcjami niepożądanymi po podaniu jodowych środków kontrastowych przed kolejnym badaniem stosuje się premedykację farmakologiczną (lek przeciwhistaminowy i glikokortykosteroid). Zaleca się także przeprowadzenie badania z użyciem środków niskoosmolarnych (niejonowych). Metody te nie zapewniają jednak 100% bezpieczeństwa badania.
Piśmiennictwo:
Grzelewska-Rzymowska I., Górski P.: Nadwrażliwość na leki. W: Fal A.M. (red.): Alergia, choroby alergiczne, astma. Tom II. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011: 457-458.Liebhart J.: "Alergia" na jodowe środki kontrastowe. W: Małolepszy J. (red.): Choroby alergiczne i astma. Volumed, Wrocław 1996: 675-688.