Lipidy

Co to są lipidy? Na czym polega badanie profilu lipidowego?

Lipidy, czyli różne frakcje cholesterolu oraz triglicerydy to substancje tłuszczowe niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Produkowane są w wątrobie oraz dostarczane wraz z pokarmem. Cholesterol stanowi składnik budulcowy błon komórkowych, jest niezbędny do produkcji kwasów żółciowych, hormonów steroidowych czy witaminy D₃, bierze udział w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym. Triglicerydy są z kolei m.in. źródłem energii dla tkanek, przede wszystkim mięśni. Cholesterol i triglicerydy w organizmie znajdują się w postaci wolnej oraz związanej z białkami jako lipoproteiny: HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości), LDL (lipoproteiny o małej gęstości), VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości), IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości) oraz chylomikrony. Problem stanowi podniesione stężenie lipidów, znacznie powyżej zapotrzebowania organizmu. Do oceny gospodarki lipidowej organizmu służy badanie określane jako profil lipidowy, panel lipidowy lub lipidogram. Obejmuje ono:

• cholesterol całkowity
• cholesterol LDL
• cholesterol HDL
• triglicerydy.

W niektórych przypadkach zleca się rozszerzone badania profilu lipidowego obejmujące m.in. cholesterol VLDL, cholesterol nie-HDL, liczbę cząsteczek cholesterolu LDL czy wskaźnik cholesterol całkowity/HDL (wskaźnik Castelliego).

Cholesterol LDL określany jest potocznie jako „zły”, podczas gdy HDL-C jako „dobry”. Związane jest to z ich zasadniczą funkcją. HDL przede wszystkim transportuje nadmiar cholesterolu z komórek ciała do wątroby, gdzie może być on przetworzony i usunięty z organizmu, chroniąc jednocześnie przed rozwojem miażdżycy, a LDL dostarcza cholesterol do komórek, odkładając jego nadmiar m.in. w ścianach naczyń krwionośnych, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy naczyń i jej konsekwencji. W rzeczywistości do prawidłowego funkcjonowania niezbędne są jednak oba typy lipoprotein w odpowiednim stężeniu.

Jakie są wskazania do badania lipidów?

Parametry lipidowe informują o ryzyku rozwoju choroby niedokrwiennej serca wskutek miażdżycy naczyń wieńcowych. Oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego jako badanie przesiewowe lub profilu lipidowego zaleca się u wszystkich dorosłych bez czynników ryzyka choroby wieńcowej co 5 lat, rozpoczynając od około 20. roku życia. W przypadku zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby serca, osób poddanych terapii dietetycznej lub lekowej w celu zmniejszenia stężenia cholesterolu badanie wykonuje się częściej. Lipidogram wykonuje się również u dzieci i młodzieży z czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy.

Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca oprócz zwiększonego stężenia cholesterolu LDL to:

• palenie papierosów
• wiek (ponad 45 lat u mężczyzn, 55 lat u kobiet)
• nadciśnienie tętnicze (wartości ciśnienia powyżej 140/90 mm Hg lub przyjmowanie leków przeciwnadciśnieniowych)
• choroba serca w rodzinie ujawniona w młodym wieku (przed 55. rż. u mężczyzn lub przed 65. rż. u kobiet)
• cukrzyca
• przebyty zawał serca
• nadwaga lub otyłość
• stężenie HDL-C poniżej 40 mg/dl.

Ponadto wskazaniem do badania frakcji cholesterolu oraz triglicerydów jest:

• rodzinna dyslipidemia w wywiadzie
• przewlekła choroba nerek
• przewlekłe choroby zapalne, jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, łuszczyca
• monitorowanie skuteczności leczenia dietetycznego i farmakologicznego zaburzeń lipidowych.

Jak przebiega badanie?

Do przeprowadzenia oznaczenia profilu lipidowego wystarczy pobranie niewielkiej ilości krwi żylnej (najczęściej z żyły łokciowej), a w przypadku przesiewowych szybkich testów paskowych jedynie nakłucie opuszki palca w celu uzyskania kropli krwi.

Jak przygotować się do badania lipidów?

W celu prawidłowego wykonania profilu lipidowego konieczne jest pozostanie na czczo 9–12 godzin przed badaniem. Dozwolone jest tylko picie wody. Nie należy spożywać alkoholu w ciągu 24 godzin poprzedzających badanie.

Jakie są przeciwwskazania do badania?

Nie ma przeciwwskazań do badania profilu lipidowego i poszczególnych jego składowych.

Interpretacja wyników badania profilu lipidowego

Nie istnieją ściśle określone normy wartości lipidów obowiązujące ogół populacji. Parametry lipidowe należy oceniać w zależności od określonego poziomu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i chorób towarzyszących, takich jak np. cukrzyca.

Cholesterol całkowity

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego za nieprawidłowe uznaje się stężenie cholesterolu całkowitego powyżej 190 mg/dl (5 mmol/l).

Cholesterol HDL

• norma u mężczyzn: co najmniej 40 mg/dl (1 mmol/l)
• norma u kobiet: co najmniej 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

Stężenie cholesterolu HDL jest znacznie niższy u palaczy, wzrasta u osób aktywnych fizycznie.

Cholesterol LDL

• norma u osób bez obciążenia chorobami serca: poniżej 115 mg/dl
• norma u osób z 1 czynnikiem ryzyka, cukrzycą bez powikłań narządowych: poniżej 100 mg/dl
• norma u osób z chorobą sercowo-naczyniową, miażdżycą innych tętnic, po udarze mózgu, z cukrzycą z powikłaniami narządowymi lub przewlekłą chorobą nerek: poniżej 70 mg/dl

Triglicerydy

• norma: poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l)

Przyczyny zwiększonych wartości parametrów lipidowych:

• nieprawidłowa dieta i niezdrowy styl życia (brak ruchu, używki)
• nadwaga i otyłość
• uwarunkowania genetyczne
• choroby metaboliczne, np. niedoczynność tarczycy
• przyjmowanie leków: kortykosteroidów, beta-blokerów, estrogenów (antykoncepcja hormonalna)
• ciąża.

Małe stężenie lipidów we krwi nie jest wyznacznikiem złego stanu organizmu (z wyjątkiem cholesterolu HDL). Przyczyną może być nadczynność tarczycy, niedożywienie, zespół złego wchłaniania lub marskość wątroby, a w przypadku cholesterolu HDL również palenie tytoniu.